2024 Taslak Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının Dijital Vatandaşlık ve Boyutları Açısından İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 163 - 184, 31.12.2024

Hatice Dilek , Davut Gürel

Öz

Teknoloji, hayatımızın her alanının vazgeçilemez ve önemli unsuru olmasıyla değişim sürecine girilmiş; bu değişimler 21.yy’ da vatandaşlık ile ilgili yeni kavramlar ortaya çıkarmıştır. Bu kavramlar arasında şüphesiz en önemlilerinden birini dijital vatandaş kavramı oluşturmaktadır. Dijital ortamların gerekli kıldığı dijital vatandaşlık ve alt boyutlarına ilişkin bilgi, beceri, tutum ve değerleri kapsayan bu kavram günümüz öğretim programlarında da yer almaya başlamıştır. Bu nedenle bu çalışmada 2024 Taslak Sosyal Bilgiler Öğretim Programının dijital vatandaşlığın dokuz boyutuna (dijital erişim, dijital ticaret, dijital iletişim, dijital okuryazarlık, dijital etik, dijital kanun, dijital hak ve sorumluluklar, dijital sağlık ve dijital güvenlik) ilişkin olarak incelenmesi amaçlanmıştır. Nitel araştırma yöntemine uygun olarak durum çalışması modeli kullanılan bu araştırmada, elde edilen veriler betimsel analiz yöntemiyle analiz edilmiştir. Analiz edilen veriler ışığında, 2024 Taslak Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı’nın temel felsefesinde ve özel amaçlarında dijital okuryazarlık, dijital hak ve sorumluluklar, dijital güvenlik boyutları yer alırken diğer boyutlara yer verilmediği görülmüştür. Programın öğrenme alanlarında dijital vatandaşlık boyutlarının yeterli düzeyde olmadığı ve dengeli bir dağılım göstermediği; öğrenme çıktıları ve süreç bileşenlerinde dijital okuryazarlık boyutunun öne çıktığı, öğretme-öğrenme uygulamalarında ise dijital erişim boyutuna ağırlık verildiği sonuçlarına ulaşılmıştır. Çalışmada elde edilen tüm sonuçlar alan yazından hareketle tartışılarak sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Dijital vatandaşlık., Sosyal bilgiler dersi., Öğretim Programı.

Kaynakça

• Akcil, U., & Bastas, M. (2021). Examination of University Students' Attitudes towards E-learning during the COVID-19 Pandemic Process and the Relationship of Digital Citizenship. Contemporary Educational Technology, 13(1), ep291. https://doi.org/10.30935/cedtech/9341
• Aldemir, C. & Avşar, M. N. (2020). Pandemi döneminde dijital vatandaşlık uygulamaları. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7(5), 148-169.
• Altun, N. & Alpan, G. B. (2021). Temel eğitim programlarında dijital okuryazarlık. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 8(2), 280-294.
• Al-Zahrani, A. (2015). Toward digital citizenship: examining factors affecting participation and ınvolvement in the ınternet society among higher education students. International Education Studies, 8(12), 203-217.
• Aslan, S. & Çakmak, Z. (2018). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının dijital vatandaşlık davranışlarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Adıyaman University Journal of Educational Sciences, 8(1), 72-99.
• Avcı, E. K. Faiz, M. & Recepoğlu, S. (2021). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının dijital vatandaşlık algılarının belirlenmesi, International Journal of New Approaches in Social Studies, 5(1), 46-62.
• Aydemir, M. (2019). Yenilenen sosyal bilgiler dersi öğretim programının dijital vatandaşlık ve alt boyutları açısından incelenmesi, Uluslararası Güncel Eğitim Araştırmaları Dergisi, 4(2), 15-38.
• Aydın, A. (2015). Dijital vatandaşlık. Türk Kütüphaneciliği, 29(1), 142-146.
• Barr, H. (1997). Defining social studies. Teachers and Curriculum, 1, 6-13.
• Bowen, G.A. (2009). Nitel araştırma yöntemi olarak doküman analizi, Nitel Araştırma Dergisi, 9(2).27-40.
• Buchholz, B. A. DeHart, J., & Moorman, G. (2020). Digital citizenship during a global pandemic. Moving beyond digital literacy. Journal of Adolescent & Adult Literacy, 64(1), 11-17.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2022). Bilimsel araştırma basamakları. Ankara: Pegem Akademi.
• Calzada, İ. (2022). Dijital vatandaşlık rejimleri Avrupa ulus devletlerini nasıl yeniden ölçeklendiriyor? Uzay ve Yönetim, 26(1), 44–52.
• Choi, M. (2016). A concept analysis of digital citizenship for democratic citizenship education in the internet age, Theory & research in social education, 44(4), 565-607.
• Choi, M. & Cristol, D. (2021). Digital citizenship with intersectionality lens: Towards participatory democracy driven digital citizenship education. Theory into practice, 60(4), 361-370.
• Choi, M., Glassman, M., & Cristol, D. (2017). What it means to be a citizen in the internet age: Development of a reliable and valid digital citizenship scale. Computers & education, 107, 100-112.
• Colis, M. V. & Reyes, W. S. (2024). Integrating digital citizenship in social studies. Journal of Research, Policy & Practice of Teachers and Teacher Education, 14(2), 1-14.
• Çoban, O. & Akşit, İ. (2018). 2005 ve 2017 sosyal bilgiler öğretim programlarının öğrenme alanı, kazanım, kavram, değer ve beceri boyutları açısından karşılaştırılması, Journal of History, Culture & Art Research/Tarih Kültür ve Sanat Arastirmalari Dergisi, 7(1).
• Çolak, A. & Öztürk, T. (2022). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının dijital vatandaşlık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. International Journal of New Approaches in Social Studies, 6(2), 367-394.
• Demir, S.B. (Ed.). (2016). Vatandaşlık Bilgisi, Ankara: Anı yayıncılık.
• Dere, İ., & Yavuzay, M. (2019). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının dijital vatandaşlık göstergelerinin incelenmesi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(3), 2400-2414.
• Doğanay, A. (2008). Çağdaş sosyal bilgiler anlayişi işiğinda yeni sosyal bilgiler programinin değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(2), 77-96.
• Elçi, A. C., & Sarı, M. (2016). Bilişim teknolojileri ve yazılım dersi öğretim programına yönelik öğrenci görüşlerinin dijital vatandaşlık bağlamında incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25(3), 87-102.
• Ezer, F., & Aksüt, S. (2021). Opinions of graduate students of social studies education about qualitative research method, International Education Studies, 14(3), 15-32.
• Farris, P. J. (2024). Elementary and middle school social studies: An interdisciplinary, multicultural approach. Waveland Press.
• Frau-Meigs, D. O’Neill, B., Soriani, A., & Tomé, V. (2017). Digital citizenship education: Volume 1: Overview and new perspectives.
• Gürel, D. (2016). Sınıf ve sosyal bilgiler öğretmenlerinin ilkokul 4. sınıf insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi dersine yönelik görüşlerinin karşılıklı olarak incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 641-660.
• Hablemitoğlu, Ş., & Özmete, E. (2012). Etkili vatandaşlık eğitimi için bir öneri. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(3), 39-54.
• Heater, D. (2007). Yurttaşlığın kısa tarihi. Ankara: İmge Kitap Evi.
• Hertzberg, H. W. (1981). Social studies reform 1880–1980. Boulder, CO : Social Science Education Consortium. Hollandsworth, R. Donovan, J., & Welch, M. (2017). Digital citizenship. You can’t go home again. TechTrends, 61(524-530).
• ISTE. (2019). Standards. Retrieved from. http://www.iste.org/standards İşman, A., & Güngören. O. (2014). Digital citizenship. Turkish Online Journal of Educational Technology-TOJET, 13(1), 73-77.
• Jones, L. M., & Mitchell, K. J. (2016). Gençlerin dijital vatandaşlığını tanımlamak ve ölçmek. Yeni medya ve toplum, 18(9), 2063-2079.
• Kara T., & Atasoy, E. (2019), Sosyal bilgiler öğretim programı ve ders kitaplarının (2018) dijital vatandaşlık kavramı ve alt boyutları bağlamında incelenmesi. Balikesir University Journal of Social Sciences Institute, 22(41), 133-154.
• Karaduman, H., & Öncül, B. (2019). Dijital vatandaşlık ve dijital vatandaşlık eğitimi. Öztürk, C. İbrahimoğlu Z., ve Yıldırım, G., (Ed.). 21. Yüzyılda vatandaşlık ve vatandaşlık eğitimi içinde (s.99). Ankara: Pegem Akademi.
• Karaduman, H. (2011). 6. sınıf sosyal bilgiler dersinde dijital vatandaşlığa dayalı etkinliklerin öğrencilerin dijital ortamdaki tutumlarına etkisi ve öğrenme öğretme sürecine yansımaları (Yayın No. 279893). [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi] YÖK Tez Merkezi. Ulusal Tez Merkezi | Anasayfa (yok.gov.tr)
• Karaduman, H., & Öztürk, C. (2014), Sosyal bilgiler dersinde dijital vatandaşlığa dayalı etkinliklerin öğrencilerin dijital vatandaşlık tutumlarına etkisi ve dijital vatandaşlık anlayışlarına yansımaları, Journal of Social Studies Education Research, 5(1), 38-78.
• Karataş, Z. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Manevi Temelli Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 1(1), 62-80.
• Kim, M., & Choi, D. (2018). Development of youth digital citizenship scale and implication for educational setting. Journal of Educational Technology & Society, 21(1), 155-171.
• Koç, N. E., & Koç, E. (2021). Pandemi dönemi’nde Türkiye’de dijital vatandaşlık olgusu. Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 11(3), 1019-1035.
• Kuş, Z. (2020), Türkiye’de ve Dünya’da vatandaşlık eğitimi, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• MEB. (2024). Geçmişten Günümüze Yeğitek. https://yegitek.meb.gov.tr/ggy/index.html
• MEB. (2024). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Öğretim Programları Ortak Metni. https://gorusoneri.meb.gov.tr/
• Metin, Ö. & Cin, M. (2021). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarına yönelik dijital vatandaşlık yeterlik ölçeğinin geliştirilmesi: geçerlik ve güvenirlik çalışması, Eğitim Teknolojisi Kuram ve Uygulama, 11(2), 445-469.
• Milenkova, V. & Lendzhova, V. (2021). Digital citizenship and digital literacy in the conditions of social crisis. Computers, 10(4), 40. https://doi.org/10.3390/ computers10040040
• Morgan, H. (2022). Conducting a qualitative document analysis. The Qualitative Report, 27(1), 64-77.
• Öztürk, M. (2021). Dijital vatandaşlık araştırmalarının incelenmesi: Kavramsal ve yöntemsel eğilimler. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 11(2), 385-393.
• Pala, F. (2023). Dijital yetkinlik kavramına ilişkin sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşleri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 21(3), 1153-1176.
• Pala, Ş. M. & Başıbüyük, A. (2020). Ortaokul beşinci sınıf öğrencilerinin dijital okuryazarlık düzeylerinin incelenmesi. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 9(3), 897-921.
• Pangrazio, L. & Sefton-Green, J. (2021). Dijital haklar, dijital vatandaşlık ve dijital okuryazarlık: Fark ne?. Eğitim Araştırmalarında Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 10(1), 15-27.
• Rıchardson, J. & Milovidov E. (2019). Digital citizenship education handbook. documents and publications production department (SPDP). Council of Europe.
• Ribble, M. (2011). Digital citizenship in schools. (2nd ed.). Eugene, OR, International Society for Technology in Education.
• Ribble, M. (2015). Digital citizenship in schools: Nine elements all students should know. (3rd ed.). Eugene, OR: International Society for Technology in Education.
• Ribble, M. ve Bailey, G. (2007). Digital citizenships in scholls. Washington: ISTE.
• Richardson, J. W., Martin, F. & Sauers, N. (2021). Dijital vatandaşlık üzerine 15 yıllık araştırmanın sistematik incelemesi: 2004–2019. Öğrenme, Medya ve teknoloji, 46(4), 498-514.
• Sakallı, H. (2015). Sınıf öğretmeni adaylarının dijital vatandaşlık düzeyleri ile siber zorbalık eğilimleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Sarıgöl, B. (2018). 2018 Sosyal Bilgiler Öğretim Programının dijital okuryazarlık becerisi bakımından yeterliliğinin incelenmesi. Kapadokya Eğitim Dergisi, 3(1), 8-17.
• Sarı, İ. & Taşer, S. (2022). Sosyal bilgiler öğretmenlerine katkısı bakımından dijital vatandaşlık olgusu. Social Sciences Studies Journal (SSSJournal), 6(63), 2435-2445.
• Töre, N. (2017). Değişen dünyada vatandaşlık. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, (10), 553-595.
• Turan, S. & Avcı, E. K. (2018), 2018 Sosyal Bilgiler Öğretim Programı’nın dijital vatandaşlık bağlamında incelenmesi. Journal of Education and New Approaches, 1(1), 28-38.
• van Toorn, G. & Cox, L. (2024), Digital citizenship and disability in the covid era. New media & society, 26(3), 1249-1267.
• von Gillern, S., Korona, M. Wright, W., Gould, H. & Haskey-Valerius, B. (2024), Media literacy, digital citizenship and their relationship. Perspectives of preservice teachers. Teaching and Teacher Education, (138), 104404.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2021), Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, B. (2023), İlkokul Dördüncü Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabının Dijital Vatandaşlık Bağlamında İncelenmesi. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 12(3). 583-598.