Sokrates Temsillerinden Platon’un Sokrates’ine: Sokrates’in Savunması ve Batı Siyaset Felsefesinin Kuruluşu

Yıl 2023, Cilt: 42 Sayı: 1, 29 - 54, 15.08.2023

Fırat Mollaer

Öz

Sokrates, felsefe tarihinin en tartışmalı figürlerinden biridir. Sokrates’in felsefesini yazılı bir biçimde geliştirmemiş olması bu tartışmanın en büyük nedenlerinden biri olarak görülmüş ve literatürde bunun yarattığı temsil problemi “Sokrates sorunu” olarak adlandırılmıştır. Sokrates sorunu, tarihsel bir kişi olarak Sokrates’in hakikati üzerine bir kuşkudur ve filozof Sokrates’e kendi yazılı metinlerinden değil ancak onun hakkındaki bazı temsiller aracılığıyla ulaşabileceğimizi ifade eder. Bu durumda Sokrates’in düşüncelerini anlamanın ilk yolu bu temsilleri incelemekten geçer. Literatürde öne çıkan klasik Sokrates temsilleri Aristophanes, Ksenophon ve Platon tarafından üretilmiştir. Aristophanes, Bulutlar komedyasında Sokrates’i doğa ve insan meseleleriyle ilgilenen tehlikeli bir entelektüel olarak resmeder. Ksenophon’un Sokrates’ten Anılar’daki Sokrates temsili, ahlâki bir bilgedir. Platon ise bilinen filozof Sokrates’in ayrıntılı bir portresini ortaya koyar. Bu yazı, Sokrates temsillerini inceledikten sonra, Platoncu metinler arasında Sokrates’in en canlı biçimde tasvir edildiği Sokrates’in Savunması’nı çözümlemeyi amaçlıyor. Bunu yaparken Sokrates’in yargılanması ve ölüme mahkûm edilmesinin nedenlerini felsefî açıdan analiz ediyor. Buna göre, Sokrates’e yönelik politik suçlamaların yan sıra, felsefi açıdan bakıldığında en etkili olan neden, Sokrates’in yarattığı düşünsel dönüşümün varolan Atina polis’i ile çatışmasıdır. Platon’un Sokrates’i ruh, erdem, hakikat ve ölüm gibi kavramlara getirdiği yenilikçi yorumla diğer temsillerden farklılaşan bir “filozof” portresi geliştirir. Sokrates, bu kavramlara “felsefe”nin dönüşümcü aşısını yaptıkça krizdeki Atina polis’inin düzenini bozan tehlikeli bir figür olarak görülmüştür. Dolayısıyla yargılamanın felsefi arka planı, özellikle ruh, erdem ve hakikat kavramlarının yeni bir toplumsal tip olarak filozof tarafından öne sürülmesi açısından incelenmelidir.

Anahtar Kelimeler

batı siyaset felsefesi, etik, ruh, hakikat, erdem

From Representations of Socrates to Plato’s Socrates: The Apology of Socrates and The Foundation of Western Political Philosophy

Öz

Socrates is one of the most controversial figures in the history of philosophy. The fact that Socrates did not develop his philosophy in a written form has been seen as one of the biggest reasons for this debate, and the problem of representation caused by this has been called the “Socratic problem” in the literature. The Socratic problem is a scepticism about the truth of Socrates as a historical person and states that we can only reach the philosopher Socrates through some representations about him, not through his own written texts. In this case, the first way to understand Socrates’ thoughts is to analyse these representations. The most prominent classical representations of Socrates in the literature are produced by Aristophanes, Xenophon and Plato. In his comedy Clouds, Aristophanes portrays Socrates as a dangerous intellectual who is concerned with nature and human affairs. Xenophon's representation of Socrates in the Memorabilia is a moral sage. Plato, on the other hand, provides a detailed portrait of the well-known philosopher Socrates. After analysing the representations of Socrates, this article aims to analyse the Apology of Socrates, the most vivid portrayal of Socrates among the Platonic texts. In doing so, the article philosophically analyses the reasons for Socrates’ trial and condemnation to death. Accordingly, besides the political accusations against Socrates, the most influential reason from a philosophical point of view is the conflict between the intellectual transformation created by Socrates and the existing Athenian polis. Plato's Socrates develops a portrait of a “philosopher” that differs from other representations with his innovative interpretation of concepts such as soul, virtue, truth and death. Socrates was seen as a dangerous figure who disrupted the order of the Athenian polis in crisis as he infuses these concepts with the transformative “philosophy.” Therefore, the philosophical background of the trial should be analysed, especially in terms of the assertion of the concepts of “soul”, “virtue” and “truth” by the philosopher as a new social type.

Anahtar Kelimeler

western political thought, virtue, truth

Kaynakça

• Aristophanes (2010). Kuşlar&Bulutlar. Çev. Furkan Akderin. İstanbul: Mitos Yayınları.
• Aristoteles (1996). Metafizik. Çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Aristoteles (2012). Poetika. Çev. Nazile Kalaycı. Ankara: Pharmakon Kitap.
• Aristoteles (2018). Atinalıların Anayasası. Çev. Ari Çokona. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Atalay, Kaan (2013). “İnanmanın Sınırları ve Devrimin Sonsuzluğu.” Boğaziçi Üniversitesi.https://www.youtube.com/watch?v=jAiV7FbYQNs&ab_channel=LectureSeriesDoesNotExist
• Burnet, John (1979). Plato’s Euthyphro, Apology of Socrates anc Crito. Oxford: Clarendon Press.
• Burnet, John (2016). The Socratic Doctrine of the Soul. London: Oxford University Press.
• Campbell, Joseph (2019). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. Çev. Sabri Gürses. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Cartledge, Paul (2013). “Sokrates’in Yargılanması.” Pratikte Antik Yunan Siyasi Düşüncesi. Çev. Kıvanç Tanrıyar. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Cornford, F. M. (2010). Platon’un Bilgi Kuramı. Çev. Ahmet Cevizci. İstanbul: Gündoğan Yayınları.
• Cornford, F. M. (2019). Sokrates: Öncesi ve Sonrası. Çev. Senem Onan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Çoraklı, Eyüp (2017). Historia: Antikçağda Araştırma Fikrinin Doğuşu. İstanbul: Alfa Yayınları.
• de Coulanges, Fustel (2011). Antik Site: Yunan’dan Roma’ya Kadar Tapınma, Hukuk ve Kurumlar. Çev. İsmail Kılınç. Ankara: Epos Yayınları.
• Detienne, Marcel (2012). Arkaik Yunan’da Hakikatin Efendileri. Çev. Adem Beyaz. İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Dolar, Mladen (2013). Sahibinin Sesi: Psikanaliz ve Ses. Çev. Barış Engin Aksoy. İstanbul: Metis Yayınları.
• Dorion, Louis- André (2005). Sokrates. Çev. M. Nedim Demirtaş. Ankara: Dost.
• Dorion, Louis- André (2011). “The Rise and Fall of the Socratic Problem.” The Cambridge Companion to Socrates, ed. Donald R. Morrison. Cambridge University Press.
• Finley, Moses I. (2003). Antik ve Modern Demokrasi. Çev. Deniz Türker. İstanbul: Ayraç Yayınevi.
• Foucault, Michel (2014). Doğruyu Söylemek. Çev. Kerem Eksen. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, Michel (2015). Öznenin Yorumbilgisi. Çev. Ferda Keskin. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Foucault, Michel (2016). Bilme İstenci Üzerine Dersler. Çev. Kerem Eksen. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Foucault, Michel (2018). Hakikat Cesareti. Çev. Adem Beyaz. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Gören, Erman (2016a). “Giriş: Sokrates’in Savunması.” Sokrates’in Savunması. Çev. Erman Gören. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Gören, Erman (2016b). “Notlar.” Sokrates’in Savunması. Çev. Erman Gören. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Griswold, Charles L. (2011). “Socrates’ Political Philosophy.” The Cambridge Companion to Socrates. ed. Donald R. Morrison. Cambridge University Press.
• Guthrie, W. K. C. (1999). İlkçağ Felsefesi Tarihi. Çev. Ahmet Cevizci. Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Guthrie, W. K. C. (2011). Yunan Felsefe Tarihi, 1. Cilt, Sokrates Öncesi İlk Filozoflar ve Pythagorasçılar. Çev. Ergün Akça. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Guthrie, W. K. C. (2021a). Yunan Felsefe Tarihi, 4. Cilt, Platon, Hayatı ve Diyalogları: Erken Dönem. Çev. Ahmet Ergenç. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Guthrie, W. K. C. (2021b). Yunan Felsefe Tarihi, 3. Cilt, Beşinci Yüzyıl Aydınlanması: Sofistler ve Sokrates. Çev. Sabri Gürses. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Hadot, Pierre (2011). “Felsefe Öncesi Felsefe.” İlkçağ Felsefesi Nedir? Çev. Muna Cedden. Ankara: Dost Kitabevi.
• Hadot, Pierre (2012). “Sokrates Figürü.” Ruhani Alıştırmalar ve Antik Felsefe. Çev. Kübra Gürkan. İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Hartog, François (2000). “Demokrasinin Başlangıcı.” Tarih, Başkalık, Zamansallık. Çev. M. Emin Özcan, Adnan Kahiloğulları, Levent Yılmaz. Ankara Dost Kitabevi Yayınları.
• Haşlakoğlu, Oğuz (2016). Platon Düşüncesinde Tekhnê: Sanat ve Felsefenin Ortak Kökeni Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Sentez Yayıncılık.
• Havelock, Eric Alfred (2015). Platon: Filozof Şaire Karşı. Çev. Adem Beyaz. İstanbul: Pinhan.
• Hegel (2022). Felsefe Tarihi: Thales’ten Platon’a Grek Felsefesi. Çev. Doğan Barış Kılınç. Ankara: Notabene Yayınları.
• Homeros (2010). Odysseia. Çev. Azra Erhat-A. Kadir. İstanbul: Can Yayınları.
• Jeager, Werner (1946). “The Comic Poetry of Aristophanes.” Paideia: The Ideals of Greek Culture, Volume I. Trans. Gilbert Highet. Oxford: Blackwell.
• Jeager, Werner (1947). “Socrates the Teacher.” Paideia: The Ideals of Greek Culture, Volume II. Trans. Gilbert Highet. Oxford: Blackwell.
• Jeager, Werner (2011). İlk Yunan Filozoflarında Tanrı Düşüncesi. Çev. Güneş Ayas. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Kierkegaard, Søren (2009). İroni Kavramı: Sokrates'e Yoğun Göndermelerle. Çev. Sıla Okur. Ankara: İmge Yayınları.
• Konstan, David (2011). “Socrates in Aristophanes’ Clouds.” The Cambridge Companion to Socrates. ed. Donald R. Morrison. Cambridge University Press.
• Ksenophon (1997). Sokrates’ten Anılar. Çev. Candan Şentuna. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Laertios, Diogenes (2019). Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri. Çev. Candan Şentuna. İstanbul: Yapı Kredi.
• Maclntyre, Alasdair (2001). Erdem Peşinde: Ahlak Teorisi Uzerine Bir Çalışma. Çev. Muttalip Özcan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Mollaer, Fırat (2022). “Siyaset Teorisi ve Tragedya: Sophokles’in Antigone’sinde Yasa, Otorite ve Tiranlık.” Bursa Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Aralık, 41(2): 114-130.
• Naquet, Pierre Vidal (2013). “Belirsizlik İçinde Çalışma: Plâtoncu Şehirde Zanaatkârlar”, Kara Avcı: Yabanlık Akla Karşı. Çev. Zeynep Atay. İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Nehamas, Alexander (2002). Yaşama Sanatı Felsefesi: Platon’dan Foucault’ya Sokratik Düşünümler. Çev. Cem Soydemir. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ober, Josiah (2011). “Socrates and Democratic Athens.” The Cambridge Companion to Socrates. ed. Donald R. Morrison. Cambridge University Press.
• Ong, Walter J. (2014). Sözlü ve Yazılı Kültür: Sözün Teknolojileşmesi. Çev. Sema Postacıoğlu Banon. İstanbul: Metis.
• Parmanides (2019). Fragmanlar. Çev. Y. Gurur Sev. İstanbul: Pinhan.
• Peters, Francis E. (2004). Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü. Çev. Hakkı Hünler. İstanbul: Paradigma.
• Platon (Eflâtun) (1965). Kharmides. Çev. N. Şazi Kösemihal. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Platon (Eflâtun) (1989). Lakhes. Çev. N. Şazi Kösemihal. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Platon (Eflâtun) (1997a). Birinci Alkibiades. Çev. İrfan Şahinbaş. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Platon (Eflâtun) (1997b). Theaitetos. Çev. Macit Gökberk. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Platon (2006). Sokrates’in Savunması. Çev. Erman Gören. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Platon (2007). Symposion. Çev. Eyüp Çoraklı. İstanbul: Kabalcı.
• Platon (2010). Devlet. Çev. Sabahattin Eyüboğlu-M. Ali Cimcoz. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Platon (2012a). Phaidon. Çev. Ari Çokona. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Platon (2012b). Sokrates’in Savunması. Çev. Ari Çokona. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Platon (2012c). Euthyphron. Çev. Ari Çokona. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Platon (2016a). Devlet. Çev. Hüseyin Demirhan. İstanbul: Islık Yayınları.
• Platon (2016b). Phaidros ya da Güzellik Üzerine. Çev. Birdal Akar. Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Platon (2018). Menon. Çev. Özgüç Orhan. İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Platon (2020). Phaidros. Çev. Ari Çokona. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Rohde, Erwin (2020). Psykhe: Yunanlarda Ruhlar Kültü ve Ölümsüzlük İnancı. Çev. Özgüç Orhan. İstanbul: Pinhan.
• Sophokles (2016). Antigone. Çev. Ari Çokona. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Starobinski, Jean (2010). Eleştirel İlişki. Çev. Gülnihâl Sönmez. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Strauss, Leo (1978). The City and Man. Chicago: Univers of Chicago Press.
• Strauss, Leo (2000). Politika Felsefesi Nedir? Çev. Solmaz Zelyüt. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Strauss, Leo (2011). Doğal Hak ve Tarih. Çev. Murat Erşen-Petek Onur. İstanbul: Say Yayınları.
• Strauss, Leo (2018). Platon’un Politik Felsefesi: Savunma, Cilt 1. Çev. Özgüç Orhan. İstanbul: Pinhan.
• Şentuna, Candan (1997). “Giriş.” Sokrates’ten Anılar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Taylor, Alfred Edward (2020). Sokrates: İroni, İnfaz ve Etik. Çev. Mukadder Erkan. Ankara: Fol Yayınları.
• Tukidides (2019). Peloponnessos Savaşları. Çev. Furkan Akderin. İstanbul: Belge Yayınları.
• Vernant, Jean-Pierre (2016). Eski Yunan’da Mit ve Din. Çev. Murat Erşen. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Wilson, Emily (2020). Sokrates'in Ölümü: Kahraman, Hain, Geveze, Aziz. Çev. Özgüç Orhan. İstanbul: Pinhan.
• Woodruff, Paul (2011). “Socrates and the New Learning.” The Cambridge Companion to Socrates. ed. Donald R. Morrison. Cambridge University Press.
• Zimmermann, Bernhard (2017). Antik Yunan Komedyaları. Çev. Ayşe Selen, İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.