Anadolu’da Güç Dengeleri: Selçuklu-İlhanlı Rekabetinde Türkmenlerin Rolü

Year 2025, Volume: 3 Issue: 1, 34 - 45, 30.06.2025

Galip Bingöl

Abstract

Bu çalışma, XIII. Yüzyılın sonunda Anadolu’da yaşanan siyasi ve sosyal değişimler çerçevesinde Türkmen topluluklarının rolünü ve mücadelelerini ele almaktadır. Selçuklu Devleti’nin zayıflaması ve İlhanlıların Anadolu üzerindeki etkisini artırması, bölgedeki Türkmenler için yeni zorluklar ve direniş hareketlerine yol açmıştır. Özellikle Denizli ve çevresinde yoğunlaşan Türkmen beyliklerinin siyasi baskılara karşı verdikleri mücadeleler, dönemin güç dengelerini anlamak açısından önemli bir örnek teşkil etmektedir. Bu araştırmanın temel amacı, Türkmen topluluklarının XIII. yüzyıldaki siyasi, kültürel ve toplumsal dinamiklerini inceleyerek, onların tarihsel süreç içerisindeki yerini daha iyi anlamaktır. Türkmenlerin isyanları ve siyasi stratejileri, yalnızca birer tepki değil, aynı zamanda kendi kimliklerini ve topraklarını koruma çabalarının bir yansımasıdır. Bu çalışma, benzer araştırmalardan farklı olarak yalnızca siyasi olaylara odaklanmakla kalmayıp, Türkmenlerin sosyal yapıları, kültürel kimlikleri ve yönetim anlayışlarını da ele almaktadır. Bölgedeki yerel yönetimlerin işleyişi ve halkın gündelik yaşamı hakkında kapsamlı bir analiz sunarak, XIII. yüzyıl Anadolu’sunun sosyo-politik dokusuna derinlemesine bir bakış sağlamaktadır. Böylece, Selçuklu ve İlhanlı yönetimlerinin Türkmenler üzerindeki etkileri daha bütüncül bir perspektifle değerlendirilmektedir.

Keywords

Türkiye Selçuklu Devleti, Türkmenler, Anadolu Beylikleri, İlhanlılar, Anadolu.

Supporting Institution

TÜBİTAK 2219

Thanks

Bu makale, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu’nun (TÜBİTAK) değerli katkılarıyla desteklenmiştir. Bilimsel çalışmalara sundukları sürekli destek ve teşvik için TÜBİTAK’a teşekkür ederim.

The Balance of Power in Anatolia: The Role of the Turkmens in the Seljuk-Ilkhanid Rivalry

Abstract

This study examines the role and struggles of Turkmen communities within the framework of the political and social transformations in Anatolia at the end of the 13th century. The weakening of the Seljuk State and the increasing influence of the Ilkhanids over Anatolia created new challenges for the Turkmens, leading to various resistance movements. The primary objective of this research is to analyze the political, cultural, and social dynamics of the Turkmen communities in the 13th century and to better understand their place in the historical process. The revolts and political strategies of the Turkmens were not merely reactions but also reflections of their efforts to preserve their identity and lands. Unlike similar studies, this research does not solely focus on political events but also explores the social structures, cultural identities, and administrative approaches of the Turkmens. By offering a comprehensive analysis of the functioning of local administrations and the daily lives of the people, it provides an in-depth perspective on the socio-political fabric of 13th-century Anatolia. Consequently, the effects of Seljuk and Ilkhanid rule on the Turkmens are evaluated from a more holistic perspective.

Keywords

Seljuk State of Turkey, Turkmens, Anatolian Principalities, Ilkhanids, Anatolia.

References

• Abu'l-Farac (1999). Abu'l-Farac Tarihi I-II, Çev. Ömer Rıza Doğrul. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ahmet Cevdet Paşa (1977). Kısas-ı Enbiyâ ve Tevarih-i Hulefâ, İstanbul: Mili Eğitim Yayınları.
• Aksarayî, K. M. (2000). Müsâmeretü'l-Ahbâr, Çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Aksarâyî, (1999). Müsâmeretü’l – Ahbâr, Nşr: Osman Turan. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Alptekin, C. (1989). Türkiye Selçukluları’, C. VIII. Dgbit. İstanbul: Çağ Yayınları.
• Anna Komnena (1996). Alexiad: Anadolu’da ve Balkan Yarımadası’nda İmparator Alexios Komnenos Dönemi’nin Tarihi Malazgirt’in Sonrası, Çev. Bilge Umar, İstanbul: İnklap.
• Anonim Selçuknâme (1952). Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III, Yayınlayan ve Çev. F. N. Uzluk. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Baykara, T. (1969). Denizli Tarihi İkinci Kısım, İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• Baykara, T. "Denizli", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). IX. S. 155-159.
• Baykara, T. (2007). Selçuklular ve Beylikler Çağında Denizli, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Bingöl, G. (2023). Moğol/İlhanlı hâkimiyeti altındaki Anadolu’da çıkan isyanlar (1243-1335) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Cahen, C. (2011). Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, Çev. Erol Üyepazarcı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Çopur, H. (2012). Sultan I. Alâeddin Keykubad’ın komşu devletlerle ilişkileri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa. Eckman, J. (1996). Hârezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, Yay. Haz. O. F. Sertkaya. Ankara: TTK.
• Ekici, K. (2005). Anadolu Selçuklu Devleti’nde Üç Kardeş Devri (1246-1266), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Tarih Anabilim Dalı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Isparta.
• Ekici, K. (2005).Anadolu Selçukluları’nda Türkmen İsyanlarının Nedenlerine İlişkin Tespitler, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 15, 90-102.
• Ekici, K. (2012) İlhanlı Hükümdarı Geyhâtû ve Zamanı, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Isparta.
• El-Ömeri. (2014). Sehabeddin B. Fazlullah, Ebsar fi Mesaliku’l Memaliki'l-Emsar (Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım), Nşr. Ahsen Batur. İstanbul.
• Erdem, İ. (1995). Türkiye Selçukluları-İlhanlı ilişkileri (1258–1308) (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ersan, M. (2010). Türkiye Selçuklu Devleti’nin Dağılışı, Ankara: Birleşik Yayınevi.
• Gökbel, A. (2000). Kıpçak Türkleri, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kamalov, İ. (2003). Moğolların Kafkasya Politikası, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Kaymaz, N. (1970). Pervâne Mu'înü’d-Dîn Süleyman, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Kazvini, H. M. (2018). Tarih-İ Güzide, çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kirişoğlu, A. (2018). İlhanlılar Tarihinden Bir Kesit: Bâydû Han ve Devri, İraniyat (İran Araştırmaları) Dergisi. 3, Ankara.
• Koca, S. (1996). Türkiye Selçuklularında Ekonomik Politika, Erdem, Atatürk Kültür Merkezi Dergisi (Özel Sayı II) Ankara.
• Kofoğlu, S. (2006). Hamidoğulları Beyliği, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Korobeinikov, D. (2014). Byzantium and the Turks in the thirteenth century. Oxford University Press.
• Merçil, E. (2006). Müslüman-Türk Devletler Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu. Reşideddin Fazlullah (1940). Tarih-İ Mübarek-İ Gazani, Neş. Karl John. London.
• Şen, M. E., & Bingöl, G. (2022). Anadolu’da Moğol tahakkümüne karşı aykırı bir ses: Beylerbeyi Hatiroğlu
• Şerafeddin. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, 5(2), 381-392. https://doi.org/10.48120/oad.1171449
• Sümer, F. (1969/1970). Anadolu’da Moğollar. Selçuklu Araştırmaları Dergisi I. 1-147.
• Sümer, F. (1992). Çepniler (Anadolu’nun Bir Türk Yurdu Haline Gelmesinde Önemli Rol Oynayan Oğuz Boyu), İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Spuler, B. (1988). İran Moğolları: Siyaset, İdare ve Kültür (İlhanlılar Dönemi, 1220–1350) (A. Y. Ocak, Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tarîh-i Âl-i Selçuk (2014). (Anonim Selçuknâme), Tercüme ve Notlar: Halil İbrahim Gök-Fahrettin Coşkuner. Ankara: Atıf Yayınları.
• Tekindağ, M. C. (1998). Mehmed Beğ Devrinde Karamanlılar, Tarih Dergisi. XIV.
• Turan, O. (2011). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Turan, O. (1971/2010). Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul: Turan Neşriyat. Uzunçarşılı, İ. H. (2011). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu Karakoyunlu Devletleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yazıcızâde Ali (2017). Tevarih-İ Âl-I Selçuk (Oğuznâme-Selçuklu Tarihi), Haz: Abdullah Bakır. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Yuvalı, A. (1985). XIII. Yüzyılda Önasyadaki Siyasi Bloklaşma, TK. XXIII/262. Ankara.