جماليات الصورة الحسية في القصيدة الجديدة - دراسة نقدية

Year 2023, Issue: 7, 140 - 156, 28.12.2023

Halid Hallaf

https://doi.org/10.59932/burdurilahiyat.1347951

Abstract

لقد نال موضوع الصورة الفنية من اهتمام البلاغيين والمهتمين بدراسة الشعر العربي ما لم ينله غيرها من موضوعات الدراسات الأدبية والنقدية، ولعل ذلك يعود لأهمية الصورة الفنية بأنواعها، ولدورها الفاعل في جلاء أسرار القصيدة وكشف مكنوناتها، والصورة الحسية خاصة تلعب دورا كبيرا في هذا الجانب، لأنها تهيمن بشكل كبير على البناء الفني للنص الشعري لا سيما في القصيدة الجديدة أو ما يسميه النقاد قصيدة التفعيلة، فالصورة الحسية في القصيدة الجديدة تحمل دلالات واسعة، وتعبر بقوة عن التجارب الشعرية، وتعكس الحالات النفسية للشاعر أو الأديب. وعلى الرغم من اهتمام الباحثين بالصورة الفنية وأنواعها في الشعر العربي قديما وحديثا، إلا إنهم لم يهتموا بالصورة الحسية بالمفهوم الحديث مثلما اهتموا بالصورة البيانية، فلم تأخذ حظها الوافر من الدراسة النقدية خاصة في القصيدة الحديثة، ولم يهتم كثير من الدارسين بتفصيل القول في أنواعها وتأثيرها في القصيدة العربية الحديثة؛ وهذا ما دفعني لدراسة جماليات الصورة الحسية في القصيدة الجديدة، تلك الصورة التي وظفها العديد من الشعراء في العصر الحديث لخدمة التجربة الشعرية، فتناولت دراستي الصورة الحسية بأنماطها البصرية والسمعية واللمسية والشمية والتذوقية، وكيف أضفت هذه الصور نوعا من الجمال على البناء الفني للقصيدة، فكان لها أثر بالغ في جذب المتلقي أو القارئ للصورة الفنية في القصيدة، كما كان لهذه الصور دور كبير في نقل أفكار الشاعر وتجربته وعاطفته إلى المتلقي. وقد بدأت الدراسة بتمهيد وضحت فيه أهمية الحواس ومدركاتها في تشكيل الصورة الفنية، ودور ذلك في بناء النص الشعري، وقدمت جملة من التعريفات التي تسلط الضوء على مفهوم الصورة الحسية، ثم تناولت أنماط الصورة الحسية مستشهدا بنماذج تطبيقية من شعر رواد القصيدة الجديدة، وبيَّنت في نهاية البحث النتائج التي خرجت بها الدراسة، وأبرزها وضوح دور الصورة الحسية بأنواعها في الدلالة الموضوعية أو المعنوية للقصيدة، وأثرها في بيان الحالة النفسية والوجدانية للشاعر، كما عبرت الصورة الحسية في القصيدة الجديدة عن موقف الشاعر مـن الوجود أو فكرته عن الحياة، وأكدت الدراسة أن الشعراء الجدد نوعوا في استخدام الصور الحسية في القصيدة الواحدة، فمزجوا بين الصور ليصوِّرا حالاتهم النفسية والوجدانية، فكانت الصور أكثر جذبا وأشد تأثيرا، وكذلك وضحت النتائج اعتماد الشعراء في رسم الصور الحسية على معجم لغوي يعبر عن مدركات كل حاسة، وخروجهم في أحيان كثيرة عن الاستعمال الدلالي الواقعي للألفاظ أو العبارات الحسية؛ وميلهم نحو دلالات أخرى خيالية بعيدة عن الاستعمال المباشر.

Keywords

القصيدة الجديدة, الصورة الحسية, البصرية, السمعية, اللمسية, الشمية, التذوقية

The Aesthetic Aspect of Sensory Description in New Poetry - A Critical Study

Abstract

The subject of literary description has attracted the attention of rhetoricians and those interested in the study of Arabic poetry more than other literary-critical subjects. Perhaps this is due to the importance of literary description in all its varieties and its active role in revealing the secrets and implicit content of poetry. Especially emotional description plays a big role in this aspect. Because emotional description largely dominates the artistic structure of the text in modern poetry, which critics call "tef'ile poetry". Emotional description in new poetry carries broad meanings, expresses the subjects of the poem strongly, and reflects the psychological state of the poet or writer. Despite their interest in artistic imagery and its types in ancient and modern Arabic poetry, researchers have not cared about sensory description in its modern sense, as they have been interested in explanatory description. Therefore, this genre has not received its share of critical studies, especially in modern poetry. Most researchers have not made detailed explanations about its genres and its effects on modern Arabic poetry. This situation led us to examine the beauties of sensory description in the new poetry, which many poets used in the modern period to serve poetry. Work sensory depiction; He dealt with the types of seeing, hearing, touching, smelling and tasting and revealed how these emotional descriptions add beauty to the artistic structure of the poem, their great impact in attracting the reader to the poem, and also their great role in conveying the poet's thoughts, experiences and passions to the reader. We started the study with a preface in which we presented a series of definitions that shed light on the concept of emotional description, clarifying the importance of the senses in creating literary description and its role in the construction of the poetic text. Then, we examined the types of sensory/emotional descriptions and gave practical examples from the poems of the pioneers of the new poetry. At the end of the article, we explained the results we reached with this study, the most obvious of which is; The role of emotional description is clearly revealed through the varieties of the ode in spiritual or objective signification and its effect in explaining the psychological and conscientious aspect of the poet. Likewise, the emotional description in the new ode also reflects the poet's views on the world of existence or life. Another result of the study is that new poets diversify the emotional depiction in a single ode; It is the fact that they combine types of descriptions with each other when explaining their psychological and conscientious situations, and thus the description becomes more effective and attractive. Again, as a result of the study, it was determined that the poets relied on the dictionary describing the boundaries of the things perceived while using the types of description; It has often been concluded that concepts move away from their real meaning or emotional expressions and tend towards other imaginary signs.

Keywords

New poetry, Sensory description; Sight, Hearing, Touch, Smell, Taste

Yeni Şiirde Duyusal Tasvirin Estetik Yönü – Eleştirel Bir Çalışma

Abstract

Edebî tasvir konusu, belâğatçıların ve Arap şiiri çalışmalarına ilgi duyanların dikkatini diğer edebi-eleştirel konulardan daha çok çekmiştir. Belki de bu durum, bütün çeşitleriyle edebî tasvirin öneminden, şiirin sırlarını ve üstü kapalı olan içeriğini ortaya çıkarmadaki aktif rolünden kaynaklanmaktadır. Özellikle de duyusal/hissî tasvir bu yönüyle büyük bir rol oynamaktadır. Çünkü hissî tasvir, eleştirmenlerin “tef’ile şiiri” olarak adlandırdıkları modern şiirde metnin sanatsal yapısına büyük ölçüde egemendir. Yeni şiirdeki duyusal/hissî tasvir geniş anlamlar taşır, şiirin konularını güçlü bir şekilde ifade eder ve şairin veya yazarın psikolojik durumunu yansıtır. Araştırmacılar, eski ve modern Arap şiirinde sanatsal imge ve onun türlerine olan ilgilerine rağmen, açıklayıcı tasvirle ilgilendikleri gibi modern anlamıyla duyusal tasviri önemsememişlerdir. Dolayısıyla bu tür özellikle modern şiirde eleştirel çalışmalardan yeterince payını alamamıştır. Araştırmacıların çoğu onun türlerine ve modern Arap şiirine etkilerine dair detaylı açıklamalar yapmamışladır. Bu durum bizi, modern dönemde pek çok şairin, şiire hizmet etmek üzere kullandığı yeni şiirdeki duyusal tasvirin güzelliklerini incelemeye yöneltti. Çalışma duyusal tasviri; görme, işitme, dokunma, koklama ve tatma türleriyle ele almış ve bu hissî betimlemelerin şiirin sanatsal yapısına nasıl bir güzellik kattığını, okuyucuyu şiire çekmedeki büyük etkisini ve aynı zamanda şairin düşünce, deneyim ve tutkularını okuyucuya aktarmasındaki büyük rolünü ortaya koymuştur. Çalışmaya, edebî tasviri oluşturmada duyuların önemini ve bunun şiir metninin inşasındaki rolünü açıklığa kavuşturan, hissî tasvir kavramına ışık tutan bir dizi tanımı sunduğumuz bir önsözle başladık. Ardından duyusal/hissî tasvir türlerini inceledik ve yeni şiirin öncülerinin şiirlerinden uygulamalı örnekler verdik. Makalenin sonunda ise bu çalışma ile ulaştığımız sonuçları açıkladık ki bunların en barizi; kasidenin manevi veya nesnel delaletteki çeşitleri ve şairin psikolojik ve vicdani yönünü açıklamadaki etkisiyle, hissi tasvirin rolünün açıkça ortaya çıkmasıdır. Aynı şekilde yeni kasidedeki hissi tasvir, şairin varlık âlemiyle ilgili yahut hayata dair görüşlerini de yansıtmaktadır. Çalışma ile ortaya çıkan sonuçlardan bir diğeri de yeni şairlerin tek bir kasidede hissi tasviri çeşitlendirdikleri; psikolojik ve vicdani durumlarını açıklarken tasvir çeşitlerini birbiriyle mezcettikleri ve böylece tasvirin daha etkili ve cazip olduğu gerçeğidir. Yine çalışma neticesinde şairlerin tasvir çeşitlerini kullanırken idrak edilen şeylerin sınırlarını anlatan lüğavi sözlüğe dayandıkları; çoğu kez de kavramların gerçek delaletinden veya hissi ibarelerden uzaklaşarak başka hayali delaletlere meylettikleri sonucu da ortaya çıkmıştır.

Keywords

Yeni şiir, Duyusal tasviri; Görme, şitme, Dokunma, Koklama, Tatma

References

• Abdullah, Muhammed Hasan. Es-Sûratü ve’l-Bennâü’ş-Şi’riyyi. Kahire, Daru’l-Mearifi. 1981.
• Abdulvahid, Abdurrezzak, Dîvânu Mieti ve İşrûne Kasîdete Hubbin. Beyrut: Cedâvilu li’n-Neşri ve’t-Tevzî’. 2011.
• Abdulvahid, Abdurrezzak, el-E’mâluş-Şi’riyyeti’l-Kâmileti. Cilt 1-2. 2. baskı. Bağdat:Dâru’ş-Şuûni ve’s-Sekâfeti’l-Âmmeti. 2000.
• Abdulvahid, Abdurrezzak, el-E’mâluş-Şi’riyyeti’l-Kâmileti. Cilt 3. Bağdat: Dâru’ş-Şuûni ve’s-Sekâfeti’l-Âmmeti. 2001.
• Abdulvahid, Abdurrezzak, el-E’mâluş-Şi’riyyeti’l-Kâmileti. Cilt 4. baskı. 2. Bağdat: Dâru’ş-Şuûni ve’s-Sekâfeti’l-Âmmeti. 2002.
• Al-Bayati, Abdulvehhab. el-E’malu’l-Kâmile. 1. Beyrut: Müessestü’l-Arabiyye li’t-Tabâ’ati ve’n-Neşri. 1995.
• Avad, Rita. Bünyetü’l-Kasîdeti’l-Câhiliyyeti, es-Sûratu’ş-Şi’riyyeti ledâ Ümrai’l-Kays Beyrut: Daru’l-Edeb. 1992.
• Ed-Debba’, Mahmud İbrahim. Kasîdetü’n-Nesri ve Tehavvulâti’ş-Şi’riyyeti’l-Arabiyyeti. Kahire: el-Heyetü’l-Âmmetü li Kusûri’s-Sekâfeti. 2003.
• El-Felahî, Ahmed Ali. Es-Suratü fi’ş-Şi’ri’l-Arabi Dirâsetün Tenzîriyyetün Tetbîkıyyetün fî Şi’ri Müslim İbnü’l-Velîd. Amman: Dâru Ğadâi li’n-Neşri vet-Tevzî’. 2013.
• El-Melâike, Nazik: Dîvânu li’s-Salâti ve’s-Sevrati. Beyrut: Daru’l-‘İlmi li’l-Âlemîn. 1978.
• El-Vasîf, Hilal el-Vasîf. Et-Tasvîru’l-Beyânî fî Şi’ri’l-Mütenebbî. Kahire: Mektebetü Vehbe li’n-Neşri ve’t-Tevzî’. 2006.
• El-Verakî, Saîd. Luğatü’ş-Şi’ri’l-Arabiyyi’l-Hadîs. Mısır: el-Hey’etü’l-‘Âmmetü li’l-Kitâbi. 1979.
• Enis, İbrahim. el-Esvâtu’l-Lugaviyye. 4. baskı. Kahire: Mektebetü Nahda Mısır. 1950.
• Es-Sayyab, Bedir Şakir. el-E’malu’l-Kâmile. C.1 Beyrut: Daru’l-Avde. 2016.
• Garîp, Rûz. Temhîd fî’n-Nakdi’l-Edebî’l-Hadîs. Beyrut: Daru’l-Mekşûf. 1971.
• Hudr, Fevzi. Anasıru’l-İbdâ’I’l-Fennî fî Şi’ri İbn Zeydûn. Kuveyt: Müessesetü Câizeti Abdilaziz Su’ûd el-Bâbıtîn Li’l-İbdâ’î eş’Şi’rî, 2004.
• İbn Hazm, el-Endelüsî. Tavku’l-Hamâmati fi’l-Elifi ve’l-İtilâfi. thk. İhsan Abbas. 2. baskı. Beyrut: el-Müessestü’l-Arabiyye li’d-Dirâsâti ve’n-Neşri, 1987.
• İbrahim, Sahib Halil, Es-Sûratu’s-Sem’iyye fi’ş-Şi’ri’l-Arabî Kable’l-İslâm, Dimeşk: İttihâdu’l-Kitâbu’l-Arab, 2000.
• İsmail, Cemal, es-Sûratu’ş-Şi’riyye ve Eb’âduha ed-Delâliyye fi’ş-Ş’iri’l-Irâkî el-Hadîs. Mecelle Dirâsâti Terbeviyye, Mustansiriya Üniversitesi, Irak, Ekim 2008.
• İsmail, İzzeddin. Eş-Ş’iru’l-Arabi el-Muâsır Kadâyâhu ve Zevâhiruhu el-Fenniyye. 3. baskı. Beyrut: Daru’l-Fikri’l-Arabi. 1966.
• Kenedi, Muhammed Ali. Er-Ramzu ve’l-Kanâ’I fî’ş-Şi’ri’l-Arabî’l-Hadîs (es-Seyyâb ve Nâzik ve’l-Bayatî). Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Müttehide. 2006.
• Murad, Yusuf. Mebâdiu ‘İlmi’Nefsi’l-Âmmi. Kahire: Daru’l-Maârif. 1948.
• Muvâfî, Abdülaziz. Kasîdetü’n-Nesri mine’t-Te’sîsi ilâ’l-Merci’iyyeti. Kahire: el-Meclisu’l-‘Ala lis’Sekâfeti. 2006.
• Nevfel, YUsuf Hasan. Es-Suratü’ş-Şi’riyyeti ve’r-Rumzi’l-Levniyyi. Dirâsetün Tahlîliyyetün İhsâiyyetün li Şi’ri’l-Bârûdî ve Nezâri Kabânî ve Salâh Abdussabur. Kahire: Dâru’l-Maârif. 1995.
• Rikabi, Ümeyme Muhammed. Es-Sûratu’l-Fenniyye fî Ş’iri’l-Hikmeti fi’l-Endelüs hatta Nihayeti ‘Asrı’l-Murâbıtîn. Mecelle Külliyeti’t-Terbiyye. Câmiatü Ayn Şems. S.25. C3. 2019.
• Şerefî Lahmîsî. Es-Sûratu’ş-Şi’riyyeti’l-Hissiyye: Teşkîlâtuha el-Fenniyyeve Delâlâtuha es-Sûfiyye fî Şi’ri Abdillah el-‘Aşî. Buhûs Menşûra. Câmi’atu’l-Arabîyi’t-Tebesî. Tebessa. Cezayir 2020.
• Wilke, Renee; Warren, Austin. Nazariyyetü’l-Edeb Ta’rîb: Âdil Selâme, Riyad: Dâru’l-Merîh li’n-Neşri, 1991.
• Yusuf, Sa’dî. el-E’malu’l-Kâmile. El-Cüzü’l-Evveli (el-Leyâlî Küllihâ). Beyrut: Menşûratü’l Cemel. 2014.