AN IDEOLOGICAL PROPAGANDA NARRATIVE IN THE SAFAVID ERA: A CHARACTER-CENTRED ROLE-IDENTITY ANALYSIS OF THE HOSSEİN KURD-İ SHABİSTARĪ FOLK TALE

Year 2025, Issue: 30, 424 - 448, 29.10.2025

Veysel Başçı

https://doi.org/10.29029/busbed.1689006

Abstract

The folk tale of Hossein Kurd-i Shabistarī ranks among the most prominent narratives in Iranian oral tradition. Originating in the 17th century as an oral composition within Safavid domains, it was later transcribed from the 19th century onwards, surviving into the modern era. The protagonist—a historically ambiguous figure—was a Kurdish wrestler (pahlevan) from Shabistar, retained at the court of Shah Abbas I in Isfahan and charged with eliminating the Shah's political adversaries. Functioning as an ethno-sectarian narrative during and beyond the Safavid period, this tale exerted considerable ideological influence. It frames Safavid conflicts—against the Ottomans in the west, the Uzbek Shaybanids in the east, and the Indian Mughals—through the lens of covert sabotage operations. Rooted in a Shīʿī-Qizilbāsh worldview, the story served as a polemical instrument against both Ottoman and broader Sunni political entities. The protagonist’s confrontations with Ottoman and Shaybanid officials, as well as wrestlers in the Indian subcontinent, structurally parallel the heroic archetype of Rustam, son of Zal, in the Shāhnāma. The narrative frequently references Sultan Selim I while incorporating fictional Ottoman antagonists including Qaypān, ʿUmar, Ghazanfer Pasha, Hurmuz Karānī, ʿUmar Bahādur, Hasan and ʿUthmān Chalabi, Behzād, Faz̤z̤āl Khān, and Sāsān Farangī whose encounters with the protagonist reinforce the tale’s ideological contours. This study examines the conceptual framework and semantic dimensions of a narrative transmitted through the meddāh (public storyteller) tradition in Safavid and Qajar-era literary circles and coffeehouses. By analysing the protagonist’s contested Kurdish identity and the stereotypical representations of Ottoman figures, it explores the construction of anti-Sunni/Ottoman imagery within a folk tradition shaped by Safavid-Ottoman rivalry. Ultimately, it presents a role-identity analysis of Ottoman portrayals in this polemical narrative.

Keywords

İranian folk literature , Safevid İdeology , approach to the Ottomans , identity-role , Hossein Kurd.

SAFEVİLERDE İDEOLOJİK BİR PROPAGANDA ANLATISI: HÜSEYİN KÜRD-İ ŞEBÜSTERÎ HALK HİKÂYESİNİN KARAKTER MERKEZLİ ROL-KİMLİK ANALİZİ

Abstract

Hüseyin Kürd-i Şebüsterî adlı halk hikâyesi, Safevîlerin hâkim olduğu coğrafyada XVII. yüzyılda ilkin sözlü bir anlatı olarak ortaya çıkmış, XIX. yüzyıldan itibaren ise yazılı şekilde günümüze kadar ulaşmış İran halk edebiyatının meşhur hikâyelerindendir. Tarihsel kimliği tartışmalı olan hikâyenin kahramanı, I. Şah Abbas-ı Safevî iktidarında İsfahan Sarayı’nda tutulan ve mezkûr şahın düşmanlarına karşı saldırılar düzenleyen Şebüsterli Kürt bir pehlivandır. Safevîler dönemi ve sonrasında millî-mezhebî bir anlatı olarak kitleler üzerinde subjektif etki bırakmış bu halk hikâyesinde, Safevîlerin batıda Osmanlı, doğuda Özbek Şeybanîler ve Babürlülerle olan mücadelesi, baskınlar ve sabotaj saldırılar şeklinde konu edilir. Şii-Kızılbaş mantalitesine dayandırılarak Osmanlı ve Sünnî dünyaya karşı bir propaganda anlatısı olarak da işlev görmüş hikâyenin kahramanı, Osmanlı ve Şeybanî toprakları ile Hindistan içlerindeki bazı yönetici ve pehlivanlarla çatışır. Bu yönüyle kahramanın hikâyedeki rolü, Şahnâme’deki Zâl oğlu Rüstem’in rolüyle de benzerlik gösterir. Yavuz Sultan Selim’in de sıklıkla anıldığı hikâyede Kaplan, Ömer ve Gazanfer Paşa ile Hürmüz Karânî, Ömer Bahadır, Hasan ve Osman Çelebî, Behzad, Fazzal Han, Sasan Frenkî gibi Osmanlıyı temsil eden varlığı meçhul hayalî pehlivan ve karakterlere de yer verilmiş, hikâyenin protagonistinin bu hayalî karakterlerle birebir karşılaşmaları ve çatışmaları anlatılmıştır. Bu çalışmada, uzun yıllar Safevî ve Kaçar coğrafyasındaki edebî mahfillerde ve kahvehanelerde meddah geleneğiyle aktarılmış olan söz konusu hikâyenin kavramsal çerçevesi ile semantik yönlerine değinilmiştir. Başta hikâye kahramanının tarihsel Kürt kimliği olmak üzere, hikâyedeki Osmanlıyı temsil eden karakter ve stereotipler üzerinden Sünnî-Osmanlı algısı ve imajı incelenmiş, Osmanlı-Safevî rekabetinin gölgesinde şekillenmiş bir halk hikâyesindeki Osmanlıların rol-kimlik analizi ortaya konmuştur.

Keywords

İran halk edebiyatı , Safevî İdeolojisi , Osmanlı algısı , kimlik-rol , Hüseyn Kürd.

Ethical Statement

Yok

Supporting Institution

Yok

Thanks

Yok

References

• Ahmedzade, H. (2004). Ulus ve roman, Pêrî Yayınları.
• Alver, K. (2006). Edebiyat ve kimlik. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi (2), 32-43.
• Anonim (tarihsiz). Dastan-ı şirin-i hūseyn kūrd. Aftab.
• Arabi Haşimî, Ş. & Abdali, F. (1391). Nakş-ı kûrciyân der sahtar-ı nizamî-i sefeviyan, Faslnâme-i ilm-i Pejuhişi-i Tarih, 7 (26), 1-15.
• Asıf. M. H. (1348). Rüstemü’t-tevarih. (M. Muşirî, Haz.). Tehran.
• Ateşsuvda, M. A. (1386). Berresî-i saht-ı destan-ı amiyane-i hūseyn kūrd-i şebūsterî, Mecelle-i Zeban ve Edebiyat-ı Farisî, 3 (2), 9-50.
• Axworthy, M. (2016). İran aklın imparatorluğu. (Ö. Gitmez, Çev.). Say Yayınları.
• Aydınlu, S. (2011). Firdevsî’nin şahnâme’sinde kürtler, (E. Çardakı, Çev.) Avesta.
• Azizifer, E. A. (1397). Cestari der tip-şinasî-yi şahan, der kıssaha-yi âmiyane-i farisî, Du Mahnâme-yi Ferheng ve Edebiyat-ı Âmme, 7 (25), 157-180.
• Bağcı, N. (2023). Farsça halk hikâyesi emir erselân-ı nâmdâr’da âşık ile maşûk. Fenomen.
• Bayat, H. & Haydarî, M. & Rahimiferd, Ş. (1398). Tahlil-i goftuman-ı intikadî der dastan-ı hūseyn kūrd-i şebūsterî, Du-mahnâmeyi Ferheng ve Edebiyat-ı Amme, 7 (29), 93-111.
• Blance, L. L. (1375). Zindegî-i şah abbas (V. Şadan, Ter.). Esâtir
• Boratav, P. N. (2020). Halk hikâyeleri ve halk hikâyeciliği. Bilgesu.
• Boyajian-Sureniants, V. (2007). A baluchi episode from the “Hoseyn-kord-e Shabestari Cycle” Iran & the Caucasus, vol. 11, no. 2, pp. 249-254, Brill.
• Caferpûr, M. (1401). Ez yetimdestani ta kurci-i tarihi, ispat-ı huviyyet-i na-şinahte-i hūseyn kūrd-i şebūsterî ber paye-i şevahid-i tarihî ve edebî, Neşriye-yi İlmî-yi Cestarha-yi Nuvin-i Edebî, 216 (Bahar), 21-51.
• Caferpûr, M. (1401). Nüsheşinasî-yi kohenterin camı-i rivayat-i hemase-yi yetimnâme ve diger dest-nivisha-yi an, Faslnâme-i İlmî Metnşinasî-i Edeb-i Farisî Danişgah-i İsfehân, 59, 14 (53), 73-90.
• Cemil, S. İ. & Beyât, H. (1399) Derk-i nadûrüst-i ma’na-yi kūrd der şahnâme, Faslnâme-i İlmî-i Kavīşnâme, 21 (47), 191-209.
• Dehnevî, Z. D. & Penderî, Y. C. (1390). Berresî-i unsur rivayet der kısse-i hūseyn kūrd-i şebūsterî, Edeb pejuhî 17, 143-163.
• Ebû Saîd, Muhammed b. Münevver (1371). Esrârü’t-tevhîd fî makamâti’ş-şeyḫ ebî saʿîd, I-II (Ş Kedkenî, Tsh.). Agâh.
• Efşar, İ. & Efşarî, M. (1393). Kısse-i hūseyn kūrd-i şebūsterî. Neşr-i Çeşme.
• Ekinci, M. Rezan. (2021). “Mîr-i Aşiretten Eşkıyalığa: Aşiret Hanedan Üyelerinin Makbulden Madunlaşma Sürecine Bakış 1800-1855”. Nubihar Akademi, 4 (16), 143-168.
• Ekinci, M. Rezan. (2023). “Peymana Hikimdaran 1535, Peymana Qanûnî Siltan Silêman Digel Hakimên Kurd”, Dewlet û Mîrgehên Kurdî li Serdemên Naverast û Nû da, Bergê Dûyê, Zakho Centre For Kurdish Studies, Zakho Kurdistan, Irak, ss. 17-31.
• Erbil, B. (2019). Gazanfer ağa, hayatı ve yaptırdığı eserler [Yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Farukî, Ö. (1362) Nigah-i be tarih ve ferheng-i kordistan. İntişârat-ı Şerk
• Ferehveşî, B. (1386). Karnâme-i Erdeşir-i Babekān, Tahran: İntişarat-ı Danışgah-ı Tehran.
• Fethî, K. (1400). Edeb-i pehlevanî ve karbord-i an der amuziş-i tarih, Neşriye-i Puyîş Der Amuziş-i Ulûm-i İnsanî-i Danişgah-ı Ferhengiyan 22 (Bahar), 63-75.
• Firdevsî, Ebü’l-Kasım. (1384). Şahnâme. Emir Kebir.
• Güvenç, A. Ö. (2022). Halk hikâyelerinin işlevleri. Turcology Research, 73, 57-83.
• Hatibî, E. (1385). Hüviyet-i iranî der şehnâme, Name-i Ferhengistan 8/4, 69-76.
• Heyrendiş, A. & İbrahimî, A. (1391). Ehemmiyet-i edebiyat-ı folklorik der baz-nemayi-i tarih-i ictimaî, murur-i ber kıssa-i hūseyn kūrd-i şebūsterî. Tahkikat-ı Tarih-i İctimaî, Pejuheşgâh-ı Ulum-i İnsanî ve Mutalâat-ı Ferhengî 2 (2), 41-54.
• Johnson, R. S. (2004). The hyderabad connection in the hoseyn-e kord. Deccan Studies, 2 (2), 73-85.
• Johnson, R. S. (2007). Yuzbashi-ye kurd bacheh and ’abd al-mu’min khan the uzbek: a tale of revenge in the dastan of husayn-e kurd. Dogana, AIEP Editore Srl, 165-179.
• Kadrî (1396). Cerûnnâme, (M. B. Vusûkî & A. Heyrendiş, Haz.). Miras-ı Mektûb.
• Karpat, K. H. (2009). Osmanlı’dan günümüze edebiyat ve toplum. Timaş Yayınları.
• Keykâvus, Unsurü’l-Meâli. (1380). Kabusnâme. (G. Yusufî, Ed.). İlmî Ferhengî.
• Kızılbaşlar Tarihi (2016). (T. Gündüz Ter.). Yeditepe
• Konukçu, E. (2002). Kutûbşâhîler, TDV İslam Ansiklopedisi, 26, 45-47 Ankara.
• Mahcûb, M. C. (1386). Edebiyat-ı amiyâne-i iran. Neşr-i Çeşme.
• Malmîr, T. (1387). Kūrd der şahnâme, Mecelle-i Mutalâat-ı İran, 7 (14), 161-174.
• Marzolph, U. (1999). A treasury of formulaic narrative: the persian popular romance hosein-e kord. Oral Tradition, 14/2 279-303.
• Mer‘eşî, S. Z. (1345). Tarih-i taberistan, rûyan ve mazenderan, (M. H. Tesbihî, Haz.). Müessese-i Matbuatı-i Şerk.
• Merçil, E. (1974). Fars meliki selçuk-şahın hayatı ve paraları. Tarih Enstitüsü Dergisi, İ.Ü.E.F. (4-5), 23-34.
• Müfredkehlan, C. (1389). Tebarşinasî-i efsanae-yi hūseyn kūrd, Du Haftenâme-i Rudekî, 5 (61-62), 34-35.
• Okumuş, Ö. (1991). Âmilî, Bahâeddin. TDV İslam Ansiklopedisi. 3/ 60-61 İstanbul.
• Pekol, F. (2023). Siyasal, sosyal ve kültürel açıdan dunbulî aşireti [Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Pospelov, G. (1995). Edebiyat bilimi. (Y. Onay, Çev.). Evrensel Basın Yayın.
• Riyahî, M. E. (1387). Firdevsî. İntişarat-ı Terh-i Nû.
• Savory, R. (2021). Safevîler devrinde iran. (Ö. Koçak, Çev.). Bilge.
• Selimîferd, A. (1371). Gûne-yi berresi ve tahkik der movrid-i ûvza’-i tabi-î, iktisadî ve insanî-i şebûster. Şekâyık.
• Serverî, N. H. (1399). Zevâl-i şahsiyet-i eyyar der dastan-ı hūseyn kūrd-i şebūsterî, Metn-i Pejuhişi Edebî, 24 (85) 113-137.
• Seyfuddinî, A. R. (1384) Hūseyn kūrd-i şebūsterî I. Koknûs.
• Sözen, E. (1999). Kimliklerimiz. Birey.
• Stanfield-Johnson, R. (1385). Heyderabâd der dastan-ı hūseyn kūrd-i şebūsterî, İçinde Efşar, İ., & Efşarî, M. (Ed.). Kısse-i hūseyn kūrd-i şebūsterî (ss. 461-471). Neşr-i Çeşme.
• Şener, A. (2020). Edebiyat ve ideoloji ilişkisi bağlamında salambi romanı, İdil-Ural Araştırmaları Dergisi, 2 (1): 81-110.
• Türkman, İ. (1389). Tarih-i âlemâra-yi abbasî I-IV. (İ. Efşar, Haz.). Emir Kebir.
• Türkmanîazer, P. & Eyvezî, Z. (1401). Baznemayî-i daiyeha-i siyasi, mezhebî ve ferhengî-i hakimiyet-i sefeviyan der dastan-ı hūseyn kūrd-i şebūsterî, Kohennâme-i Edebî Parisî, 13 (1), 175-202.
• Türkoğlu, İ. (2010) Şeybânîler, TDV İslam Ansiklopedisi, 39, 45-47, İstanbul.
• Xanî, E. (2024). Mem û zîn, (M. Öztürk, Çev.) Çınaraltı.
• Yıldırım, N. (2008). Fars mitolojisi sözlüğü. Kabalcı.
• Yıldız A. (2017). Hunera vegotina bedew a devkî û nivîskî I, Lorya.
• Zarrabî, A. K. (1379). Tarih-i kaşan, (İ. Efşar, Haz.). Emir Kebir.
• Zekaveti Karagozlû, A. R. (1387). Kıssaha-yi amiyâne-i iran. Sûhen.