FRANSIZ YAHUDİ TARİHÇİ RENEE BERNHEİM’E GÖRE OSMANLI DEVLETİ YAHUDİLERİNİN SİYASİ, İKTİSADİ VE KÜLTÜREL DURUMLARI

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 9, 191 - 212, 15.09.2021

Şahnaz Oktay

Öz

Yahudiler, “Kutsal Topraklar” ve Osmanlı İmparatorluğu'nda nasıl yaşadılar? Kapsamlı dokümanlara dayanan Renee Neher Bernheim, “La Vie Juive en Terre Sainte” (Kutsal Topraklarda Yahudi Hayatı) adlı eserinde Aşkenazi ve Sefarad Yahudilerinin genel durumları ve Osmanlı Devleti’ndeki etkin konumlarına dair tespitlerde bulunmuştur. Ayrıca, Yahudi göçlerinin zamanla sürekli hale geldiğini, toplulukların günlük yaşamını, hayatta kalma mücadelelerini, hayallerinin kalıcılığını, atalarının topraklarına olan bağlılıklarını ve dünyaya bakış açıları da anlatılmaktadır. Bu makalede Dona Gracia Mendes, Yasef Nassi, Sabatay Sevi gibi göz önünde olan Yahudilerin hayatlarına dair bilgiler verilmekte ve onların Osmanlı Devleti sınırları içerisinde göstermiş oldukları faaliyetleri değerlendirilip, devlete olan katkıları ya da vermiş oldukları zararları belirlenmeye çalışılmıştır. Aynı şekilde Osmanlı Devleti’nin de zor durumda olan Yahudilere göstermiş olduğu ilgi ve yardımlarını da içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Yahudi Göçleri, Gracia Mendes,, Yasef Nassi, Sabatay Sevi

Kaynakça

• Acartürk, E. & Kılıç, R. (2011). Osmanlı Devleti’nde Kapitülasyonların İktisadi ve Siyasi Perspektiften Analizi. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 29(2), 1-21.
• Adam, B. (2012). Tevrat. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi, Cilt: 41, 40-45.
• Arslan, H. (2016). Geçmişten Günümüze İzmir Yahudileri: Yerleşme, Kurumsallaşma Süreci ve Mevcut Durum. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi. 5(2), 197 – 224.
• Arslantaş, N. (2009). Ortaçağda İki Yahudi Seyyahın İslam Dünyası Gözlemleri. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Attalı, J. (2014). Yahudiler, Dünya ve Para: Yahudi Halkının Ekonomik Tarihi. Çev. Berna Günen. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Bayat. A. H. (1997). Hafsa Sultan. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi, Cilt: 15, 122-123.
• Bernheim, R. N. (2001). La Vie Juive en Terre Sainte (Kutsal Topraklarda Yahudi Hayatı), Fransa (Paris): Published by Calmann-Levy.
• Bolay, S. H. (1987). Bizanslı Âlimlerin İstanbul’dan Kaçmaları ve Rönesans’ı Başlatmaları Meselesi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28(1), 135-142.
• Bora, S. (2017). Anadolu Yahudileri: Ege’de Yahudi İzleri. İstanbul: Gözlem Yayınevi.
• Çorbacı, İ. (2017). Siyonizm’in ve Masonluğun Gizli Tarihi. İstanbul: Maviçatı Yayınları.
• Durmuş, M. A. (2015). Mitolojik Kurtarıcı Mehdi. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Emecen, F. ( 2010). Yavuz Sultan Selim. İstanbul: Yitik Hazine Yayınları.
• Emecen, F. (2009). Selim II. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi, Cilt: 36, ss.414-418.
• Eroğlu, A. H. (2012). Bütün Yönleriyle Yahudilik 16. Yüzyılda Osmanlı Devletinde Efsanevi Bir Yahudi: Yasef Nassi. Dinler Tarihi Araştırmaları VIII, Uluslararası Sempozyum, 719-731.
• Galanti, A. (1947). Türkler ve Yahudiler. İstanbul: Tan Matbaa.
• Eygi, M. Ş. (2014). Yahudi Türkler yahut Sabetaycılar. İstanbul: Tarih Encümeni Yayınları.
• Freely, J. (2003). Kayıp Mesih Sabatay Sevi’nin İzini Sürerken. Çev. Ayşegül Çetin Tekçe. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Güleryüz, N. A. (2012). Bizans’tan 20.yüzyıla Türk Yahudileri. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın.
• Güleryüz, N. A. (2012). Toplumsal Yaşamda Türk Yahudileri. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş.
• Hess, A. (2010). Unutulmuş Sınırlar 16. Yüzyılın Akdeniz’inde Osmanlı İspanyol Mücadelesi. Çev. Özgür Kolçak. İstanbul: Küre Yayınları.
• Jorga, N. (2008). Kanuni Dönemi ve Yenilmez Türk. Çev. Nilüfer Epçeli. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Kara, S. (2017). İbrahim Müteferrika Öncesi İstanbul’da Yahudi Matbuatı. Dört Öge, 12, 251 – 254.
• Kara, Y. (2010). Osmanlıda Kadın Saltanatı. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Kastein, J. (2006). İzmirli Mesih Sabetay Sevi. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları.
• Köprülü, M. F. (2009). Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu. Ankara: Akçay Yayınları.
• Kutluay, Y. (2005). Siyonizm ve Türkiye. İstanbul: Çatı Kitapları.
• Kürkçüoğlu, E. (2013). Anadolu’nun Parlayan Yüzü: Kayılar. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 51, 135-148.
• Ocak, H. F. (2018). Endülüslerin Osmanlı Ülkesine Göçü ve Entegrasyonu. Ankara Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 17 – 31.
• Öz, M. (2003). Mehdilik. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi, Cilt: 28, 384-386.
• Peirce, L. P. (2016). Harem-i Hümayun Osmanlı İmparatorluğunda Hükümdarlık ve Kadınlar. Çev. Ayşe Berktay. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Pytlik, M. (2015). Jews and Muslims in Cooperation (Yahudiler ve Müslümanlar: Unutulmuş Bir Birliktelik Tarihi). Religious Studies (Dini Çalışmalar Dergisi), Michigan Oakland University.
• Rozen, M. (2010). İstanbul Yahudi Cemaati’nin Tarihi (1453-1566). Çev. Serpil Çağlayan. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ruderman, D. B. (2013). Erken Modern Dönem Yahudi Tarihi, Çev. Lizet Deadato. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• Scholem, G. (2012). Sabetay Sevi Mistik Mesih, Çev. Eşref Bengi Özbilen. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Sertoğlu, M. (1969). Osmanlı İmparatorluğunda Azınlık Meselesi. Belgelerle Türk Tarih Dergisi, 25(1), 1- 80.
• Sonyel, S. R. (1993). Minorities and The Destruction Of The Ottoman Empire. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Svastics, O. (2011). Yahudiler’ in İstanbul’u. İstanbul: Boyut Matbaacılık.
• Şanlı, S. (2018). Türkiye’nin Doğu Yahudileri Üzerine Etnografik Bir Alan Araştırması. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(2), 1281-1293.
• Tanyu, H. (1979). Tarih Boyunca Yahudiler ve Türkler. Cilt: I, İstanbul: Bilge Yayınevi.
• Türem. Ş. İ. (2017). Mesih İnancının Yahudi Toplumundaki Sosyal ve Siyasal Yansıması XVIII. Yüzyıldan İtibaren. Yayımlanmış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Uluçay, Ç. (1992). Padişahların Kadınları ve Kızları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ünalan, L. & Gökdemir, M. A. (2012) Jerusalem. İstanbul: Melek Yayınları.
• Waardenburg, J. (2004). Mesih. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi, Cilt: 29, 306-309.
• Yalçın, B. (2018). Genel Hatlarıyla Osmanlı Devleti Sefarad Yahudileri ve İzmir Sefarad Yahudileri. Bitirme Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
• Yıldırım, H. (2011). Sömürgeci Batının Barbarlık Tarihi 1. İstanbul: Kum Saati Yayınları.
• Akgüç, M. (2019). Selçuklu Çağında İslam Toplumunda Yahudiler (11-14. Yüzyıl). Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mardin.
• Cide, Ö. (2016). Osmanlı’nın Kuruluşunu Anlamak (1299-1402). İstanbul: Kitabi Yayınları.
• Gürkan, S. L. (2012). Yahudilik. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları.
• Özdemir, A. (2019). Yahudilerin Osmanlı İmparatorluğuna Gelişi ile Türkiye Cumhuriyeti’nin İlan Edildiği Tarihsel Sürece Kadar Sosyo Kültürel ve Ekonomik Durumların Araştırılmasına Yönelik Tarihsel Bir Yaklaşım. Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14, 55 – 85.
• Yaman, A. (2015). Yahudilerin Osmanlı Millet Sistemi İçindeki Yeri ve Hukukî Konumları (Aile Hukuku Özelinde Bir Değerlendirme). Diyanet İlmi Dergi, 51(2), 11-35.
• Akyol, T. (10 Haziran 2005). Sabetay Sevi ve sonrası. 19 Haziran 2020 tarihinde https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/taha-akyol/sabetay-sevi-ve-sonrasi-119495 adresinden erişildi.
• Çamlıbel, C. (10.09.2016). Kanuni’nin Yahudi Bankeri, Yetenekli Dona Gracia’nın Gizemli Hikâyesi. 21 Aralık 2020 tarihinde https://www.hurriyet.com.tr /kelebek/hayat/kanuninin-yahudi-bankeri-yetenekli-dona-gracianin-gizemli-hikayesi-40221069 adresinden erişildi.
• Güzelsoy, Y. (17 Mayıs 2017). Siyonizm’in İlk Öncüsü: Yasef Nassi. 15 Ocak 2021 tarihinde https://otukendergi.com/siyonizmin-ilk-oncusu-yasef-nassi/, adresinden erişildi.
• İnalcık, H. (17.01.2017). Osmanlı Kıbrıs’ı Şarap İçin mi Fethetti. 20 Ocak 2020 tarihinde https://odatv.com/osmanli-kibrisi-sarap-icin-mi-fethetti-1701171200. html adresinden erişildi.
• Kutlu, M. (13 Şubat 2017). Osmanlı Sarayında Bir Yahudi Banker. 17 Ocak 2020 tarihinde http://www.gercekhayat.com.tr/yazarlar/osmanli-sarayinda-bir-yahudi-banker/ adresinden erişildi.
• Sadi, R. (30.05.2017). Dizilerde Yaşayan Bir Ülke Türkiye. 11 Aralık 2019 tarihindehttps://odatv.com/dizilerde-yasayan-bir-ulke-turkiye-3005171200.html adresinden erişildi.
• Yılmaz, Ö. F. (06 Eylül 2019). Fransa kralını esaretten Kanunî kurtarmıştı. 12 Ocak 2020 tarihinde https://www.dunyabulteni.net/tarih-dosyasi/fransa-kralini-esaretten-knn-kurtarmisti-h195135.html adresinden erişildi. Galante, A. (1941). Osmanlılar 1492 Öncesi. 16 Aralık 2020 tarihinde http://www.turkyahudileri.com/index.php/tr/tarih/turk-yahudileri-tarihi/3-osmanlilar-1492-oncesi adresinden erişildi.