Türkiye’ de Devlet Üniversitelerindeki Akademisyenlerin Tükenmişlik Sendromunun Saptanmasında Bulanık AHS ve Bulanık AHS-Bulanık TOPSIS Hibrit Model Uygulaması

Year 2020, Volume: 11 Issue: 1, 34 - 52, 30.06.2020

Betül Ulu , Abdullah Yıldızbası

Abstract

Günümüz bilgi toplumunda iş fiziksel ve mental yükün kombinasyonu olarak tanımlanmaktadır. Bu hızlı değişim ve gelişime yetişmek zorunda olan insanlar modern çağın sorunlarından biri olan tükenmişlik sendromu ile karşı karşıya gelmektedirler. Tükenmişlik sendromu bireyin fiziksel, duygusal ve zihinsel açıdan tükenmesine, hayal kırıklığı yaşamasına, performansının düşmesine, odaklanma sorunu yaşamasına, olumsuz davranışlar sergilemesine, çevresiyle olan iletişiminin bozulmasına ve bunlar gibi daha birçok olumsuzluk yaşamasına neden olmaktadır. Bu durum zamanla bireyin kendine olan güvenini yitirmesine ve mesleğinin gerektirdiklerini yerine getirememesine neden olmaktadır. Yapılan araştırmalar sonucu tükenmişlik sendromunun zamanla görüldüğü alanlar ve görülme sıklığının arttığı ve toplumun her katmanında ve her meslek gruplarında karşılaşılan bir problem olduğu görülmüştür. Bu meslek gruplarından özellikle üniversitelerdeki akademisyenler ön plana çıkmaktadır. Çünkü üniversitelerin nitelikli insan yetiştirmesi, çağdaş eğitim düzeyine ulaşılması, toplumun sosyal, kültürel ve ekonomik yönden gelişimini sağlaması açısından akademisyenler büyük önem taşımaktadırlar. Akademisyenler, üstlendikleri akademik sorumluluklar ve kendi özlükleri bakımından yaşadıkları dezavantajlar sonucu zamanla meslekten soğumakta ve performans kaybı yaşamaktadırlar. Bu da ülkelerin çağdaş eğitim ve bilim düzeylerinden geri kalmasına neden olmaktadır. Bu bağlamda tükenmişlik sendromunun ciddi bir problem olduğunun kabul edilip, belirtilerinin doğru tespit edilmesi, stres etmenlerinin ortadan kaldırılması ya da bu etmenlerle bireysel ve örgütsel başa çıkmada çeşitli yöntemlerinin araştırılması, en uygun yöntemin geliştirilmesi ve uygulanması gerekmektedir.
Yapılan literatür çalışmasında tükenmişlik sendromları ve alt boyutlarının araştırılmasında çoğunlukla anket yöntemine başvurulduğu ve sonuçların çelişkili olduğu görülmüştür. Bu nedenle de nitel ve sübjektif bir yöntem olan anket yerine tükenmişliğe neden olan riskleri tespit etmede bulanık mantık yöntemlerinin kullanılarak daha doğru sonuçlar elde edebileceğini düşünmekteyiz. Bu bağlamda çalışmamızda, devlet üniversitelerinde çalışan akademisyenlerde tükenmişlik sendromuna neden olan risk etmenlerinin Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) Yöntemlerinden Bulanık AHS ve Bulanık AHS-Bulanık TOPSIS metotlarının birleştirmesi sonucu önerilen hibrid modelle analizinin yapılması, bu etmenlerin etki değerlerinin sayısal olarak sıralanması ve kantitatif veriler elde edilmesi amaçlanmıştır. Çalışmamız daha önce kullanılmamış bir metot olarak literatürdeki çalışmalardan ayrılmakta ve uzman görüşlerine dayalı olarak sayısal veriler sunmaktadır. Böylelikle çalışmamızın ileriki çalışmalara ışık tutacağı ve farklı bir bakış açısı kazandırılacağı düşünülmektedir. Çalışmamızın materyal kısmında tükenmişliğe sebep olabilecek etmenler literatür araştırması ve uzman görüşleri aracılığıyla tespit edilmiş, iki farklı metotla analiz edilmiş ve mevcut literatürdeki çalışmalarla kıyaslanmıştır. Sonuç kısmında bu etmenler sıralanmış ve başa çıkmada faydalanılabilecek öneriler verilmiştir.

Keywords

Tükenmişlik Sendromu, Bulanık AHP, Bulanık TOPSIS

References

• Arı, G. ve Bal, E. (2008). Tükenmişlik Kavramı: Birey Ve Örgütler Açısından Önemi, Ankara.
• Gür, BS., Çelik, Z., Kurt, T. ve Yurdakul, S. (2017). Yükseköğretime Bakış 2017: İzleme ve Değerlendirme Raporu, Ankara.
• Madaliyevaa, Z., Mynbayeva, A., Sadvakassovac, Z., Zholdassova, M. (2014). Correction of burnout in teachers, Kazakistan.
• Arslan, S. ve Özdemir, Ş. (2010). İş Başarımını Etkileyen Örgütsel Stres Kaynakları Ve Araştırma Görevlileri Üzerine Bir Araştırma, Afyon.
• Günay, D. ve Günay, A. (2011). 1933’den Günümüze Türk Yükseköğretiminde Niceliksel Gelişmeler.
• Karatop, B. (2015). Bulanık AHP Yöntemiyle Odak Strateji Modelinin Geliştirilmesi: Otomotiv Sektöründe Bir Uygulama. Fen Bilimleri Enstitüsü, Endüstri Mühendisliği Anabilim Dalı. Doktora tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• Gümüş, AT., Çetin, A., Kaplan, E. (2010). A Fuzzy-Analytıc Network Process Based Approach For Enterprıse Informatıon System Selectıon, İstanbul.
• Kavlakcı, M. (2014). Analitik Hiyerarşi Prosesi Ve Hibrit Bulanık AHP-Bulanık TOPSIS Yöntemleri İle Liman Yeri Seçimi Ve Örnek Uygulama.
• Ecer, F. (2007). Fuzzy TOPSIS Yöntemiyle İnsan Kaynağı Seçiminde Adayların Değerlemesi ve Bir Uygulama.
• Öztel, A. (2016). Çok Kriterli Karar Verme Yöntemi Seçiminde Yeni Bir Yaklaşım. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstatistik Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Karabıçak, Ç., Boyacı, Aİ., Akay, MK., Özcan, B. (2016). Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri Ve Karayolu Şantiye Yeri Seçimine İlişkin Bir Uygulama, Kastamonu.
• Uzun, S. ve Kazan, H. (2016). Çok Kriterli Karar Verme Yöntemlerinden AHP TOPSIS ve PROMETHEE Karşılaştırılması: Gemi İnşada Ana Makine Seçimi Uygulaması, İstanbul.
• Supçiller, AA. ve Çapraz, O. (2011). AHP-Topsıs Yöntemine Dayalı Tedarikçi Seçimi Uygulaması, İstanbul.
• Chang, M. (2009). An Appraisal Perspective of Teacher Burnout: Examining the Emotional Work of Teachers.
• İraz, R., Ganiyusufoğlu, A. (2011). Örgütlerde Mesleki Tükenmişlik Ve Akademisyenler Üzerinde Bir Uygulama, Konya.
• Aydın, A., Üçüncü, K., Taşdemir, T. (2011). Akademik performansı etkileyen stres kaynaklarının belirlenmesine yönelik bir alan çalışması, Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Doğan, A., Demir, R., Türkmen, E. (2015). Rol Belirsizliğinin, Rol Çatışmasının Ve Sosyal Desteğin Tükenmişliğe Etkisi: Devlet Ve Vakıf Üniversitelerinde Çalışan Akademik Personelin Tükenmişlik Düzeylerinin Karşılaştırılması, İstanbul.
• Budak, G., Sürgevil, O. (2005). Tükenmişlik Ve Tükenmişliği Etkileyen Örgütsel Faktörlerin Analizine İlişkin Akademik Personel Üzerinde Bir Uygulama, Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Sağlam, A. (2011). Akademik Personelin Sosyo-Demografik Özelliklerinin Tükenmişlik Düzeyleri İle İlişkisi, Harran Üniversitesi.
• Karatuna, I., Gök, S. (2012). Yükseköğretimde Psikolojik Taciz Konulu Araştırmalar Üzerine Bir İnceleme, Referans: Uluslararası İşyerinde Psikolojik Taciz Kongresi Bildiri Kitabı, Bilinder Yayınları, İzmir.
• Şahin, M. (2013). Mobbıng Olgusuna Anatomik Bir Bakış: Üniversite Özelinde Vaka Analizi Eylül – Ekim 2013 Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, Kırgızistan.
• Konakay, G. (2013). Akademisyenlerde Duygusal Zekâ Faktörlerinin Tükenmişlik Faktörleri İle İlişkisine Yönelik Bir Araştırma: Kocaeli Üniversitesi Örneği, Kocaeli.
• Aslan, Ş., Özata, M. (2008). Duygusal Zekâ Ve Tükenmişlik Arasındaki İlişkilerin Araştırılması: Sağlık Çalışanları Örneği, Erciyes.
• Yücebalkan, B., Karasal, N. (2016). Akademisyenlerde Duygusal Emek İle Tükenmişlik Düzeyi Arasındaki İlişkiye Yönelik Bir Araştırma: Kocaeli Üniversitesi Örneği, Kocaeli.
• Gezer, E., Yenel, F., Şahan, H. (2009). Öğretim elemanlarının Tükenmişlik Düzeyleri İle Sosyodemografik Değişkenleri Arasındaki İlişki, Ankara.
• Naktiyok, A., Kaygın, E. (2012) . Tükenmişlik ve İş Tatmini Düzeylerini Belirlemeye Yönelik Akademik Personel Üzerinde Bir Uygulama, Sosyal Ve Beşeri Bilimler Dergisi Cilt 4, No 1, 2012 Issn: 1309-8012.
• Ardıç, K., Polatcı, S. (2008). Tükenmişlik Sendromu Akademisyenler Üzerinde Bir Uygulama (Goü Örneği), Ankara.
• Bakoğlu, R., Boz, İ., Yiğit, İ., Yıldız, S. (2009). Tükenmişliği Ölçmede Alternatif Bir Araç: Kopenhag Tükenmişlik Envanterinin Marmara Üniversitesi Akademik Personeli Üzerine Uyarlaması, İstanbul.
• Taşlıyan, M., Hırlak, B., Çiftci, G. (2014). Akademisyenlerin Duygusal Zekâ, İş Tatmini ve Tükenmişlik Düzeyleri Arasındaki İlişki, Kırıkkale.
• Can, A., Tiyek, R. (2015). Tükenmişlik Sendromu: Akademik Personel Üzerinde Bir Uygulama, Kırklareli.
• Recepoğlu, E., Tümlü, G. (2013). Üniversite Akademik Personelinin Mesleki Ve Yaşam Doyumları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Kastamonu.
• Orhan, U., Komşu, C. (2016). Akademisyenlerde Özyeterlik Algılarının ve Tükenmişlik Düzeylerinin, Öğrenmeye Yönelik Tutuma ve İş Tatminine Etkisi.
• Azeem, S. (2008). A Study of Job Burnout Among University Teachers, Article in Psychology & Developing Societies, Hindistan.
• Evers, WJG., Tomic, W., Brouwers, A. (2008). Burnout Among Teachers, Department of Psychology, The Open University, Hollanda.
• Ogresta, J., Rusac, S., Zorec, L. (2008). Relation Between Burnotu Syndrome and Job Satisfaction Among Mental Health Workers, Zagreb, Hırvatistan.
• Lopez, SM., Extremera, N. (2017). Emotional intelligence and teacher burnout: A systematic review, İspanya.
• Sadeghi, K., Khezrlou, S. (2014). Burnout among English Language Teachers in Iran: Do Socio-demographic Characteristics Matter?, İran.
• Garcıa, FJC., Munoz, EMP., Ortiz, MAC. (2004). Personality and contextual variables in teacher burnout, İspanya.
• Colomeischi, A. (2014). Teachers` Burnout in Relation with Their Emotional Intelligence and Personality Traits, Romanya.
• Grayson, JL., Alvarez, HK. (2007). School climate factors relating to teacher burnout: A mediator model, Amerika.
• Droogenbroeck, FV., Spruyt, B. (2013). Vanroelen C. Burnout among senior teachers: Investigating the role of workload and interpersonal relationships at work, Belçika. Caroli, MED., Sagone, E. (2012). Professional Self representation and risk of burnout in school teachers, İtalya.
• Kinman, G. Wray, S., Strange, C. (2011). Emotional labour, burnout and job satisfaction in UK teachers: the role of workplace social support, İngiltere.