Hoca-zâde Muhammed Râsim’in Mesnevî Şerhi ve Kaynakları

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 28 - 41, 30.06.2021

İzzet Eser

Öz

13. yüzyılda Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî tarafından kaleme alınan Mesnevî, Türk edebiyatı tarihinde derin tesiri
olan eserlerden biridir. Yazıldığı çağdan günümüze kadar bu eser hakkında birçok çalışma yapılmıştır. Eserdeki
derin mana ve dilinin Farsça olması sebebiyle farklı dillere çeviri ve şerh çalışmaları, bu çalışmalar içinde geniş
bir yer tutmaktadır. Mesnevî ile ilgili yapılan bu çalışmalardan biri de 19. yüzyılda Hoca-zâde Muhammed Râsim
tarafından yapılan bir şerh çalışmasıdır. İyi bir eğitim alan ve çeşitli devlet kademelerinde görevler yapan Hocazâde, Mesnevî’den seçtiği 187 beyti şerh etmiştir. Bu şerh çalışmasının en belirgin özelliği Mesnevî şerhi ile
Mevlevîlik adabını ve merâtib-i sülûku bir araya getirmesidir. Bunu yaparken birçok kaynaktan faydalanmıştır.
İsmâil Rusûhî-yi Ankaravî’nin Hüccetü’s-Sema ve Minhâcü’l-Fukarâ, Hoca Neş’et’in Tercüme-i Şerh-i Dü Beyt
isimli eserleri şârihin faydalandığı temel kaynaklardır. Bu kaynakların yanı sıra tefsir ve hadis ile ilgili birçok
eserle birlikte tasavvufî-edebî kaynaklar da kullanmıştır. Bu çalışmanın amacı; Hoca-zâde’nin şerhinde
başvurduğu kaynakları, bu kaynakları kullanma yöntemini tanıtmak ve bu iki noktadan hareketle metni
değerlendirmektir.

Anahtar Kelimeler

Hoca-zâde Muhammed Râsim, Mevlânâ, Mesnevî, Şerh, Tasavvuf

Kaynakça

• Akdoğan, B. (1996). Hüccetü’s-Semâ’ Adlı Mûsikî Risâlesi ve Ankaravî B. Ahmed’in Mûsikî Anlayışı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35-1, 477-505.
• Aktan, M. F. (2019). Hoca-zâde Muhammed Râsim Hikmet’in Hâb-nâme’si (1b-168a) İnceleme-MetinDizin. Yayımlanmamış doktora tezi, Dicle Üniversitesi, Diyarbakır.
• Arpaguş, S. (2007). Hüccetü’s-Semâ’ XVII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Mûsikî, Semâ’ ve Devran Hakkındaki Dinî Tartışmalar ve İsmâil Ankaravî’nin Semâ’ Müdâfaası. Marife, Yıl 7 Sayı 3, 369-399.
• Aslan, Ü. (2020). Ney’in Feryadı, İstanbul: Sufi Kitap.
• Bayraktar, Ş. (2015). Hocazâde Muhammed Râsim Hikmet Efendi'nin Tuhfetü'l-Aşıkîn Hediyyetü'lMa'şûkîn Adlı Mevlid Şerhi (1a-83a). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Ceylan, K. (2015). Hocazâde Muhammed Râsim Hikmet Efendi'nin Tuhfetü'l-Aşıkîn Hediyyetü'lMa'şûkîn Adlı Mevlid Şerhi (83a-164a). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye, Sicill-i Ahvâl İdaresi d 4/458.
• Eser, İ. (2019). Hoca-zâde Muhammed Râsim Hikmet Şerh-i Müntehabât-ı Mesnevî,(İnceleme-MetinDizin). Yayımlanmamış doktora tezi, Dicle Üniversitesi, Diyarbakır. Hoca Neş’et. (1263/1846). Tercüme-i Şerh-i Dü Beyt-i Mollâ Câmî, İstanbul: Dâru’t-tıbaâti’l-âmire.
• Güleç, İ. (2008). Türk Edebiyatında Mesnevî Tercüme ve Şerhleri, İstanbul: Pan Yayıncılık.
• İsmâil Rusûhî-yi Ankaravî. (2008). Minhâcü’l-Fukarâ (Haz.: Safi Arpaguş), İstanbul: Vefa Yayınları.
• Özen, Ş. (2005). Osmanlı Döneminde Fetvâ Literatürü. TALİD. III/5, 249-378.
• Savran, Ö. (2009). Mehmed Râsim’in Mesnevî’nin İlk On Sekiz Beytine Şerhi ve Şerh Anlayışı. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. IV/6, 387-406.
• Şeker, Z. (2009). Hocazâde Muhammed Râsim Efendi'nin Kâşifü't-Te'vîlât İsimli Eserinin Transkiripsiyonu ve İncelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Tanyıldız, A. (2010). İsmâîl Rusûhî-yi Ankaravî -Şerh-i Mesnevî (Mecmû'atu'l-Letâyif ve Matmûratu'lMa'ârif) (I. Cilt) (inceleme-metin-sözlük). Yayımlanmamış doktora tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.