ŞEYHÜLİSLÂM YAHYÂ EFENDİ’NİN BİR GAZELİNİN ONTOLOJİK TAHLİL YÖNTEMİYLE İNCELENMESİ

Year 2023, Volume: 4 Issue: 6, 1 - 16, 30.06.2023

Halil Kızıltoprak

Abstract

Ontolojik tahlil yöntemi modern tahlil yöntemlerinden biridir. Bu tahlil yönteminde edebî metin, bir varlık olarak ele alınır. Varlık olarak ele alınan edebî metin, dış ve içyapı olmak üzere iki tabakaya ayrılır. Dış yapı, metnin görülen ve işitilen ögelerini barındırır. Bu tabakada, metni oluşturan harfler, heceler, kafiye, redif, ahenk unsurları, nazım birimi ve şekli gibi unsurların varlık değeri tespit edilmeye çalışılır. Metnin ses tabakası da denilen dış yapı, içyapının yani metnin muhtevasının taşıyıcısı olarak kabul edilir. Böylelikle metnin dış ve iç tabakası bir bütün olarak varlık değeri kazanmış olur. Ontolojik tahlil yönteminde metnin muhtevası; anlamsal tabaka, nesne tabakası, karakter tabakası ve kader tabakası olmak üzere dört tabakaya ayrılır. Böylece metnin semantik değeri, mazmun ve mecazlardan oluşan anlam dünyası, şairin zihniyeti ve psikolojisi, metnin ve şairin umuma bakan yönü ve geleneksel zihniyetle bağı irdelenmeye çalışılır.
Çalışmamızda yukarıda kısaca bahsedilen ontolojik tahlil yöntemi çerçevesinde bir edebî metin tahlili yapılmıştır. Klasik Türk şiirinin önemli şairlerinden Şeyhülislâm Yahyâ Efendi’nin bir gazeli ontolojik tahlil yöntemiyle incelenmiştir. Şeyhülislâm Yahyâ Efendi’nin ontolojik tahlil yöntemiyle ele aldığımız gazeli, ses ve muhteva yönüyle değerlendirilmiş ve metnin varlık değeri tespit edilmeye çalışılmıştır.

Keywords

Gazel, Ontolojik Tahlil, Şeyhülislâm Yahyâ

References

• Akşit, A. & Özuygun, A. R. (2016). Avnî’nin (fatih sultan mehmet) “olup” redifli gazelinin ontolojik analiz yöntemiyle incelenmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4/31, 324-336.
• Aktan, M. F. (2020). Taşlıcalı yahya bey’in şehzȃde mustafa mersiyesine ontolojik analiz metoduyla bir bakış. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi , (19) , 398-412.
• Akün, Ö. F. (2014). Divan edebiyatı. İsam Yayınları.
• Aldırmaz, V. (2016). Bâkî’nin “gösterür” redifli gazelinin ontolojik inceleme yöntemi ile çözümlenmesi. SUTAD, 40, 273-286.
• Bayram, Y. (2008). Divan şiirinin metinlerinin ontolojik tahlili üzerine. Prof. Dr. Abdülkadir Karahan Anısına Uluslararası Divan Edebiyatı Sempozyumu. İstanbul Beykoz Belediyesi Yayınları.
• Bayram. Y. (2003). Ontolojik analiz metodu ve bir uygulama. Yom Sanat, 12-15.
• Bingöl, U. & Ciğa, Ö. (2014). Ontolojik metin tahlili ve şeyh gâlib’in bir gazelinin ontolojik tahlili. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, 9(9), 267–286.
• Çavuşoğlu, M. (1998). Galata’da ayak seyri II-Divanlar arasında. Akçağ Yayınları.
• Çetin, N. (2008). Şiir çözümleme yöntemi. Öncü Kitap.
• Değer, M. B. (2015). Hayâlî’nin “bilmezler” redifli gazelinin ontolojik analiz yöntemiyle incelenmesi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2/3, 60-74.
• Devellioğlu, F. (1999). Osmanlıca-türkçe ansiklopedik lügat. Aydın Kitabevi.
• Dinçer Berdibek, Z. (2019). Şeyhülislâm yahyâ divânının bağlamlı dizini ve işlevsel sözlüğü [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Kardaş, S. (2014). Nâbî’nin “gelür-gider” redifli gazelinin ontolojik analiz yöntemiyle yorumlanması. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 29, 525-536.
• Karga, B. (2015). Nâbî’nin “olur” redifli gazeline ontolojik bir bakış. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24/2, 175-188.
• Kavruk, H. (2001). Şeyhülislam yahyâ dîvânı. MEB Yayınları.
• Kılıç, A. (2007). Dağılmış incileri toplamak: Şerh tasnifi denemesi. Prof. Dr. Abdülkadir Karahan Anısına I. Uluslararası Klasik Edebiyat Sempozyumu. İBB Yayınları.
• Kolcu, A. İ. (2008). Edebiyat kuramları. Salkımsöğüt Yayınları.
• Öztürk, F. (2007). Osmanlı şiirine sanat ontolojisiyle yaklaşmak üzerine. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2/4.
• Pala, İ. (2007). Ansiklopedik divân şiiri sözlüğü. Kapı Yayınları.
• Şentürk, A. A & Kartal, A. (2009). Eski türk edebiyatı tarihi. Dergâh Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1981). Edebiyat meseleleri. Ötüken Yayınları.
• Tökel, D. A. (2000). Ontolojik analiz metodu ve bu metodun bâkî’nin bir gazeline uygulanışı. Yedi İklim, 74, 53.
• Tunalı, İ. (2011). Sanat ontolojisi. Remzi Kitabevi.
• Türkçe sözlük. (1988). TDK.
• Uludağ, S. (2012). Tasavvuf terimleri sözlüğü. Kabalcı Yayıncılık.
• Uz, Ö. (2015). Ontolojik analiz yöntemiyle necati bey’in bir gazelini şerh denemesi. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10/16, 1129-1142.