AN OVERVIEW OF THE IDIOMS IN THE GUNBED EDITION OF DEDE KORKUT

Year 2024, Volume: 5 Issue: 9, 187 - 205, 31.12.2024

Hami Akman

https://doi.org/10.62356/cihansumul.1539079

Abstract

Until 2019, there were two known copies of Dede Korkut stories in Turkish literature. One of them is the copy found in Dresden, Germany, and originally titled Kitâb-ı Dedem Korkut alâ Lisân-ı Tâife-i Oğuzân. This copy consists of an introduction and 12 stories and is generally unmoved. The second copy is found in the Vatican and currently in the Vatican Library. The Vatican copy consists of 6 stories, one of which is missing. This copy is quite defective compared to the one in Dresden. It is gestured, but many mistakes have been made in the places where the gestures were placed. As mentioned above, these two copies were joined by the copy introduced in 2019, generally known as the Günbed/Günbet copy. It is thought that the Günbed copy belongs to Azerbaijani Turkish and was written in the 17th-18th centuries. Many studies have been carried out on this copy since its discovery. In this study, the idioms in this work were analyzed based on their order in terms of elements. A total of 145 idioms were identified in the work. The number of these idioms consisting of a single element is 138, and those consisting of more than one element is 7. Among these 138 idioms consisting of a single element, those formed as object + verb with 83 uses and place complement + verb with 25 uses are remarkable with their numerical excess. Among these, the number of those whose noun element consists of organ names is 29. The number of idioms whose noun element consists of two elements is 7. In the study, the meaning of the idioms, the example and the concept it expresses with its transfer to today's Turkey Turkish are given on the table. In addition, it is also mentioned whether they are composed of Turkish or a foreign word. The concepts expressed by idioms are generally related to heroism and war in relation to the content of the work.

Keywords

Dede Korkut, Dresden Copy, Vatican Copy, Günbed Copy, Idiom

DEDE KORKUT’UN GÜNBED NÜSHASINDAKİ DEYİMLERE GENEL BİR BAKIŞ

Abstract

Türk edebiyatında 2019 yılına kadar Dede Korkut hikâyelerinin bilinen iki nüshası vardı. Bunlardan birisi Almanya’nın Dresden şehrinde bulunan ve asıl ismiyle Kitâb-ı Dedem Korkut alâ Lisân-ı Tâife-i Oğuzân olan nüshadır. Bu nüsha bir giriş ve 12 hikâyeden oluşmaktadır ve genel itibarıyla harekesizdir. İkinci nüsha Vatikan’da bulunan ve şu an Vatikan Kütüphanesi’nde bulunan nüshadır. Vatikan nüshası 6 hikâyeden oluşmakla beraber bir tanesi eksiktir. Bu nüsha Dresden’dekine göre oldukça kusurludur. Harekelidir, ancak harekelerin konduğu yerlerde de birçok hata yapılmıştır. Bu iki nüshaya, yukarıda ifade edildiği üzere, 2019 yılında tanıtımı yapılan ve genel olarak Günbed/Günbet nüshası olarak bilinen nüsha da katılmıştır. Günbed nüshasının Azerbaycan Türkçesine ait olduğu ve 17-18. yüzyıllarda yazıldığı düşünülmektedir. Bu nüsha üzerinde bulunuşundan itibaren birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmada da söz konusu eserde yer alan deyimler öge bakımından sıralanışı esas alınarak incelenmiştir. Eserde toplam 145 deyim tespit edilmiştir. Bu deyimlerden tek ögeden oluşanların sayısı 138, birden fazla ögeden oluşanların sayısı ise 7’dir. Tek ögeden oluşan bu 138 deyimden, 83 adet kullanımı bulunan nesne + fiil ile 25 adet kullanıma sahip yer tamlayıcısı + fiil şeklinde kurulanlar sayısal fazlalıklarıyla dikkat çekicidir. Bunlardan isim ögesi organ isimlerinden oluşanların sayısı 29’dur. İsim unsuru iki ögeden oluşan deyimlerin sayısı ise 7’dir. Çalışmada deyimlerin anlamı, örneği ve günümüz Türkiye Türkçesine aktarımı ile ifade ettiği kavram tablo üzerinde verilmiştir. Ayrıca bunların Türkçe mi yabancı bir kelimeden mi oluştuğuna da değinilmiştir. Deyimlerin ifade ettikleri kavramlar, eserin içeriğiyle alakalı olarak genelde kahramanlık ve savaşla ilgilidir.

Keywords

Dede Korkut, Dresden nüshası, Vatikan nüshası, Günbed nüshası, deyim.

References

• Aksoy, Ö. A. (2017). Atasözleri ve deyimler sözlüğü- 2 deyimler sözlüğü. İnkılâp Kitabevi.
• Altaylı, S. (2005). Azerbaycan Türkçesi deyimler sözlüğü. Prestij Matbaası.
• Ercilasun, A. B. (2021). Makaleler ıı, dil-destan-tarih. (Haz. E. Arıkoğlu). Akçağ Yayınları.
• Ekici, M. (2019). Dede Korkut kitabı Türkistan/Türkmen Sahra nüshası, soylamalar ve 13. boy Salur Kazan’ın yedi başlı ejderhayı öldürmesi. Ötüken Neşriyat.
• Ergin, M. (2009). Dede Korkut kitabı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gökyay, O. Ş. (2006). Dedem Korkudun kitabı. Kabalcı Yayınları.
• Kara, M. ve Karadoğan, A. (2004). Türkmen Türkçesi-Türkiye Türkçesi deyimler sözlüğü. Çağlar Yayınevi.
• Korkmaz, Z. (2017a). Dil bilgisi terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2017b). Türkiye Türkçesi grameri-şekil bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özçelik, S. (2020). Dede Korkut Oğuznameleri üzerine-Günbed nüshası ışığında-düzeltme teklifleri (2). Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 50, s. 11-21.
• Parlatır, İ. (2010). Deyimler. Yargı Yayınevi.
• Saraçbaşı, M. E. (2010). Örnekleriyle büyük deyimler sözlüğü ı-ıı. cilt. Yapı Kredi Yayınları.
• Sertkaya, O. F. ve Uzuntaş, H. (2020). Dede Korkut’un Günbed yazması üzerine araştırmalar ve incelemeler. Bilge Kültür-Sanat.
• Shahgoll, N. K., Yaghoobi, V., Aghatabai, S. ve Behzad, S. (2018). Dede Korkut kitabı’nın Günbed yazması: inceleme, metin, dizin ve tıpkıbasım. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 16(2), s. 147-379).
• Topaloğlu, A. (2019). Dil bilgisi terimleri sözlüğü. Dergâh Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.