Cemşit Emirovun "Sahil emeliyyatı" ve Kemel Tokayevin "Sirli iz" anlatılarının sanatsal özellikleri

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 1, 41 - 47, 01.12.2024

Seyidnisə Lətifli

Öz

Dünyada cezai süreçlerin artması, edebiyatta suç konularının ortaya çıkmasına zemin oluşturmuştur. Bu sorun dönemin yazarlarını endişelendirmiş, suç olaylarını önlemek için toplumdaki çatışan noktaların nedenlerini araştırıp eserlerine yansıtmışlardır. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren dünya edebiyat-tarih sürecinde bir takım değişiklikler meydana gelmiş, yeni akımlar ve türler ortaya çıkmıştır. Böyle bir edebi ve kültürel sürecin sonucunda ortaya çıkan türlerden biri de polisiye türüdür. Polisiye düzyazının oluşumu ve gelişiminin özellikleri farklı ülkelerde farklıdır. Azerbaycan ve Kazak edebiyatında polisiye edebiyatın temelleri Sovyet döneminde atılmıştır. Azerbaycan edebiyatının polisiye edebiyatının temsilcisi Jamshid Amirov ile Kazak edebiyatının önde gelen temsilcisi Kemel Tokayevin kaderi ve yaratıcılığı birbirine çok benzer. Her ikisi de Sovyet döneminde polisiye düzyazının ilginç sanatsal örneklerini yazdı. Sovyet döneminde polisiye düzyazının ana yönü sosyal ve ahlaki sorunlardır. Cemşit Emirovun "Kıyı Operasyonu" ve Kemel Tokayevin "Gizemli İz" adlı eserleri tema ve fikir açısından birbirine benzeyen eserlerdir. Her iki hikaye de 1950'lerde yazılmıştı ve bir casus dedektifi konu alıyordu. Casus romanlarında ana karakterler genellikle bir istihbarat teşkilatı için çalışan casuslardır. Casus dedektif konusu üzerine yazılan eserlerde, kendine özgü bir casus portresi oluşturulmakta ve yazar, yeteneklerini özel bir şekilde ortaya koymaktadır. Her iki yazarın eserleri tek bir tema ve fikir-içerikle ilgili olup özgün sanatsal üslup özelliklerine sahiptir. Casus dedektifinde yazılan eserler, izcilerin, casusların ve sabotajcıların hem savaş zamanında hem de barış zamanında görünmez cephedeki faaliyetlerini göstermektedir. Casus dedektifte ana odak noktası istihbarat çalışmalarıdır.
Araştırmada Cemşit Emirovun "Sahil emeliyyatı" ve Kemel Tokayev'in "Gizemli İz" adlı romanlarında casus dedektifin özellikleri, eserlerin edebiyattaki yeri, tema ve fikir, olay örgüsü özellikleri ve görüntü sistemi araştırılmıştır. Makalenin bilimsel yeniliği, ilk kez Kemel Tokayev ve Cemşit Emirovun eserlerinin karşılaştırmalı analize dahil edilmesidir. Karşılaştırmalı analiz yöntemi kullanıldı.

Anahtar Kelimeler

detektif, casus, edebiyat, karakter, istihbarat

Kaynakça

• Eker, B. (2016). “Bilgi Toplumunun Edebî Ürünü Casus Romanları ve Casus Romanlarının İstihbarat Boyutu”. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 5(14), 55-63.
• Əmirov, C. (1958). Sahil əməliyyatı. Uşaqgəncnəşr.
• Hasanli, M. A. (2024). Style Mosaic of the Mo Dern Kazakh Novel. Revista Universidad Y Sociedad, 16(3), 121-126. <Go to ISI>://WOS:001274914400013
• Həsənova, N. (2023). MƏHƏMMƏDHÜSEYN ŞƏHRİYARIN “HEYDƏRBABAYA SALAM” POEMASINDA AŞIQ VƏ SAZ OBRAZLARI DOKTORANT VƏ GƏNC TƏDQİQATÇILARIN XXVI RESPUBLİKA ELMİ KONFRANSININ (NASCO XXVI) M A T E R İ A L L A R I, https://arti.edu.az/wp-content/uploads/2024/03/NASCO-XXVI-Humanitar-elml%C9%99r-2-ci-cild_compressed.pdf
• Keszthelyi, T. (1979). A detektívtörténet anatómiája.
• Lətifli, S. (2023). CƏMŞİD ƏMİROVUN “BRİLYANT MƏSƏLƏSİ” VƏ KEMEL TOKAYEVİN “DAMĞALI QIZIL” POVESTLƏRİNDƏ POLİS DETEKTİVİNİN ƏLAMƏTLƏRİ. Müqayisəli Ədəbiyyatşünaslıq(1), 105-109 https://doi.org/https://doi.org/10.59849/2663-4414.2023.1.105
• Lətifli, S. (2024). Jamshid Amirov's novel "My true love" as a literary example of a spy detective. Modern Scientific Method, 6, 114-117. https://ojs.scipub.de/index.php/MSM/article/view/3407
• Rəşidzadə, L. (2022). Roman və qəhrəman problemi yeni konteksdə. 525-ci qəzet. https://www.anl.az/down/meqale/525/2022/yanvar/774987.htm
• Şərifova, S. (2017). Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatında detektiv: janrın mənzərəsinə bir baxış. 525 qəzet, 4. https://525.az/news/71512-cagdas-azerbaycan-edebiyyatinda-detektiv-janrin-menzeresine-bir-baxis
• Todorov, T. (2019). The Typology of Detective Fiction (1966). In Crime and Media (pp. 11).
• Аяпова, Г. Б. (2020). ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІНДЕГІ ДЕТЕКТИВ ЖАНРЫНЫҢ ДАМУЫ (Кемел Тоқаевтың прозасы негізінде). Актуальные научные исследования в современном мире, 1(5), 55-58.
• Жунусова, А. К. (2021). Кемел Тоқаев – детектив жанрының атасы Қазақ тілі мен әдебиеті, 10, 66-71. Тоқаев, К. (1965). Замандастар сыры : журналистің жол дәптерінен. Қазақстан.