Muhammed Fuzuli ve Mahtimgulu Faragi'nin Yaratıcılığındaki Benzer Motifler (Karşılaştırmalı Bir Bağlamda)

Yıl 2025, Cilt: 2 Sayı: 1, 31 - 41, 15.10.2025

Sevinj Aghayeva

Öz

Büyük Azerbaycan şairi Muhammed Fuzuli'nin sanatkârlığı, kendisinden sonra gelen birçok şairin eserlerini etkilemiştir. Bundan etkilenen şairlerden biri de Türkmen şairi Mahtimgulu Faragi'dir. Yaratıcılığıyla dikkat çeken Mahtimgulu Faragi usta bir Türkmen şairidir. Düşünceli şair, hem hece, hem de aruz ölçüsüyle yazdığı örnekleriyle Türk edebiyatında özel bir yere sahiptir.
Mahtimgulu Faragi'nin şiirlerinde gazel türü oldukça ilgi çekicidir. Ustad Türkmen şairi, büyük Muhammed Fuzuli'nin "gazel okulu"ndan çok yararlanmış, halkın ruhunu ve vatan sevgisini, kendi üslubuna özgü bir biçimde dile getirmiştir. Şair, "Gazel okulu"nun kurallarına sadık kalarak değerli örnekler yaratmış ve içten gelen istek ve arzularını Türkmen halkının ana diliyle dile getirmiştir.
Mahtimgulu Faragi'nin hayatı çok zorlu geçmiştir. Bu tür yaşam olayları şairin yaratıcılığını etkilemeden kalmadı. Yaşama küskün olan şair, yaşadığı çevreye dair şikâyet motiflerini şiirsel renkler ve metaforlarla dizelerine yansıtır. Mahtimgulu Faragi'nin gönlündeki Muhammed Fuzuli sevgisinin büyüklüğü, onun örneklerinde daha açık bir şekilde hissedilmektedir. Farklı dönemlerden ve farklı halkların edebiyatlarından örneklere dikkat ettiğimizde, gerçekten de Türkmen şairinin yüreğinde Azerbaycan halkına ve edebiyatına karşı saygı ve sevginin yeri doldurulamaz olduğunu görüyoruz.
Araştırmamızda, Türkmen şairi Mahtimgulu Faragi ile XVI yüzyıl Azerbaycan şairi Muhammed Fuzuli'nin gazellerindeki benzer motifleri karşılaştırıp zıtlaştırıyoruz ve ayrıca her iki halk şairinin eserlerindeki dil ve üslup, tematik ve içerik özellikleri meselelerini araştırma nesnesi olarak dikkate getiriyoruz.

Anahtar Kelimeler

türkmen şairi , Faragi , Fuzuli , gazel , mukayese

Similar Motifs In The Works Of Muhammed Fuzuli And Mahtimgulu Faragi

Öz

The scientific article, which we are involved in the study, is relevant for modern literary studies. Here, we have presented examples of the same genre and similar motifs created by two well known poets who lived in different centuries and belonged to different peoples in accordance with the traditions of divan literature, and have involved them in compar ative analysis. It should be noted that although the ghazals have been comparatively studied in various directions in the scientific literature of the XVI century classical Azerbaijani poet Muhammed Fuzuli, but they have not been studied and made in terms of theme, content, and form, comparisons with the ghazals of the XVIII century master Turkmen poet Mahtimgulu Faragi. For this purpose, we have tried to examine the ghazals of both poets with the same motif using the method of comparison and contrast, show ing similarities and differences, and also examining the characteristics the poetics of the poem.
The scientific analysis we conducted using the comparative method is an innovation in Azerbaijani literary studies. The scientific article also addresses issu es of both linguistics and literary studies. When comparing the ghazals of both poets, it is clearly noticeable that the real life events around them are described with poetic colors in accordance with the mold of classical divan literature poetic images, as well as their presentation in a form that is consistent with the philosophical sense of meaning without compromising the content. This similarity stems from the even stronger bond between Turkic speaking peoples.
As for the conclusion, we must say that both poets presented the example taking into account the socio political situation of the time and adhering to the laws of language and literary norms. First of all, despite living and working in different centuries, both poets wrote their poetry in the na tive language of their people. Ghazal is the genre source of both poets. Although there is similarity in content and form, some different features have also been achieved. This will be discussed in detail in the main text. Here, we have tried to convey to readers the artistic and conceptual features of the work using all available means of both poets.

Anahtar Kelimeler

Turkmen literature , Faragi , Fuzuli , ghazal , comparison

Məhəmməd Füzuli Və Məhtimqulu Fəraqi Yaradıcılığında Oxşar Motivlər

Öz

Tədqiqata cəlb etdiyimiz elmi məqalə müasir ədəbiyyatşünaslıq üçün aktualdır. Burada biz müxtəlif əsrlərdə yaşamış və fərqli xalqlara məxsus olan tanınmış iki şairin divan ədəbiyyatı ənənələrinə uyğun olaraq yaratdıqları eyni janrlı və oxşar motivli nümunələri təqdim etməklə müqayisəli şəkildə təhlilə cəlb etmişik. Bildirməliyik ki, XVI əsr klassik Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin qəzəlləri müqayisəli şəkildə elmi ədəbiyyatda müxtəlif istiqamətlərdə tədqiq olunsa da, XVIII əsr ustad türkmən şairi Məhtimqulu Fəraqi qəzəlləri ilə mövzu, məzmun və forma baxımından işlənməmiş, müqayisələr aparılmamışdır. Bu məqsədlə biz çalışmışıq ki, hər iki şairin eyni motivli qəzəllərini müqayisə-tutuşdurma metodu ilə nəzərdən keçirək, səsləşmələri və fərqləri göstərək, həmçinin də şeir poetikasının xüsusiyyətlərini araşdıraq.
Müqayisəli metoddan istifadə etməklə apardığımız elmi təhlil Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında bir yenilikdir. Elmi məqalədə həm dilçilik, həm də ədəbiyyatşünaslıq məsələlərinə də münasibət bildirilir. Hər iki şairin qəzəllərinin müqayisəsi zamanı ətrafındakı real həyat hadisələrin klassik divan ədəbiyyatı şeir şəkillərinin qəlibinə uyğun olaraq poetik boyalarla təsvir edilməsi, həmçinin də fəlsəfi məna duyumuna uyğun formada məzmuna xələl gəlmədən təqdimatı aydın nəzərə çarpır. Bu cür oxşarlıq türkdilli xalqlar arasındakı bağlılığın daha da möhkəm olmasından qaynaqlanır.
Nəticəyə gəlincə, deməliyik ki, hər iki şair nümunəni dövrün ictimai-siyasi vəziyyətini nəzərə almaqla, dil qanunlarına və ədəbi normalarına riayət etməklə təqdim etmişdir. Hər şeydən əvvəl müxtəlif əsrlərdə yaşayıb-yaratmaqlarına başmayaraq, hər iki şair nəzm nümunələrini öz xalqına məxsus olan ana dilində qələmə almışdır. Qəzəl hər iki şairin janr qaynağıdır. Məzmun və formada oxşarlıq olsa da, bəzi fərqli xüsusiyyətlər də əldə edilmişdir. Bu barədə əsas mətndə ətraflı bəhs ediləcəkdir. Burada çalışmışıq ki, bütün mövcud vasitələrdən istifadə etməklə hər iki şairin yaradıcılığında ideya bədii xüsusiyyətləri oxuculara çatdıraq.

Anahtar Kelimeler

türkmən şairi , Fəraqi , Füzuli , qəzəl , müqayisə

Teşekkür

Minnətdarlığımı bildirirəm

Kaynakça

• Həbibbəyli, İ., & Osmanlı, İ. (2019). Məhtimqulu Fəraqi və Azərbaycan. Elm və təhsil.
• Məhəmməd, F. (2005). Əsərləri (Vol. Altı cilddə). Şərq-Qərb.
• Məhtimqulu, F. (2014). Seçilmiş əsərləri (A. dilində, Trans.). Elm və təhsil.
• Məhtimqulu, F. (2015). Divan (A. dilində, Trans.). Elm və təhsil.
• Məxdumqulu, F. (2010). Seçilmiş əsərləri. MBM. https://turuz.com/az/book/title/M%C9%99xdumqulu+F%C9%99raqi+Se%C3%A7ilmi%C5%9F+%C6%8Fs%C9%99rl%C9%99ri
• Mizrzəzadə, H. (1990). Azərbaycan dilinin tarixi qrammatikası (dərslik) (Vol. II nəşri). Azərbaycan Universiteti.
• Osmanlı, İ. (2020). Məhtimqulu Fəraqi və Əlişir Nəvai. Müqayisəli ədəbiyyatşünaslıq, 1, 164-174. https://doi.org/http://dx.doi.org//10.29228/edu.155
• Talıbova, T. (2022). Azərbaycan-Türkmənistan ədəbi əlaqələri (1912-2022) Elm və təhsil.
• Древнетюркский словарь. (1969). (В. М. НАДЕЛЯЕВ, Д. М. НАСИЛОВ, Э. Р. ТЕНИШЕВ, & А. М. ЩЕРБАК, Eds.). ИЗДАТЕЛЬСТВО «НАУКА» ЛЕНИНГРАДСКОЕ ОТДЕЛЕНИЕ. https://altaica.ru/LIBRARY/dts.pdf