Garîbu’l-Kur’ân Literatüründe İbn Hişâm’ın Yeri ve Râğıb el-İsfehânî’nin el-Müfredât’ıyla Mukayesesi

Year 2014, Issue: 5, 43 - 67, 08.10.2015

Nurdan Mendeş Vehbi Karakaş

Abstract

Bu makalenin amacı, pek çok İslâmî ilimde devrinin önde gelen isimlerinden biri olan Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik İbn Hişâm’ın es-Sîretü’n-nebeviyye’sini, “garîbu’l-Kur’ân” açısından ele alarak, onun Garîbu’l-Kur’ân literatüründeki yerini tesbit etmek ve er-Râğıb el-İsfehânî’nin el-Müfredât’ıyla karşılaştırmaktır.

İbn Hişâm’ın es-Sîretü’n-nebeviyye’si tefsir açısından değer arzeden bir eserdir. Bu eserinde Hz. Peygamber’in hayatını başından sonuna ele alan İbn Hişam, aynı zamanda tefsirin belli başlı konularına detaylı olarak yer vermiştir. Mesela vuku bulan olaylarla ilgili nazil olan ayetleri belirttikten sonra, ayetlerde geçen kelimelerin manalarını izah etmiştir. Onun verdiği bu bilgiler, Garîbu’l-Kur’an literatürü açısından önemlidir.

Bu makalede önce “garîbu’l-Kur’ân” teriminin ne manaya geldiği ve bu ilmin ne zaman doğduğuyla alakalı bilgi verilecek ve Garîbu’l-Kur’ân literatürü üzerinde durulacaktır. Ardından İbn Hişâm’ın bu literatürdeki yeri tesbit edilip, bu sahadaki en önemli isimlerden biri olan Râğıb el-İsfehânî’nin el-Müfredât adlı eseriyle mukayesesi yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler: İbn Hişâm, es-Sîretü’n-nebeviyye, Râğıb el-İsfehânî, el-Müfredât, Garîbu’l-Kur’ân.

Keywords

İbn Hişâm, es-Sîretü’n-nebeviyye, Râğıb el-İsfehânî, el-Müfredât, Garîbu’l-Kur’ân

References

• Abdullah b. Muhammed b. İbrahim Ebû Bekr İbn Ebî Şeybe, el-Kitabu’l- musannaf fi’l-ehadis ve’l-âsâr, Tahk. Kemal Yusuf el-Hût, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad, 1409.
• Ahfeş, Ebû’l-Hasen el-Mecâşiî, Meâni’l-Kur’ân, Tahk. Hediy Mahmud Kuraa, Mektebetü’l-Hancî, Kahire, 1990
• Bulut, Ahmet, “Kur’ân’a Dair Eserler” Uludağ Ün. İlah. Fak. Dergisi, 1992, sayı:4, cilt:4
• Cerrahoğlu, İsmail, Kur’ân Tefsirinin Doğuşu ve Buna Hız Veren Amiller, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1968.
• Cerrahoğlu, İ., “Ali b. Ebî Talha’nın Tefsir Sahifesi” AÜİF Dergisi, Ankara, 1971, c.17/56, 65-82
• Cerrahoğlu, İ., “İbn Hişâm ve Siresi’ndeki Garîbu’l-Kur’ân’ı”, AÜİF İslâm İlimleri Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1977, Sayı:3
• Cerrahoğlu, İ., Tefsir Usûlü, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1976
• Cerrahoğlu, İ., “Tefsirde Atâ b. Ebî Rabâh ve İbn Abbâs’tan Rivayet Ettiği Garîbu’l- Kur’ân’ı”, AÜİF Dergisi, Ankara, 1978, c. 22, sayı:1
• Cerrahoğlu, İ., Tefsir Tarihi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1988
• Cerrahoğlu, İ., “Garîbu’l-Kur’ân” DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1996.
• el-Cevherî, Ebû Nasr İsmâil İbn Hammâd, es-Sıhah tâcu’l-luğah ve sıhahu’l- arabiyyeh, Dâru’l-İmi’l-Mullayîn, Beyrût, 1987.
• el-Cürcânî, Ali İbn Muhammed b. Ali ez-Zeyn eş-Şerîf, Kitabu’t-ta’rifat, Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût-Lübnan, 1983.
• Ebû Bekr el-Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali, Şuabü’l-iman, Mektebetü’r- rüşd, Riyad, 2003.
• Ebû Ubeyde, Ma’mer b. el-Müsennâ et-Teymî el-Basrî, Mecâzu’l-Kur’ân, Tahk. Mehmed Fuat Sezgin, Mektebetü’l-Hancî, Kahire, h.1381
• Eren, A.Cüneyt, “Kur’an Metninin Dil Özellikleri”, Ekev Akademi Dergisi, Erzurum, 2014, sayı: 59, s.143.
• el-Ferrâ, Ebû Zekeriyya Yahya b. Ziyad b. Abdullah, Meâni’l-Kur’ân, Tahk. Ahmed Yusuf en-Necâtî, Muhammed Ali en-Neccâr, Abdulfettah İsmail eş-Şelebî, Mısır, Dâru’l-Mısriyye, t.y.
• el-Feyrûzâbâdî, Mecdüddin Ebû Tahir Muhammed b. Yakub, el-Bulğa fî terâcimi eimmeti’n-nahvî ve’l-luğa, Dâru sa’di’d-din, y.y., 2000 Gümüş,
• Sadreddin., “Garîbu’l-Kur’ân Tefsirinin Doğuşu” Marmara
• Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İstanbul, 1987-1988, Sayı: 5-6, s.11
• el-Hamevî, Yakût b. Abdullah er-Rûmî, Mu’cemu’l-udebâ, Tahk. İhsan Abbâs, Dâru’l-garbi’l-İslamî, Beyrût, 1993
• el-Hanefî er-Râzî, Zeynü’d-din Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekr İbn Abdü’l-Kadir, Muhtaru’s-sıhah, Tahk. Yusuf eş-Şeyh Muhammed, el-Mektebetü’l- Asriyyeh- ed-Dâru’n-Nemûzeciyyeh, Beyrût, 1999
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrrahman b. Muhammed b. İdris, Tefsiru’l-Kur’âni’l-azim, Tahk. Es’ad Muhammed et-Tayyib, Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, Suûdî Arabistan, h.1419.
• İbn Hişâm, Cemâlüddîn Abdülmelik, es-Sîretü’n-nebeviyye, (Tahkik: Mustafa es-Seka, İbrahim el-Ebyârî, Abdü’l-Hafîz eş-Şelebî), Şirketün mektebeh ve Matbaatu Mustafa el-bâbî el-Halebî ve evlâdihi, Mısır, 1955,
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim, Garîbu’l-Kur’ân, Tahk. Saîd el-Lihâm, y.y., t.y.
• İbn Manzûr el-Ensârî, C., Lisânu’l-Arab, Dâru Sâdir, Beyrut, h.1414.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Abdü’l-Halim, Mukaddimetü fî usûli’t-tefsir, Dâru mektebeti’l-hayah, Beyrut-Lübnan, 1980.
• İbnü’l-Münzir en-Neysâbûrî, Ebû Bekir Muhammed b. İbrahim, Kitâbu tefsîri’l-Kur’ân, Tahk. Sa’d b. Muhammed es-Sa’d, Dâru’l-Meâsîr-el-Medinetü’n- Nebeviyyeh, 2002.
• İbnü’n-Nedim, Ebû’l-Ferec Muhammed b. İshak, El-Fihrist, Tahk. İbrahim Ramazan, Dâru’l-Ma’rife, Beyrût-Lübnan, 1997.
• Kaysî, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Talib, el-Umde fî garîbi’l-Kur’ân, Tahk. Dr. Yusuf Abdurrahman Maraşlı, Müessesetü’r-risâle, Beyrût, 1984.
• Karagöz, Mustafa, Dilbilimsel Tefsir ve Kur’ân’ı Anlamaya Katkısı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2010.
• El-Kattan, Menna’ b. Halil, Mebahis fî ulûmi’l-Kur’ân, Mektebetü’l-mearif li’n- neşri ve’t-tevzi’, y.y., 2000.
• Kemalüddin el-Enbâri, Abdurrahman b. Muhammed b. Ubeydullah el-Ensârî Nüzhetü’l-Elibbâ fî Tabakati’l-Udebâ, Muhakkik: İbrahim es-Samirâî, Mektebetü’l- Menâr, ez-Zerkâ-Ürdün, 1985.
• El-Mevsılî, Ebû Ya’la Ahmed b. Ali el-Müsennâ, Müsnedü ebî Ya’la, Tahk. Hüseyn Selim Esed, Daru’l-Me’mun li’t-Türas, Dımeşk, 1984.
• Mücâhid b. Cebr, Ebû’l-Haccâc, Tefsirü Mücâhid, Tahk. Muhammed Abdu’s- Selam Ebû’n-Nîl, Dâru’l-fikri’l-İslamiyyi’l-hadîseh, Mısır, 1989.
• Müslim, İbn’ül-Haccac Ebû’l-Hasen el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî, Sahîh, Tahk. Muhammed Fuad Abdülbâki, Dâru ihyai’t-türâsi’l-arabî, Beyrût, t.y.
• Râğıb el-İsfehânî, Ebû’l-Kasım el-Hüseyn b. Muhammed, el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân, Tahk. Safvan Adnan ed-Dâvedî), Dâru’l-kalem-Dâru’ş-Şâmiye, Dımeşk-Beyrut, 1412.
• Sezgin, Fuat, GAS (Geschichte des Arabischen Schrifttums), Tuta Sub Aegide Pallas EJB, Leiden, 1967.
• Sezgin, Fuat, Tarihu’t-türâsi’l-arabi, Arapçaya çev.: Mahmud Fehmi Hicâzî, Suudi Arabistan, 1983.
• Es-Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr Celaleddin, el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân, Takdim ve ta’lik: Mustafa Dîbu’l-Buğa, Daru’bnü Kesîr, Dımeşk-Beyrût, 1996.
• Es-Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr Celaleddin, el-Mühezzeb fîmâ vekaa fi’l- Kur’âni mine’l-muarreb, Tahk. et-Tihâmî er-Râcî el-Hâşimî, Matbaatü Fedâle, Biişrâfi Sundûki İhyai’t-Türâsi’l-İslamiyyi, el-Müşterek beyne’l-Memleketi’l-Mağribiyyeti ve Devleti’l-İmarâti’l-Arabiyyeti’l-Müttehideh, t.y.
• eş-Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdullah, Fethu’l-kadir, Dâru b. Kesîr-Dâru’l-kelimi’t-tayyib, Dımeşk-Beyrut, h.1414.
• Et-Taberî, Muhammed b. Cerir, Câmiu’l-beyan fî te’vili’l-Kur’ân, Tahk. Ahmed Muhammed Şakir, Müessesetü’r-risâle, y.y., 2000
• Ez-Zebîdî, İbn Muhammed İbn Abdürrezzak el-Hüseynî, M., Tâcu’l-arûs min cevahiri’l-kâmûs, Dâru’l-hidayeh, y.y., t.y.
• Ez-Zehebî, Hüseyin, et-Tefsir ve’l-müfessirûn, Daru’l-Kalem, Beyrut-Lübnan, t.y.
• Ez-Zerkeşî, Bedrüddin Muhammed b. Abdillah b. Bahadır, el-Burhan fî Ulûmi’l-Kur’ân, Tahk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim, Daru İhyai’l-Kütübi’l- Arabiyyeh, Beyrut-Lübnan, 1957.