Toplu Pazarlıksız ve Grevsiz Bir Dönemde SEKA’da Sendikalar ve Toplu Çalışma İlişkileri (1946-1960)

Year 2022, Volume: 2 Issue: 73, 931 - 964, 15.03.2022

Feyza Turgay Aziz Çelik

https://doi.org/10.54752/ct.1097141

Abstract

Cumhuriyet dönemi Türkiye’sinin ilk büyük ölçekli sanayi kuruluşları olan Kamu İktisadi Teşekkülleri (KİT) Türkiye’de işçi sınıfı oluşumunu anlamada kritik bir role sahiptir. Türkiye’de modern anlamda işçi sınıfı oluşumunun gerçekleştiği bu kuruluşlar yalnızca nicel faktörler nedeniyle değil, işçilerin toplu halde bir arada bulunmalarını sağlayarak sınıf bilinci oluşumu üzerinde etkili olmuşlardır. İzmit Kâğıt ve Karton Fabrikası (SEKA), 1930’larda başlayan ekonomik kalkınma hedefleri kapsamında Sümerbank eliyle kurulan ilk KİT’lerden biridir. Bu yönüyle erken Cumhuriyet dönemi Türkiye’sinde siyasal, hukuksal ve iktisadi süreçlerin bir kamu işletmesinde işçi sınıfı oluşumu dinamiklerini ne şekilde etkilediğini anlamamız açısından önemli bir örnektir. Çalışma 1946 Sendikacılığı dönemiyle 1960 arasında SEKA’da sendikal örgütlenme sürecini, sendikal deneyimleri ve toplu çalışma ilişkilerini birincil kaynaklara dayalı olarak ele almakta, toplu pazarlıksız ve grevsiz bir dönemde şekillenen toplu çalışma ilişkileri deneyimini irdelemektedir.

Keywords

SEKA, Erken Cumhuriyet dönemi, Sendika, Emek tarihi, Kamu İktisadi Teşekkülleri.

References

• Akçay, İ. İ. (2010), “Türkiye’de Emeğin Bir Mücadele Aracı Olarak İş İhtilafları: 1936-1963”, Çalışma ve Toplum, 25, 2010/2, 41-64.
• Akgöz, G. (2014), “İşçiler Greve Karşı: 1947 Sendikacılığının İlk Yıllarında Grev 145 Tartışmaları”, Mülkiye Dergisi: 38 (4). 121-158.
• Akgül, H. (2004), Şoför İdris, İstanbul: Yar Yayınları.
• Akgüner, A. ve Bilecen, T. (2012), SEKA Çalışanlarıyla Yapılmış Yayınlanmamış Sözlü Tarih Çalışması.
• Akkaya, Y. (2002), “Türkiye’de İşçi Sınıfı ve Sendikacılık-1”, Praksis:5, 131-176.
• Balkı, Ş. (2010), Atatürk’ün Yaşamında İzmit İmgesi SEKA’nın Trajik Sonu, Kocaeli Dokümantasyon Merkezi Yayınları.
• Bianchi, R. (1984), Interest Groups and Political Development in Turkey, New Jersey: Princeton University Press.
• Cumhuriyet, 17 Aralık 1961. Çelik, A. (2010), Vesayetten Siyasete Türkiye’de Sendikacılık, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çelik, A. (Ed.) (2020), DİSK Tarihi: Kuruluş, Direniş, Varoluş, 1. Cilt: 1967-1975, İstanbul: DİSK Yayınları.
• Dereli, T. (1975), Aydınlar, Sendika Hareketi ve Endüstriyel İlişkiler Sistemi (Genel Olarak ve Türkiye’de), İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayını.
• Güzel, Ş. (2016), Türkiye’de İşçi Hareketi, Ankara: İmge Kitabevi.
• Hürsöz, 23 Mart 1950, 28 Ağustos 1950, 15 Ekim 1950, 24 Ekim 1950, 30 Kasım 1950, 16 Ocak 1952, 13 Ocak 1953, 23 Temmuz 1953, 14 Ekim 1954, 28 Mart 1955, 5 Mayıs 1962.
• İşçi Sendikası, 1 Şubat 1950. İşçi Sesi, 20 Kasım 1949.
• İşkolları Araştırması. Ajans TÜBA, İİÇB, Sayı:699, 27 Mart 1989.
• İzmit Makine ve Teknik İşçileri Sendikasının 23/7/1955 tarihinde yapılan Umumi Heyet Toplantısına Ait Kongre Zabıt Tutanağı.
• “Kâğıt Sanayiinde Ücret Sistemlerinin İşgücü Verim Artışını Özendirici Nitelikleri”, Elektroşimi İşçileri Sendikası Raporu.
• Kağıtçı, M. A. (1928), Selüloz ve Kâğıt: Selüloz Sanayiinde Müstehlik Değil Müstahsil Olmalıyız, İstanbul: Hamit Naci Matbaası.
• Kocabaşoğlu, U., Aydan B., Fahrettin Ç. vd (1996), SEKA Tarihi, İzmit: Ajans-Türk Matbaacılık.
• Koç, Y. (1992), Türkiye İşçi Sınıfı Tarihinden Yapraklar, İstanbul: Ataol Yayıncılık.
• Koçak, H. (2008a), “50’leri İşçi Sınıfı Oluşumunun Kritik Bir Uğrağı Olarak Yeniden Okumak”, Çalışma ve Toplum, 18, 69-85.
• Koçak, H. (2008b), “Türkiye İşçi Sınıfı Oluşumunun Sessiz Yılları: 1950’ler”, Toplum ve Bilim, 113, 90-125.
• Koçak, H. Ve Çelik, A. (2016), “Türkiye İşçi Sınıfının Ayağa Kalktığı Gün: Saraçhane Mitingi”, Çalışma ve Toplum, 49, 648-678.
• Koçak, H. (2020), “Önsöz”, Metin A. Ve Çetin A. (der.) Kent Sendika ve Mücadele Kocaeli Sendikalar Birliği içinde, Kocaeli: Kocaeli Dayanışma Akademisi, 19-30.
• Kutal, M. (1969), Teorik Esasları ve Tatbikatı Bakımından Asgari Ücret, İstanbul: Sermet Matbaası.
• Makal, A. (1999), Türkiye’de Tek Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1920-1946, Ankara: İmge Yayınevi.
• Makal, A. (2002), Türkiye’de Çok Partili Dönemde Çalışma İlişkileri:1946-1963, Ankara: İmge Yayınevi.
• Özveri, M. (2020), Metin A. Ve Çetin A. (der.) Kent Sendika ve Mücadele Kocaeli Sendikalar Birliği içinde, Kocaeli: Kocaeli Dayanışma Akademisi, 173-234.
• SEKA Postası, 1 Şubat 1957. Selüloz Sanayi Müessesesi Elektroşimi İşçileri Sendikası 13 Aralık 1952 tarihli Çalışma Raporu.
• Selüloz Sanayi Müessesesi Elektroşimi İşçileri Sendikası 27 Haziran 1953 tarihli Çalışma Raporu.
• Selüloz Sanayi Müessesesi Elektroşimi İşçileri Sendikası 26 Aralık 1953 tarihli Çalışma Raporu.
• Selüloz Sanayi Müessesesi Elektroşimi İşçileri Sendikası 15 Ekim 1955 tarihli Çalışma Raporu.
• SEKA Elektroşimi İşçileri Sendikası 21 Haziran 1958 tarihli Çalışma Raporu.
• SEKA Elektroşimi İşçileri Sendikası 18 Temmuz 1959 tarihli Çalışma Raporu.
• SEKA Elektroşimi İşçileri Sendikası 18 Temmuz 1959 tarihli Çalışma Raporu.
• SEKA Elektroşimi İşçileri Sendikası 23 Temmuz 1960 tarihli Çalışma Raporu.
• Selüloz Sanayi Müessesesi İşçileri Sendikası Ana Tüzüğü (1947).
• Selüloz Sanayi Müessesi Elektroşimi İşçileri Sendikası. “Kâğıt Sanayiinde Ücret Sistemlerinin İşgücü Verim Artışını Özendirici Nitelikleri”.
• Sendika Gazetesi, 14 Eylül 1946, 28 Eylül 1946, 31 Ağustos 1946, 30 Kasım 1946, 7 Aralık 1946.
• Sülker, K. (2004), Türkiye’de Grev Hakkı ve Grevler, İstanbul: TÜSTAV Yayınları.
• Talas, C. (1955), İçtimai İktisat Dersleri, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını.
• Toydemir, S. (1951), “Türkiye’de İş ihtilaflarının Tarihçesi ve Bugünkü Durumu”, İçtimai Siyaset Konferansları, 4, 45-66.
• Tuna, O. (1955), “Memleketimizde Sendikaların Üzerinde Durdukları Meseleler”, Sosyal Siyaset Konferansları, Sekizinci Kitap, 103-119.
• Tuna, O. (1967), “Türkiye’de Cebri Tahkim Sistemi ve Tatbikatı 1939-1963”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 1-4, 35-52.
• Turgay, F. (2021), Erken Cumhuriyet Döneminde İzmit SEKA Fabrikasında Emek Rejimi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi (1998), İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, Cilt:2-3.
• Türkyolu, 19 Aralık 1960, 28 Mart 1961, 30 Mart 1961. Ulus, 18 Kasım 1946.