The Salt of Life, the Commodity of Capital: The Transformation of Salt in the Process of Capitalist Accumulation and the Case of Turkey

Year 2025, Volume: 4 Issue: 87, 1819 - 1848, 25.10.2025

Müge Neda Altınoklu

https://doi.org/10.54752/ct.1681943

Abstract

This article examines the process through which salt has been drawn into commodification, analyzing its historical, social, and ecological dimensions, and exploring the contradictions between capitalist production relations and nature and society. Salt has been more than a vital mineral; it has functioned as a strategic substance at the center of power relations, economic transformations, and social struggles throughout history. Although naturally abundant, its production, distribution, and control have been continuously regulated, rendering it politically vulnerable and economically scarce. The study investigates how salt was drawn into commodification across five historical periods, highlighting transformations in its value forms. The historical analysis addresses not only production and circulation relations but also key moments of capital accumulation, as well as forms of social resistance and the increasing ecological tensions embedded in human–nature interactions. Focusing on Turkey, the article traces the transition of salt from state control to the private sector from the Ottoman era through the Republican period to the neoliberal era, situating these changes within broader capital accumulation strategies. The study argues that salt’s entry into commodification is not merely an economic phenomenon but a multilayered process intertwining dispossession, ecological degradation, and social resistance, providing a conceptual foundation for alternative social and economic models grounded in collective resource management and ecological justice principles.

Keywords

Salt , Artificial Scarcity of Natural Resources , Commodification , Capital Accumulation

Hayatın Tuzu, Sermayenin Metası: Kapitalist Birikim Sürecinde Tuzun Dönüşümü ve Türkiye Örneği

Abstract

Bu makale, tuzun metalaşma sürecini tarihsel, toplumsal ve ekolojik boyutlarıyla inceleyerek, kapitalist üretim ilişkilerinin doğa ve toplumla kurduğu çelişkileri analiz etmektedir. Tuz, yalnızca yaşamsal bir mineral değil; aynı zamanda tarih boyunca iktidar ilişkilerinin, ekonomik dönüşümlerin ve toplumsal mücadelelerin merkezinde yer almış stratejik bir maddedir. Doğada bol bulunmasına rağmen, kontrolü, üretimi ve dağıtımı sürekli olarak düzenlenmiş; böylece politik müdahalelere açık ve ekonomik olarak kıtlaştırılabilir bir meta haline gelmiştir. Çalışmada, tuzun metalaşma sürecine çekilmesi, tuzun değer formlarındaki dönüşümü tartışmak amacıyla beş tarihsel döneme ayrılarak incelenmektedir. Bu tarihsel inceleme yalnızca üretim ve dolaşım ilişkilerini değil, aynı zamanda sermaye birikiminin farklı momentlerini, bu birikim süreçlerine karşı gelişen toplumsal direniş biçimlerini ve doğayla kurulan ilişkinin giderek artan biçimde ekolojik bir çelişki haline gelmesini de kapsamaktadır. Türkiye özelinde ise, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e ve neoliberal döneme uzanan süreçte tuzun devlet kontrolünden özel sektöre devri, sermaye birikim stratejileri çerçevesinde analiz edilmiştir. Makale, tuzun metalaşmasının yalnızca ekonomik bir olgu değil; aynı zamanda mülksüzleşmeyi, ekolojik yıkımı ve toplumsal direnişi iç içe geçiren çok katmanlı bir süreç olduğunu savunmaktadır. Bu bağlamda çalışma, doğal kaynakların kolektif yönetimi ve ekolojik adalet ilkeleri temelinde, alternatif toplumsal ve ekonomik modellerin inşasına yönelik bir düşünsel zemin sunmayı amaçlamaktadır.

Keywords

Tuz , Doğal Kaynakların Kıtlaştırılması , Metalaşma , Sermaye Birikimi

Thanks

Bu çalışmayı yazma sürecimde bana ilham veren ve değerli yorumlarıyla katkı sağlayan Prof. Dr. Fuat Ercan’a içten teşekkürlerimi sunarım.

References

• 1929 tarihli Tuz Satışı ve Tuz Fiyatları Hakkındaki Kanun, Resmî Gazete, Sayı 1211, 9.6.1929.
• 1936 tarihli 3078 sayılı Tuz Kanunu Resmî Gazete, Sayı 3489, 23.12.1936.
• 1952 tarihli 5881 sayılı Kanun , Resmî Gazete, Sayı 8041, 22.02.1952.
• 2001 tarihli 4683 sayılı Kanun, Resmi Gazete, Sayı: 24444, 26.6.2001.
• Adshead, S.A.M. (1992) Salt and Civilization. Palgrave Macmillan.
• Appadurai, A. (1986) The Social Life of Things: Commodities in Cultural Perspective. Cambridge: Cambridge University Press.
• Atta-Quayson, A., & Baidoo, A. H. (2020) “Mining-induced violent resistance: the case of salt mining near Keta lagoon”. Review of African Political Economy, 47(166), 604–620.
• Bergier, J.F. (1982) Une histoire du sel. Paris: PUF.
• Brown, J. M. (1977) Gandhi and Civil Disobedience: The Mahatma in Indian Politics 1928-1934. Cambridge: Cambridge University Press.
• Demirel, F. (2013) "Osmanlı Devleti’nde Tuz Gelirlerinin Düyûn-ı Umûmiye’ye Devredilmesinden Sonra Tuz Kaçakçılığı”. Recent Period Turkish Studies(1).
• Doğruel, F., & Doğruel, A. S. (2000) Osmanlı’dan günümüze tekel. İstanbul: Tarih Vakfı.
• Edwards, H. (1934) Studies in Administration and Finance, 1558–1825, with Special Reference to the History of Salt Taxation in England. Manchester: University Press.
• Evrensel. (2020, Ocak 28) “Erdoğan soda ve tuz işçilerinin grevlerini milli güvenlik gerekçesiyle yasakladı”.https://www.evrensel.net/haber/395667/erdogan-soda-ve-tuz-iscilerinin-grevlerini-milli-guvenlik-gerekcesiyle-yasakladi
• Foster, J.B. (2001) Marx’ın Ekolojisi: Materyalizm ve Doğa, İstanbul: Epos yayınları.
• Gölçek, H. ve Gölçek, A.G. (2019) "Erken Cumhuriyet Dönemi Tekel Uygulamaları: 1920-1950 Döneminde Tuz, İspirto ve İspirtolu İçkiler ile Kibrit”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi Yıl 15 Sayı 30, 253-288.
• Guha, R. (1998) Dominance without Hegemony: History and Power in Colonial India. Harvard University Press.
• Gürdamar, E. (2023) “Tek Parti Dönemi’nde Uygulanan Tuz Politikaları (1923-1946)”. JOEEP: Journal of Emerging Economies and Policy, 8(1), 85-93.
• Haldiya KR, Mathur ML, Sachdev R, Saiyed HN. (2005) “Risk of high blood pressure in salt workers working near salt milling plants: a cross-sectional and interventional study”. Environ Health, 25(4):13. doi: 10.1186/1476-069X-4-13.
• Harding, A. F. (2013) Salt in Prehistoric Europe. Leiden: Sidestone Press.
• Harvey, D. (2004) “Yeni” Emperyalizm: MülksüzleşmeYoluyla Birikim”, Çev. Evren Mehmet Dinçer, Praksis, 11. 23-48.
• Hocquet, J.C. (1985) Le Sel et le Pouvoir: De l'An Mil à la Révolution Française. Albin Michel.
• Hocquet, J.-C. (1989) Le Sel de la Terre. Éditions du CTHS.
• Hocquet, J.-C. (2001) Hommes et Paysages du Sel. Actes Sud.
• Hocquet, J.-C. (2006) Venise et la mer, XIIe-XVIIIe siècle. Fayard.
• Hocquet, J.-C. (2019) Le sel: De l'esclavage à la mondialisation. CNRS Éditions.
• İnan A. (1972) Devletçilik ilkesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Birinci Sanayi Planı, 1933. Ankara: T.T.K. Basımevi.
• Kasım, E. (2016) “1862 Tarihli Tuz Nizamnamesi ve Önemi”. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(7), 2-30.
• Kurlansky, M. (2003) Salt: A World History. New York: Penguin Books.
• Laszlo, P. (2001) Salt: Grain of Life. New York : Columbia University Press.
• Liu, W., Agusdinata, D. B. & Myint, S. W. (2019) “Spatiotemporal patterns of lithium mining and environmental degradation in the Atacama Salt Flat, Chile”. Int. J. Appl. Earth Obs. Geoinf. 80, 145–156.
• Lovejoy, P. E. (1986) Salt of the Desert Sun: A History of Salt Production and Trade in the Central Sudan. Cambridge University Press.
• Marx, K. (1867/1976) Capital: A Critique of Political Economy, Volume I. (B. Fowkes, Çev.). New York: Penguin Books.
• Marx, K. (2018) Grundrisse: Ekonomi politiğin eleştirisinin bir ön çalışma (Çev. Sevan Nişanyan). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mintz, S. (1986) Sweetness and Power: The Place of Sugar in Modern History, New York: Penguin Publishing.
• Milliyet Gazetesi. (1951, Mayıs 2) Milliyet Gazetesi. https://gazetearsivi.milliyet.com.tr
• Milliyet Gazetesi. (1951, Mayıs 23) Milliyet Gazetesi. https://gazetearsivi.milliyet.com.tr
• Milliyet Gazetesi. (1953, Şubat 10) Milliyet Gazetesi. https://gazetearsivi.milliyet.com.tr
• Milliyet Gazetesi. (1973, Temmuz 19) Milliyet Gazetesi. https://gazetearsivi.milliyet.com.tr
• Milliyet Gazetesi. (1977, Ekim 22) Milliyet Gazetesi. https://gazetearsivi.milliyet.com.tr
• Milliyet Gazetesi. (1981, Temmuz 9) Milliyet Gazetesi Arşivi. https://gazetearsivi.milliyet.com.tr
• Milliyet Gazetesi. (1981, Aralık 17) Milliyet Gazetesi Arşivi. https://gazetearsivi.milliyet.com.tr
• Milliyet Gazetesi. (1984, Temmuz 23) Milliyet Gazetesi Arşivi. https://gazetearsivi.milliyet.com.tr
• Milliyet Gazetesi. (1984, Eylül 26) Milliyet Gazetesi Arşivi. https://gazetearsivi.milliyet.com.tr
• Moore, J. W. (2017) “The Capitalocene, Part I: on the nature and origins of our ecological crisis”. The Journal of peasant studies, 44(3), 594-630.
• Muğla Çevre Platformu (MUÇEP). (2023) “Bargilya Sulak Alanı’ndan müjdeli haber”. https://mucep.org/bargilya-sulak-alanidan-mujdeli-haber/
• Multhauf, R. P. (1978) Neptune's Gift A History of Common Salt. Johns Hopkins University Press.
• Oliver, J., & Robison, L. (2017) “Rationalizing inconsistent definitions of commodification: A social exchange perspective”. Modern Economy, 8(11), 1314–1327.
• Ostrom, E. (1990) Governing the Commons: The Evolution of Institutions for Collective Action. New York: Cambridge University Press.
• Pamuk, Ş. (2005) Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme 1820-1913, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Patel, R. and Moore, J.W, (2017) A History of the World in Seven Cheap Things: A Guide to Capitalism, Nature, and the Future of the Planet, Berkeley: University of California Press.
• Plânı Dönemde Tuz Üretiminde Gelişmeler. (1974). Bilimsel Madencilik Dergisi, 13(5), 42-45.
• Polanyi, K. (1957) The Great Transformation: the Political and Economic Origins of our Time, Boston: Beacon.
• Simmel, G. (1978) The philosophy of money. London: Routledge.
• Tapan, D. Ş. (Ed.). (2008) “Türkiye’deki Ramsar Alanları Değerlendirme Raporu”. WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı).
• Timur, T. (2010) Osmanlı toplumsal düzeni. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Taştekin, S. (2023) “Osmanlı Memleketine Sicilya’dan Tuz Kaçakçılığı ve Dönemsel Bir Analiz (1864-1870)”. Gazi Akademik Bakış, 16(32), 151-172.
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı. (1972) Tuz sanayii alt komisyon raporu. Temel ve Diğer Kimyasal Maddeler Özel İhtisas Komisyonu.
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (1977) Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı: Temel ve diğer kimyasal maddeler özel ihtisas komisyonu – Tuz sanayii alt komisyon raporu (Yayın No: DPT 1570 - ÖİK 257).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı. (1997) Tuz Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Tasarısı ve Plan ve Bütçe Komisyonu Raporu (1/696).
• Türk Tabipleri Birliği Meslek Sağlık ve Güvenliği Dergisi. (2011) “Direnişteki billur tuz işçileri raporu”. Meslek Sağlık ve Güvenliği Dergisi, 41, 34-36.
• Wallerstein, I. (2011) The Modern World-System I: Capitalist Agriculture and the Origins of the European World-Economy in the Sixteenth Century (1st ed.). University of California Press.
• Weller, O., & Dumitroaia, G. (2005) “The earliest salt production in the world: an early Neolithic exploitation in Poiana Slatinei-Lunca, Romania”. Antiquity, 79.
• Williams WD. (2002) "Environmental threats to salt lakes and the likely status of inland saline ecosystems in 2025”. Environmental Conservation.29(2):154-167.
• Wood EM. (1995) “The separation of the ‘economic’ and the ‘political’ in capitalism”. içinde Democracy against Capitalism: Renewing Historical Materialism. Cambridge University Press; 19-48.
• Wurtsbaugh, Wayne A., et al.(2017) Decline of the World’s Saline Lakes. Nature Geoscience, 10(11), 816–21.
• Yıldırım, F. (2010) “15-16. Yüzyıllarda Tuna Havzasında Tuzlalar Ve Tuz Hukuku”. Journal of Turkish Studies, 9:4.
• Zimmermann, M. B. (2008) “Research on iodine deficiency and goiter in the 19th and early 20th centuries”. The Journal of Nutrition, 138(11), 2060–2063.
• Żmudziński, M. (2018) “The Romans and Salt”. Arslan, M. (der.), SOMA 2015: Time, Space and People içinde, Oxfordshire: Archaeopress Access Archaeology, 91-95.