NAHÇIVAN AĞIZLARINDA KULLANILAN -LAN, -LEN EKİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Year 2023, Volume: 2 Issue: 4, 49 - 56, 30.11.2023

Nuray Aliyeva

Abstract

Nahçıvan ağızları Azerbaycan dilinin güney grubu ağızları içerisinde kendine has özellikleri ile seçilmektedir. Burada yazı dilinde bulunmayan birçok durumla karşılaşıyoruz ki bunlardan biri de bölgenin Ordubat ağızlarında kullanılan değişlen, bişirlen, yoğurlan, yığışlan, suvarlan gibi edilgenlik fiilleridir. Bilindiği gibi -lan, -len eki isimlerden fiil türeten bir ektir. Fakat ağızlarda fiil kökleri de bu eki almaktadır. Ağızlarda bu tür alışılmışın dışında durumlarla karışlaşmaktayız. Nahçıvan ağızlarında -lan, -len eki fiil köklerine getirilerek edilgenlik anlamlı filler türetmektedir. Bu ek ağızlarda yazı dilndeki -ıl, -il, -ul, -ül ekinin yerine geçer ve fiil çatısı eki konumunda olduğu için fiil köklerine birleşmektedir. Araştırmamız gösteriyor ki Nahçıvanın Ordubat ağızlarında değişlen - değişilmek, bişirlen - pişirilmek, yoğurlan - yoğrulmak, yığışlan – yığılmak, toplanılmak, suvarlan – suvarılmak anlamında kullanılır.
Yaptığımız araştırmanın sonucu olarak şunu söyleyebiliriz ki, Nahçıvan ağızlarının yapı bilgisi kendine has özellikleri ilə Azerbaycan dilinin diğer ağızlarından seçilir. Burada gözlemlediğimiz ve Azerbaycan dili ağızlarında bulunmayan özelliklerden biri de fiill köklerine eklenerek edilgenlik anlamı ifade eden -lan, -len ekidir. Değişlen, bişirlen, yoğurlan, suvarlan, yığışlan gibi kelimelerde görülen bu ek yazı dilinde isimlere eklene bildiği halde ağızlarda hem de fiillere eklenmektedir. Nahçıvan'ın Ordubat ağızlarında gözlemlediğimiz bu ağız olayı Türkiye Türkçesinin Erzurum, Erzincan, aynı zamanda Azerbaycan dilinin Urmiye ağızları ile ortak morfolojik özellik gibi tanımlanabilir.

Keywords

Nahçıvan ağızları, -lan, -len eki, değişlen, bişirlen, yoğurlan, yığışlan, suvarlan

References

• Ahmedov, B. (2015) Etimoloji Sözlüğü. Bakı: Altun Kitap Yayınları.
• Azizov, E. (1999) Azerbaycan Dilinin Tarhi Diyalektolojisi. Bakı: Bakı Universitesi Basımevi.
• Doğan, T. (2010) Urmiye Ağızları. Doktora Tezi. Kırıkkale.
• Gemalmaz, E. (1995) Erzurum İli Ağızları. I cilt. TDK Yayınları.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkcesindeki Türkce Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Halilov, B. (2016) Müasir Azerbaycan Dilinin Morfolojisi. Bakı: Papirus Yayınları.
• Kazımov, Gazanfer (2010) Müasir Azerbaycan Dili. Morfoloji. Bakı: Nurlan Yayınları.
• Kaşgari, M. (2006a). Dîvânu Lugâti't-Türk. I. Cilt. Bakı: Ozan Yayınları.
• Kaşgari, M. (2006b). Dîvânu Lugâti't-Türk. IV. Cilt. Bakı: Ozan Yayınları.
• Hudiyev, Nizami (2015) Eski Türk Yazıtlarının Dili. Bakı: Elm ve Tehsil Yayınları.
• Memmedli, M. (2019) Azerbaycan Diyalektolojisi. Bakı: Zerdabi Yayınları.
• Mirzezade, H. (1990) Azerbaycan Dilinin Tarihi Grameri. Bakı: Azerbaycan Üniversitesi Yayınları.
• Recepli, E. (2006).Eski Türk Yazılı Abidelerinin Dili. I. Cilt. Bakı: Nurlan Yayınları.
• Sağır, Mukum (1995). Erzincan ve Yöresi Ağızları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
• Veliyeva, G. (2013) Eski Tük Dili. Bakı.
• Edebiyat Portalı. Erişim Tarihi: 23 temmuz 2023. http://azerlit.info/?article=1614