TANZİMAT’TAN CUMHURİYET’E UZANAN SÜREÇTE YERLİ SEYİRCİNİN TİYATRO BİNASIYLA İMTİHANI*

Year 2022, Volume: 1 Issue: 2, 30 - 39, 28.04.2022

Onur Aykaç

Abstract

Osmanlı Devleti’nde bilhassa Tanzimat Fermanı sonrasında hız kazanan Batılılaşma hareketleri, her alanda olduğu gibi tiyatroda da varlığını hissettirmiştir. Bu süreçte hem İstanbul’da modern tiyatro binaları inşa edilmiş hem de yerli halk yepyeni oyunlarla tanışmıştır. Ancak tiyatrodaki bu hızlı değişim, bazı sorunları da beraberinde getirmiştir. İşletmeciler, her fırsatta yerli halkın oyun izleme kültürüne sahip olmamasından yakınmış; dönemin gazete ve dergileri, seyircilerin vurdumduymazlığı yüzünden tiyatro binalarında düzen ve güvenliğin sağlanamamasını eleştiren yazılarla dolup taşmıştır. Hatta Fransa’daki tiyatro kültürünün derhal İstanbul’da da tesis edilmesini talep eden köşe yazıları bile yayımlanmıştır. Tiyatro işletmecilerinin salonları yeterince temiz tutmadığından ve ilan edilen oyunların son anda iptal edilmesinden dert yanan seyircilerse kabahatin işletmecilerde olduğu kanaatindedir. Basın, işletmeciler ve seyirciler arasındaki karşılıklı atışmalar, bir kısır döngü halinde Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinde devam etmiştir. Tiyatro binalarının ve buraları dolduran seyircilerin arzu edilen donanıma ulaşabilmesi içinse Cumhuriyet Dönemi’ni beklemek gerekecektir.

Keywords

Batılılaşma hareketleri, Osmanlı tiyatrosu, modern tiyatro binaları, seyirci profili, değişim ve dönüşüm.

References

• Akyüz, Kenan (1995) Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri (1860-1923), İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Altıkulaç Demirdağ, Refika (2016) Tiyatroda Seyirci Fikri ve Tanzimat Tiyatrosu (Padişahlardan Halka Tiyatro Seyircisi Olmak), Adana: Karahan Kitabevi.
• And, Metin (1971) Meşrutiyet Döneminde Türk Tiyatrosu (1908-1923), Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• And, Metin (1972) Tanzimat ve İstibdat Döneminde Türk Tiyatrosu (1839-1908), Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• And, Metin (1973) 50 Yılın Türk Tiyatrosu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. And, Metin (1999) Osmanlı Tiyatrosu (Kuruluşu-Gelişimi-Katkısı), Ankara: Dost Kitabevi. Aytaş, Gıyasettin (2010) Tanzimat’ta Tiyatro Edebiyatı Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları. Cerîde-i Havâdis (1275/1859) “Havâdisât-ı Dâhiliyye”, 930, 2.
• Gökmen, Ertan (2006) “Cevdet Paşanın Bir Aylık Aile Bütçesi”, Erdem, 45-46-47, 87-108. Memet Fuat (1984) Başlangıcından Bugüne Dünya ve Türk Tiyatro Tarihi, İstanbul: Varlık Yayınları.
• Nagata, Yuzo ve Egawa, Hikari (2021) Bir Kentin Toplumsal Tarihi Açısından Osmanlı’nın Son Döneminde İstanbul’da Tiyatro ve Çevresi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Nutku, Özdemir (1972) “Tiyatromuzu Yenilemede İlk Adım Ne Olmalıdır”, Türk Dili, 255, 267-272.
• Nutku, Özdemir (1998) Dram Sanatı (Tiyatroya Giriş), İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Nutku, Özdemir (2008) Dünya Tiyatrosu Tarihi-II, İstanbul: Mitos-Boyut Yayınları.
• Özhan Koçak, Dilek (2011) 19. Yüzyıl İstanbul’unda Kültürel Dönüşümün Sahnesi Osmanlı Tiyatrosu, İstanbul: Parşömen Yayıncılık.