DEHB Tanısı Olan ve Olmayan Ergenlerde Başa Çıkma Tarzları ile İlişkili Değişkenlerin İncelenmesi

Year 2025, Volume: 11 Issue: 1, 86 - 103, 31.05.2025

Sümeyye Çetin , Ozalp Ekinci

https://doi.org/10.30613/curesosc.1505093

Abstract

Araştırmanın amacı, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) tanısı almış ve almamış ergenlerin başa çıkma tarzları, bilişsel hataları ve algıladıkları ebeveyn davranışları arasındaki ilişkiyi incelemek ve DEHB tanılı ergenlerde başa çıkma tarzının yordayıcılarını araştırmaktır. Çalışmanın bir diğer amacı ise bu değişkenleri DEHB tanısı olan ve olmayan ergenlerde karşılaştırmaktır. Veriler Kişisel Bilgi Formu, Algılanan Stres Ölçeği, Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği, Çocuklar için Olumsuz Bilişsel Hataları Ölçeği, Leuven Algılanan Ebeveynlik Ölçeği ve Conners Derecelendirme Ölçeği kullanılarak toplanmıştır. 79 DEHB ve 70 DEHB olmayan ergen çalışma analizlerine dahil edilmiştir. DEHB grubunda, aktif başa çıkma tarzları ile olumsuz bilişsel hatalar arasında negatif ve ebeveyn duyarlılığı ile pozitif bir korelasyon varken, pasif başa çıkma tarzları ile olumsuz bilişsel hatalar arasında pozitif bir korelasyon saptanmıştır. DEHB grubunda pasif başa çıkmanın %34'ü bilişsel hatalar tarafından yordanmıştır. DEHB olan ve olmayan ergenlerde stresle başa çıkma tarzları ve bilişsel hataların farklılık göstermediği, ancak DEHB grubunda ebeveynlerin duyarlılık davranışının daha düşük, psikolojik kontrol davranışının ise daha yüksek olduğu bulunmuştur. Bulgulara dayanarak, DEHB tanısı almış çocukları olan ailelerde aile ilişkilerinin iyileştirilmesinin ve ergenlerde alternatif düşünme yöntemlerinin geliştirilmesinin stresle aktif başa çıkmayı geliştireceği sonucuna varılmıştır. Literatürde tanı almış ergen DEHB grubuna ilişkin çalışmalar az sayıdadır. Ayrıca, bu çalışma, ergenin belirtilen özellikleri ile hem anne hem de babanın davranışlarının birlikte incelendiği görülen tek çalışmadır. Bu nedenlerle çalışmanın literatüre katkı sunacağı düşünülmektedir.

Keywords

DEHB, Ebeveynlik, Bilişsel Hatalar, Stres, Başa Çıkma

Investigation of Coping Styles and Related Variables in Adolescents with and without ADHD

Abstract

The study aimed to examine the relationship between coping styles, cognitive errors, and perceived parental behaviors of adolescents diagnosed and nondiagnosed with attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) and to examine the predictors of coping style in adolescents with ADHD. Another aim of the study was to compare these variables in adolescents with and without ADHD. Data were collected using the Personal Information Form, Perceived Stress Scale, Ways of Coping Inventory, The Children’s Negative Cognitive Errors Questionnaire, Leuven Adolescent Perceived Parenting Scale and Conners Rating Scale. The study analyses included 79 adolescents with ADHD and 70 without ADHD. In ADHD group, there was a negative correlation between active coping styles and negative cognitive errors and a positive correlation with parental responsiveness, whereas there was a positive correlation between passive coping and negative cognitive errors. In ADHD group, 34% of passive coping was predicted by cognitive errors. It was found that coping styles and cognitive errors did not differ in adolescents with and without ADHD, but parents' responsiveness was lower, and psychological control was higher in the ADHD group. Based on the findings, it was concluded that improving family relationships in families with children with ADHD and developing alternative thinking methods in adolescents would enhance active coping. There is a paucity of studies on the diagnosed adolescent ADHD group in the existing literature. Furthermore, this study is the only one to examine the adolescent's characteristics and the behaviors of both parents together. For these reasons, it is believed that this study will make a valuable contribution to the existing literature.

Keywords

ADHD, Parenting, Cognitive Errors, Stress, Coping

Thanks

We appreciate the assistance of the psychiatry team at Erenköy Mental and Neurological Diseases Hospital, specifically the Child-Adolescent Psychiatry Outpatient Clinic, in facilitating the data collection process. We are grateful for their contributions to our work.

References

• Abramovitch, A., & Schweiger, A. (2009). Unwanted intrusive and worrisome thoughts in adults with attention deficit/hyperactivity disorder. Psychiatry Research, 168(3), 230–233. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2008.06.004
• Alizadeh, H., & Andries, C. (2002). Interaction of parenting styles and attention deficit hyperactivity disorder in Iranian parents. Child & Family Behavior Therapy, 24(3), 37–52. https://doi.org/10.1300/J019v24n03_03
• Alizadeh, H., Applequist, K. F., & Coolidge, F. L. (2007). Parental self-confidence, parenting styles, and corporal punishment in families of ADHD children in Iran. Child Abuse and Neglect, 31(5), 567-572.
• Alkan, N. (2004). Cognitive appraisals, emotion, and coping: A structural equation analysis of the interactional model of stress and coping [Unpublished doctoral dissertation]. Middle East Technical University.
• Al-Yagon, M., Lachmi, M., & Shalev, L. (2020). Coping strategies among adults with ADHD: The mediational role of attachment relationship patterns. Research in Developmental Disabilities, 102, 103657. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2020.103657
• American Psychiatric Association (2013). Desk reference to the diagnostic criteria from DSM-5. Arlington, VA, American Psychiatric Association.
• Anderson, S. E., & Keim, S. A. (2016). Parent–child interaction, self-regulation, and obesity prevention in early childhood. Current Obesity Reports, 5(2), 192–200. https://doi.org/10.1007/s13679-016-0208-9
• Aydın, A. (2006). Ergenlerde sosyal anksiyete belirtilerini azaltmaya yönelik bilişsel-davranışçı bir müdahale programının etkililiğinin değerlendirilmesi [Unpublished doctoral dissertation]. Ege University.
• Aydın, B. (2013). Çocuk ve ergen psikolojisi (4th Edt.). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Ball, K., & Lee, C. (2002). Psychological stress, coping, and symptoms of disordered eating in a community sample of young Australian women. International Journal of Eating Disorders, 31(1), 71–81. https://doi.org/10.1002/eat.1113
• Basut, İ. (2020). Üniversite öğrencilerinin bilişsel esneklik düzeylerinin damgalama ve psikolojik iyi olma açısından incelenmesi [Unpublished master’s thesis]. Çağ University.
• Baumrind, D. (1991). Parenting styles and adolescent development. In J. Brooks-Gunn, R. M. Lerner, & A. C. Petersen (Eds.), The encyclopedia on adolescence (pp. 746–758). Garland Publishing.
• Bedel, A., & Ulubey, E. (2015). Ergenlerde başa çıkma stratejilerini açıklamada bilişsel esnekliğin rolü. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 14(55), 291-300. https://doi.org/10.17755/esosder.91623
• Borg, S. (2009). ADHD and problem-solving in play. Emotional and Behavioral Difficulties, 14(4), 325–336.
• Brown, R. T., & Pacini, J. N. (1989). Perceived family functioning, marital status, and depression in parents of boys with attention deficit disorder. Journal of Learning Disabilities, 22(9), 581–587. https://doi.org/10.1177/002221948902200911
• Çetin Özden, E. (2010). Polis meslek yüksek okulu öğrencilerinde algılanan stres düzeyi ile stresle başa çıkma stilleri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Unpublished master’s thesis]. Selçuk University.
• Climie, E. A., & Mitchell, K. (2017). Parent-child relationship and behavior problems in children with ADHD. International Journal of Developmental Disabilities, 63(1), 27–35. https://doi.org/10.1080/20473869.2015.1112498
• Cohen, S., & Wills, T. A. (1985). Stress, social support, and the buffering hypothesis. Psychological Bulletin, 98(2), 310–357. https://doi.org/10.1037/0033-2909.98.2.310
• Combs, M. A., Canu, W. H., Broman-Fulks, J. J., Rocheleau, C. A., & Nieman, D. C. (2015). Perceived stress and ADHD symptoms in adults. Journal of Attention Disorders, 19(5), 425-434
• Craig, F., Savino, R., Fanizza, I., Lucarelli, E., Russo, L., & Trabacca, A. (2020). A systematic review of coping strategies in parents of children with attention deficit hyperactivity disorder (ADHD). Research in Developmental Disabilities, 98, 103571. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2020.103571
• Demirtaş, A. S. (2019). Üniversite öğrencilerinin stresle başa çıkma stratejileri: Bilişsel esneklik ve öz-düzenlemenin rolü. Turkish Studies-Social Sciences, 14(3), 447–464. https://doi.org/10.29228/TurkishStudies.22480
• Dereboy, Ç., Şenol, S., Şener, Ş., & Dereboy, F. (2007). Conners kısa form öğretmen ve ana baba derecelendirme ölçeklerinin geçerliği. Türk Psikiyatri Dergisi, 18(1), 45–58.
• Durukan, İ., Erdem, M., Tufan, A. E., Cöngöloğlu, A., Yorbık, Ö., & Türkbay, T. (2008). DEHB olan çocukların annelerinde depresyon ve anksiyete düzeyleri ile kullanılan başa çıkma yöntemleri: Bir ön çalışma. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 9, 217–223.
• Dusek, J., & Danko, M. (1994). Adolescent coping styles and perceptions of parental child rearing. Journal of Adolescent Research, 9(4), 412–426.
• Eskin, M., Harlak, H., Demirkıran, F., & Dereboy, Ç. (2013). Algılanan Stres Ölçeğinin Türkçeye uyarlanması: Güvenirlik ve geçerlik analizi. New/Yeni Symposium Journal, 51(3), 132–140.
• Frydenberg, E. (1997). Adolescent coping. Routledge.
• Gau, S. S.-F., & Chang, J. P.-C. (2013). Maternal parenting styles and mother–child relationship among adolescents with and without persistent attention-deficit/hyperactivity disorder. Research in Developmental Disabilities, 34(5), 1581–1594. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2013.02.002
• Ghanizadeh, A., & Shams, F. (2007). Children’s perceived parent-child relationships and family functioning in attention-deficit/hyperactivity disorder. Child & Family Behavior Therapy, 29(3), 1–11. https://doi.org/10.1300/J019v29n03_01
• Hamarta, E., Arslan, C., Saygın, Y., & Özyeşil, Z. (2009). Benlik saygısı ve akılcı olmayan inançlar bakımından üniversite öğrencilerinin stresle başaçıkma yaklaşımlarının analizi. Değerler Eğitimi Dergisi, 7(18), 25–42.
• Hampel, P., Manhal, S., Roos, T., & Desman, C. (2008). Interpersonal coping among boys with ADHD. Journal of Attention Disorders, 11(4), 427–436. https://doi.org/10.1177/1087054707299337
• Hardy, D. F., Power, T. G., & Jaedicke, S. (1993). Examining the relation of parenting to children’s coping with everyday stress. Child Development, 64(6), 1829. https://doi.org/10.2307/1131472
• Hirsch, O., Chavanon, M., Riechmann, E., & Christiansen, H. (2018). Emotional dysregulation is a primary symptom in adult attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD). Journal of Affective Disorders, 232, 41–47. https://doi.org/10.1016/j.jad.2018.02.007
• Johnston, C. (1996). Parent characteristics and parent-child interactions in families of nonproblem children and ADHD children with higher and lower levels of oppositional-defiant behavior. Journal of Abnormal Child Psychology, 24(1), 85–104. https://doi.org/10.1007/BF01448375
• Johnston, C., & Mash, E. J. (2001). Families of children with attention-deficit/hyperactivity disorder: Review and recommendations for future research. Clinical Child and Family Psychology Review, 4(3), 183-207.
• Karakaya, I., Coşkun, A., Ağaoğlu, B., Öç, Ö. Y., Memik, N. Ç., Şişmanlar, Ş. G., & Arslan, H. (2007). Çocukluktaki olumsuz düşünceleri değerlendirme ölçeği geçerlik güvenirlik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi, 18(2), 1-8.
• Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping (11. [print.]). Springer.
• Leung, P. W. L., & Wong, M. M. T. (1998). Can cognitive distortions differentiate between internalising and externalising problems?. Journal of Psychology and Psychiatry, 39(2), 263–269.
• Lewis, R., & Frydenberg, E. (2004). Adolescents least able to cope: How do they respond to their stresses? British Journal of Guidance & Counselling, 32(1), 25–37. https://doi.org/10.1080/03069880310001648094
• Manti, P., Mastrogiannis, D., Mantzorou, M., Adamakidou, T., Mantoudi, A., Stefanidou, S., & Timmins, F. (2022). Stress levels and coping strategies among undergraduate nursing students in Greece during economic recession: A cross-sectional study. Nurse Education in Practice, 60, 103299. https://doi.org/10.1016/j.nepr.2022.103299
• McIntyre, J. G., & Dusek, J. B. (1995). Perceived parental rearing practices and styles of coping. Journal of Youth and Adolescence, 24(4), 499–509. https://doi.org/10.1007/BF01537194
• Miklósi, M., Máté, O., Somogyi, K., & Szabó, M. (2016). Adult attention deficit hyperactivity disorder symptoms, perceived stress, and well-being: the role of early maladaptive schemata. Journal of Nervous & Mental Disease, 204(5), 364–369. https://doi.org/10.1097/NMD.0000000000000472
• Mitchell, J. T., Benson, J. W., Knouse, L. E., Kimbrel, N. A., & Anastopoulos, A. D. (2013). Are negative automatic thoughts associated with ADHD in adulthood? Cognitive Therapy and Research, 37(4), 851–859. https://doi.org/10.1007/s10608-013-9525-4
• Morrison, J. (2022). DSM-5-TR made easy: The clinician’s guide to diagnosis. The Guilford Press. Muris, P., Meesters, C., & van den Berg, S. (2003). Internalizing and externalizing problems as correlates of self-reported attachment style and perceived parental rearing in normal adolescents. Journal of Child and Family Studies, 12(2), 171–183. https://doi.org/10.1023/A:1022858715598
• Overbey, G. A., Snell, W. E., & Callis, K. E. (2011). Subclinical ADHD, stress, and coping in romantic relationships of university students. Journal of Attention Disorders, 15(1), 67–78. https://doi.org/10.1177/1087054709347257
• Palma, S. M. M., Natale, A. C. M. P., & Maria Calil, H. (2015). A four-year follow-up controlled study of stress response and symptom persistence in Brazilian children and adolescents with attention deficit disorder and hyperactivity (ADHD). Psychiatry Research, 230(2), 227–232. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2015.08.044
• Roelofs, J., Meesters, C., ter Huurne, M., Bamelis, L., & Muris, P. (2006). On the links between attachment style, parental rearing behaviors, and internalizing and externalizing problems in non-clinical children. Journal of Child and Family Studies, 15(3), 319–332. https://doi.org/10.1007/s10826-006-9025-1
• Sadek, J. (2014). A clinician’s guide to ADHD. Springer.
• Salla, J., Galéra, C., Guichard, E., Tzourio, C., & Michel, G. (2017). ADHD symptomatology and perceived stress among french college students. Journal of Attention Disorders, 23(14), 1711-1718.
• Şahin, N. H., & Durak, A. (1995). Stresle başaçıkma tarzları ölçeği: Üniversite öğrencileri için uyarlanması. Türk Psikoloji Dergisi, 10(34), 56–73.
• Savci, M., & Aysan, F. (2014). Üniversite öğrencilerinde algılanan stres düzeyi ile stresle ile başaçıkma stratejileri arasındaki ilişki. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3, 44-56.
• Sayıl, M., Kındap Tepe, Y. (2016). Ana baba ergen ilişkilerinde kontrol, özerklik ve çatışmanın sosyal alan kuramı ve sosyal değişim bağlamında incelenmesi: Ebeveyn ve ergen açısından sonuçlar. Project granted by The Scientific and Technological Research Council of Turkey (Project Number: SOBAG 113K208).
• Sevim, S. A. (2014). Leuven algılanan ana babalık ölçeği ergen ve ana baba sürümlerinin uyarlanması. Dusunen Adam The Journal of Psychiatry and Neurological Sciences, 27, 291–300. https://doi.org/10.5350/DAJPN2014270402
• Strohmeier, C. W., Rosenfield, B., DiTomasso, R. A., & Ramsay, J. R. (2016). Assessment of the relationship between self-reported cognitive distortions and adult ADHD, anxiety, depression, and hopelessness. Psychiatry Research, 238, 153–158. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2016.02.034
• Sümer, N., Gündoğdu Aktürk E., & Helvacı, E. (2010). Anne-baba tutum ve davranışlarının psikolojik etkileri: Türkiye’de yapılan çalışmalara toplu bakış. Türk Psikoloji Yazıları, 13(25), 42-59.
• Tancred, E.-M., & Greeff, A. P. (2015). Mothers’ parenting styles and the association with family coping strategies and family adaptation in families of children with ADHD. Clinical Social Work Journal, 43(4), 442–451. https://doi.org/10.1007/s10615-015-0524-7
• Taş Torun, Y., Gül, H., Şahi̇n, M., Gül, A., & Cöngöloğlu, M. A. (2021). Evaluation of stress coping strategies in adolescents with attention deficiency hyperactivity disorder: Case-control study. Turkiye Klinikleri Journal of Pediatrics, 30(3), 219–228. https://doi.org/10.5336/pediatr.2020-78960
• Tekin, E., Yazgan Çilesiz, Z., & Gede, S. (2019). Farklı meslek gruplarında çalışanların algılanan stres düzeyleri ve stresle başa çıkma tarzları üzerine bir araştırma. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 9(1), 79–89.
• Türküm, S. (2001). Stresle başaçıkma biçimi, iyimserlik, bilişsel çarpıtma düzeyleri ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutumlar arasındaki ilişkiler: Üniversite öğrencileri üzerinde bir araştırma. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 1–16.
• Tutuş, A. (2019). 11- 14 yaş arasında olan ergenlerin stresle başa çıkma tarzları ve bilişsel esneklik düzeyleri arasındaki ilişkinin araştırılması [Unpublished master’s thesis]. Çağ University.
• Vogel, S. W. N., Bijlenga, D., Verduijn, J., Bron, T. I., Beekman, A. T. F., Kooij, J. J. S., & Penninx, B. W. J. H. (2017). Attention-deficit/hyperactivity disorder symptoms and stress-related biomarkers. Psychoneuroendocrinology, 79, 31–39. https://doi.org/10.1016/j.psyneuen.2017.02.009
• Williams, S. K., & Kelly, F. D. (2005). Relationships among involvement, attachment, and behavioral problems in adolescence: Examining father’s influence. The Journal of Early Adolescence, 25(2), 168–196. https://doi.org/10.1177/0272431604274178
• Wolfradt, U., Hempel, S., & Miles, J. N. V. (2003). Perceived parenting styles, depersonalisation, anxiety and coping behaviour in adolescents. Personality and Individual Differences, 34(3), 521–532. https://doi.org/10.1016/S0191-8869(02)00092-2
• Wong, I. Y. T., Hawes, D. J., & Dar-Nimrod, I. (2019). Illness representations among adolescents with attention deficit hyperactivity disorder: Associations with quality of life, coping, and treatment adherence. Heliyon, 5(10), e02705. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2019.e02705
• Young, S. (2005). Coping strategies used by adults with ADHD. Personality and Individual Differences, 38(4), 809–816. https://doi.org/10.1016/j.paid.2004.06.005