Kaybedilen Zenginliğimiz Mahalle Kültürü

Year 2025, Volume: 34 Issue: 2, 1 - 24, 23.04.2025

Hasan Gürbüz

Abstract

Bu çalışma, geleneksel mahallelerden çok katlı konutlardan oluşan modern yaşam çevrelerine (site, rezidans ve villa) taşınmış insanların sosyal ve mekânsal dönüşüm sürecini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Araştırmada, bireylerin mekânsal değişim sürecinde yaşadıkları sosyal dönüşümleri anlamak için fenomenolojik yöntem kullanılmıştır. Çalışmanın verileri, derinlemesine mülakatlar, gözlemler ve literatür taraması yoluyla toplanmış; içerik analizi yöntemi ile değerlendirilmiştir. Çalışmada saha ve literatür verilerinden elde edilen bulgulara göre, mahalle kültürünün sosyal dayanışma, komşuluk ilişkileri ve aidiyet duygusu açısından önemli bir yapı sunduğunu, ancak çok katlı konut alanlarına geçişle birlikte bireyler arası ilişkilerin formalleştiğini, bireyselleşmenin arttığını ve toplumsal ayrışmanın derinleştiğini ortaya koymaktadır. Ayrıca, geleneksel mahallelerde sınıfsal, etnik ve kültürel çeşitlilik görece belirli bir uyum içinde korunurken, modern yaşam alanlarında sosyal ve mekânsal ayrışmanın daha belirgin hale geldiği gözlemlenmiştir. Çok katlı yeni yerleşim biçimleri komşuluk ve kişilerarası ilişkiler açısından yeni bir yaşam kültürü barındırmaktadır ve bu açıdan mahalleden çok katlı yeni yerleşim mekanlarına taşınan bireyler uyum sağlamada güçlük çekmektedir. Çok katlı yeni yaşam merkezleri genel olarak mahallelerin tersine toplulukların aidiyet duygusunun gelişimini desteklememektedir. Bu bulgular, kentleşme politikalarının sosyal ilişkiler üzerindeki etkilerini yeniden değerlendirme gerekliliğine işaret etmektedir. Literatürde mahalle yaşamı üzerine çeşitli çalışmalar bulunmasına rağmen, bu araştırma bireylerin mahalleden modern konutlara geçiş sürecindeki deneyimlerini derinlemesine ele alması ve literatürle karşılaştırmalı bir perspektifte değerlendirmesi bakımından özgün bir katkı sunmaktadır.

Keywords

Mahalle , Kentleşme politikaları , Modernleşme , Toplumsal dönüşüm , Yerel yönetim

Ethical Statement

Bu makalenin yazımı sırasında tüm etik kurralara uyulmuştur.

References

• Alada, A., B. (1989). Osmanlı-Türk şehrinde mahalle (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Altun, D. A. (2010). Kapalı konut siteleri ve ‘mahalle’ kavramı. İdealkent Dergisi, 2, 216-244.
• Alver, K. (2010). Mahalle: Mekân ve hayatın esrarlı birlikteliği. İdealkent Dergisi, 2, 116-139. https://dergipark.org.tr/tr/pub/idealkent/issue/36625/416950
• Artar, F. (2022). Ruşen Keleş’in çalışmasından 50 yıl sonra yeniden eski Ankara’da bir şehir tipolojisi. İdelakent Dergisi, 13(37), 1216-1245. https://doi.org/10.31198/idealkent.1127003
• Aslantürk, A., Y. (2019). Kent sosyolojisi perspektifinden mahallenin sosyo-kültürel dönüşümü: “Boztepe-Çukurçayır Mahallesi örneği” (Yayınlanmamış doktora tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Balaban, U. M. (2009). Büyük Anakronizm: Kentsel Dönüşüm-Göç İlişkisinde Mimari Analizin Rolü. Toplum ve Bilim Dergisi,115,103-138.
• Baday, Ö. N. (2011). Modern kent mekanlarında mahallenin konumu (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Bauman, Z. (2013). Akışkan gözetim. (Çev. Elçin Yılmaz). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (2016). Cemaatler. (Çev. Nurdan Soysal). İstanbul: Say Yayınları.
• Bergen, L. (2010). Medeniyetin cüzü: mahalle, İdealkent Dergisi, 2, 140-168. https://dergipark.org.tr/tr/pub/idealkent/issue/36625/416962
• Bora, T. (2011). Büyük olsun bizim olsun, Birikim Dergisi, 270, 15-18.
• Bora, T. ve Erkoçak, A. (2015). Bir berber bir berbere. İstanbul: İletişim Yayınları
• Cerasi, M. M. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. ve 19. yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi. (Çev. Aslı Ataöv). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Çelik, Z. (2010). İstanbul, kentsel dönüşüm ve mahalle‛ üzerine Prof. Dr. Uğur Tanyeli ile söyleşi. İdealkent Dergisi, 2, 10-37.
• Creswell, (2014). Nitel araştırma yöntemleri beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. (Çev. Mesut Bütün -ve Selçuk Beşir Demir ). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Çılgın, K. (2019). Mahalleyi dönüşümün ‘kurtarıcılığından kurtarmak: Sarıyer Mahallelerinin mücadelesinden esinlenen bir yaklaşım önerisi, mahalle planlaması (Yayınlanmamış doktora tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Düzbakar, Ö. (2003). Osmanlı Döneminde Mahalle ve İşlevleri. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5, 97-108.
• Eren, İ. Ö. (2017). Mahalle-yeni bir paradigma mümkün. İstanbul: Tutikitap.
• Erol, A. M. (2020). Yeni şehircilik akımı çerçevesinde insan odaklı kentsel dönüşüm ve geleneksel mahalle planlaması: Eskişehir Karapınar Mahallesi örneği Mahalle (Yayınlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Florida, R. (2018). Yeni Kentsel Kriz. (Çev. Derya Nüket Özer). İstanbul: Doğan Kitap.
• Gans, H.J. (1982). The levittowners. Ways of life And Politics in a New Suburban Community. Columbia University Press.
• Giddens, A. (1994). Modernliğin sonuçları. (Çev. E. Kuşdil,). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Harvey, D. (2008). Umut Mekanları. (Çev. Zeynep Gambetti). İstanbul: Metis Yayınları.
• Jacops, J. (1992). The Death and life of great American citıes. Vıntage Books Edıtıon.
• Karaca, M. (2010). Osmanlıca Türkçe lügat. Hisar Yayınevi.
• Kearns, A. ve Parkinson, M. (2001). The Significance of Neighbourhood. Urban Studies, 38712,2103-20110.
• Kejanlı, T. (2010). Anadolu’da Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde kent sistemi, kale ve merkez-çarşı gelişimi. New World Science Academy, 5(3), 287-302.
• Keleş, R. (1983). 100 soruda Türkiye'de kentleşme, konut ve gecekondu. Gerçek Yayınevi.
• Keleş, R. (1998). Kentbilim terimleri sözlüğü. (2.Baskı). İmge Kitabevi Yayınları.
• Keleş, R. (1998). Kentleşme politikası. Ankara: İmge Kitabevi.
• Keleş, R. (2018). Eski Ankara’da bir şehir tipolojisi. Ankara: İdealkent Yayınları.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi. (Çev. Işık Ergüden). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Madden, D., Marcuse, P. (2021). Aşırı metalaşma çağında konutu savunmak. (Çev. Şerife Geniş). Ankara: İdealkent Yayınları.
• Moustakas, C. (1994). Phenomenological research methods. SAGE Publications.
• Özkul, O. ve Aydın, T. (2019). Kent ve mahalle kültürü arasındaki Fikirtepe, Kent Akademisi, Volume, 12 (36), 82-103.
• Ritzer, G. (2000). Büyüsü bozulmuş dünyayı büyülemek. (Çev. Ş.S. Kaya.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Smith, J. A., Flowers, P., ve Larkin, M. (2009). Interpretative phenomenological analysis: Theory, method and research. SAGE Publications.
• Simmel, G. (2011). Modern kültürde çatışma. (Çev. Tanıl Bora, Nazile Kalaycı, Elçin Gen). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şahin, M. & Işık, E. (2011). Osmanlı’dan cumhuriyete mahalle yönetimi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30, 221-230.
• Tanpınar, A.H. (2005). Beş Şehir. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tolan, B. (1981). Çağdaş toplumun bunalımı: Anomi ve yabancılaşma. Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi.
• Tönnies, F. (2001). Gemeinschaft ve Gesellschaft: Cemaat ve cemiyet. (Çev. C. T. Tüzel). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Tuğaç, Ç. (2021). Tarihsel gelişim süreci içinde Anadolu’daki yerleşimler ve konut tipolojileri üzerine bir değerlendirme. Mimarlık ve Yaşam Dergisi Cilt: 6, 1, 223-248.
• Wacquant, L. (2015). Kent paryaları. (Çev. Mehmet Doğan). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Xavier, G. (2008). Gated and Guarded Communitites- Security Concerns Or Elitist Practice? 5th Asian Law Institute Conference, Singapore.
• Yaylagül, K. N. (2008). Gecekondudan apartmana geçiş sürecinde kültürel dönüşüm: Ankara Şentepe ve Birlik Mahallesi örneğinin Bourdieucü bir çözümleme denemesi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.