İl Özel İdarelerinin Etkinliğinin Ölçümü

Year 2025, Volume: 34 Issue: 2, 51 - 88, 23.04.2025

Oral Karakaya

Abstract

İl özel idareleri, kurumsal geçmişinin uzunluğuna rağmen yerel yönetimler arasında en çok tartışma konusu yapılan birimlerdir. Tartışmanın bir tarafı il özel idarelerinin yerel yönetim birimi özelliklerini taşıyıp taşımadıklarına ilişkindir. İl özel idarelerinde valilerin yürütme organı işlevi görmesi ve bu idarelerin merkezi yönetim görevlerini üstlenmesi yerelliklerinin sorgulanmasın, bu birimlerin ‘il yerel idaresi’ olamadığı görüşünün yaygınlaşmasına neden olmaktadır. Diğer yandan il özel idarelerinin mevzuatla verilen görevleri yerine getirme düzeyi, başka bir ifadeyle hizmet yürütümündeki etkinlikleri de varlıklarına ilişkin tartışmalar arasında yer almaktadır. Özellikle sorumluluk alanlarında ‘mahalli müşterek ihtiyaçların’ karşılanmasındaki performansları düşük düzeyde kalmaktadır. Nitekim, etkinlik tartışmaları bu idarelerin büyükşehirlerde tüzel kişiliklerinin kaldırılmasına kadar giden bir süreci de tetiklemiştir. Bu çalışma il özel idarelerinin, görev, yetki ve sorumluluklarının yürütümündeki etkinliklerini değerlendirmek amacıyla bir ölçek geliştirmeyi ve bu ölçeği alanda uygulamayı hedeflemektedir. Bu amaçla nitel kökenli kuramsal form tercih edilmiş, Lawshe tekniği kullanılarak kapsam geçerlilik çalışması yapılmıştır. Kapsam geçerlilik çalışması yapılırken, ölçek adayı soru havuzu oluşturularak bazıları akademisyen bazıları da uygulayıcı olan alanında uzman yirmi dokuz kişinin görüşüne başvurulmuştur. Anket soruları, il özel idarelerinin mevzuatla tanımlanmış görevlerini ve bu görevleri yürütme yöntemlerini içerecek şekilde hazırlanmış ve başta valiler olmak üzere il özel idarelerinin yönetici kadrolarına gönderilmiştir. Araştırma, evrenine göre %33,45 oranında bir katılımla anket sonuçlanmıştır. İl özel idarelerinin etkinliğinin ölçülmesine yönelik kriterlerin hazırlanması amaçlı bu çalışmadan beklenen sonuçlar, idarelerin işlevlerini yerine getirme düzeylerinin tespiti, mevzuatla tanımlanmış olmasına rağmen birimlerin yerine getirilemediği görevlerin ve nedenlerinin belirlenmesi, modelde yeniden düzenleme ihtiyacı olan konuların ortaya çıkarılmasıdır.

Keywords

İl Özel İdaresi , Merkezi Yönetim Görevi , Yerel Hizmet , Etkinlik , Vali

References

• Aktan, T. (1974). “Mahalli İdarelerin Bazı Sorunları Üzerine”. Amme İdaresi Dergisi, 7 (2), 101-114.
• Akyılmaz, B. (1988). “İl Özel İdaresi”. Türk İdare Dergisi, 60 (379), 81-122.
• Aytaç, F. (1970). İlçe Düzeyinde Mahalli İdare Birimi Kurulmalı Mıdır?. Amme İdaresi Dergisi, 3 (2), 173-178.
• Azaklı, S. ve H. Tek. (2016). İl Özel İdarelerinde Yeniden Yapılan(Ama)Ma Çabaları ve Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 23 (1), 233-246.
• Bakkal, H. (2007). Özel İdarelerini İl Ekonomisindeki Yeri ve Önemi. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Başarır, A. (1972). “İdari Reform Açısından İl Özel İdaresi, Kanun Tasarısının Getirdiği Yenilikler”. İller ve Belediyeler Dergisi, 18 (321-322), 345-366.
• Bayraktar, U., vd. (2000). Mersin Örneğinde İl Genel Meclisi: Üyeler, Görevler ve Değişim Süreci. Proje No: 107K518
• Coşkun, B ve T. Uzun. (2005). İl Özel İdaresi’nde Yeniden Yapılanma. Hüseyin Özgür ve Muhammet Kösecik (Ed.), Yerel Yönetimler Üzerine Güncel Yazılar–I: Reform içinde, Ankara: Nobel.
• CUMHURBAŞKANLIĞI (2019). “11. Kalkınma Planı”. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Onuncu_Kalkinma_Plani-2014-2018.pdf
• CUMHURBAŞKANLIĞI (2023). “12. Kalkınma Planı”. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/12/On-Ikinci-Kalkinma-Plani_2024-2028_11122023.pdf (17.01.2025).
• Çiner, C. U. ve O. Karakaya. (2013) “Merkez-Yerel İlişkileri ve Mülki İdarenin Dönüşümü”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 68 (2): 63-93.
• Çiner, C.U. ve C. Yıldızcan. (2021). Prefects in the Midst of Storms: The Case of Turkey. Prefects, Governors and Commissioners. (Ed. G. Tanguy ve J. M. Eymeri- Douzans). Palgrave Macmillan.
• Çoker, Z. (1971). İl Özel İdaresi. Ankara: Gürsoy Matbaacılık.
• Çoker, Z. (1987). “İl Özel İdareleri Nasıl Geliştirilir”. Amme İdaresi Dergisi, 20 (3), 13-18.
• DPT (1963). “1. Beş Yıllık Kalkınma Planı”. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Kalkinma_Plani_Birinci_Bes_Yillik_1963-1967.pdf (12.01.2025)
• DPT (1966). “2. Beş Yıllık Kalkınma Planı Belediye Hizmetleri Özel İhtisas Komisyonu Raporu”. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Belediye-Hizmetleri-Ozel-Ihtisas-Komisyonu-Raporu.pdf (12.01.2025)
• DPT (1967). “2. Beş Yıllık Kalkınma Planı”. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Ikinci_Bes_Kalkinma_Plani-1968-1972.pdf (12.01.2025)
• DPT (1972). “3. Beş Yıllık Kalkınma Planı İçme ve Kullanma Suyu Sektörü Özel İhtisas Komisyonu Raporu”. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Icme-ve-Kullanma-Suyu-Sektoru-Ozel-Ihtisas-Komisyonu-Raporu.pdf (12.01.2025)
• DPT (1979). “4. Beş Yıllık Kalkınma Planı”. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Dorduncu-Bes-Yillik-Kalkinma-Plani_1979_1983.pdf (12.01.2025)
• DPT (1984). “5. Beş Yıllık Kalkınma Planı”. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Besinci-Bes-Yillik-Kalkinma-Plani-1985-1989.pdf (12.01.2025)
• DPT (1989). “6. Beş Yıllık Kalkınma Planı”. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Altinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-1990-1994.pdf (12.01.2025)
• DPT (1991). “6. Beş Yıllık Kalkınma Planı Mahalli Hizmetlerin Yerinde Karşılanması Özel İhtisas Komisyonu Raporu”. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Mahalli-Hizmetlerin-Yeniden-Karsilanmasi-Ozel-Ihtisas-Komisyonu-Raporu.pdf (12.01.2025)
• DPT (1995a). “7. Beş Yıllık Kalkınma Planı”. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Yedinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-1996-2000.pdf (12.01.2025)
• DPT (1995b). “7. Beş Yıllık Kalkınma Planı Yerleşme ve Şehirleşme Özel İhtisas Komisyonu Raporu”. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Yerlesme-ve-Sehirlesme-Ozel-Ihtisas-Komisyonu-Raporu.pdf. (12.01.2025)
• DPT (2000). “Uzun Vadeli Strateji ve 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı”. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Uzun_Vadeli_Strateji_ve_Sekizinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-2001-2005.pdf (12.01.2025)
• DPT (2001). “8. Beş Yıllık Kalkınma Planı Yerel Yönetimler Özel İhtisas Komisyonu Raporu”. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Sekizinci-Bes-Yillik-Kalkinma-Plani-Yerel-Yonetimler-OIK-Raporu.pdf. (12.01.2025)
• DPT (2006). “9. Kalkınma Planı”. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Dokuzuncu_Kalkinma_Plani-2007-2013.pdf (12.01.2025)
• DPT (2007). “9. Kalkınma Planı Yerleşme ve Şehirleşme Özel İhtisas Komisyonu Raporu”. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Dokuzuncu-Kalkinma-Plani-Yerlesme-ve-Sehirlesme-OIK.pdf (12.01.2025)
• Eryılmaz, B. (1988). “İl Özel İdarelerinin Mahalli İdare Sistemimiz İçindeki Yeri”, Türk İdare Dergisi, 60 (379), 69-80.
• Gözübüyük, Ş. (1967). “İl Özel İdarelerinde Yeniden Düzenleme”. Amme İdaresi Dergisi, 2 (1), 24-36.
• Güler, B. A. (1995). “İl Özel İdaresi Harcamaları: 1925-1990”. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 4 (3), 11-25.
• Güler, B. A. (2005). “22 Şubat 2005 Gün ve 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu Üzerine”. Mülkiye Dergisi, XXIX (246), 89-120.
• İÇ-DÜZEN (1969a). İl Özel İdarelerinin Sağlık Hizmetleri. Ankara: İçişleri Bakanlığı Yayını.
• İÇ-DÜZEN (1969b). İl Özel İdarelerinin Tarım Hizmetleri. Ankara: İçişleri Bakanlığı Yayını.
• İÇ-DÜZEN (1969c). İl Özel İdarelerinin Veterinerlik Hizmetleri. Ankara: İçişleri Bakanlığı Yayını.
• İÇ-DÜZEN (1970). İl Özel İdarelerinin Kültür ve Eğitim Görevleri. Ankara: İçişleri Bakanlığı Yayını.
• Erin, M. Z. (2010). “Veri Zarflama Analizi ile İl Özel İdarelerinin Etkinliğe Dayalı Performansının Ölçümü”. Yüksek Lisans Tezi, Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KALKINMA BAKANLIĞI (2013). “10. Kalkınma Planı”. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Onuncu_Kalkinma_Plani-2014-2018.pdf
• KALKINMA BAKANLIĞI (2014). “10. Kalkınma Planı Yerel Yönetimler Özel İhtisas Komisyonu Raporu”. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Onuncu-Kalkinma-Plani-Yerel-Yonetimler-Ozel-Ihtisas-Komisyonu-Raporu.pdf (17.01.2025).
• KALKINMA BAKANLIĞI (2018). “11. Kalkınma Planı Yerel Yönetimler ve Hizmet Kalitesi Özel İhtisas Komisyonu Raporu”. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/04/YerelYonetimlerOzelIhtisasKomisyonuRaporu.pdf (17.01.2025).
• Karabulut, K., D. Polat ve H. Bakkal (2007). “Özel İdarelerin İl Ekonomilerindeki Yeri ve Önemi Üzerine Bir Uygulama”. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(2), 67-93.
• Karakaya, O. (2023). Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlıklarının Etkinliğinin Ölçümü. Ekonomi ve Politikada 100 Yıllık Miras ve Gelecek Perspektifi. (Ed. F. Purtaş ve F. H. Dikmen). Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi TODAİE Yayınları, Yayın No: 161.
• Karakaya, O. (2024). İl Özel İdarelerinin “Özel”liği. A.Ü SBF Dergisi, (Erken Görünüm). DOI: 10.33630/ausbf.1282256
• Keskin, N. E. (2016). “Reform Sarmalında Bir Kurum: İl Özel İdareleri”. Memleket Siyaset Yönetim (MSY), 11 (25), 61-82.
• Kızıltaş, M. (1999). “İl Özel İdaresinin Yerel Kamu Hizmetlerinin Yürütülmesindeki Etkinliği (Van Örneği)”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Lawshe, C. H. (1975). A Quantitative Approach to Content Validity. Personnel Psychology, 28 (4), 563-575.
• Meriç, O. (1986). “İl Mahalli İdaresi”. Türk İdare Dergisi, 58 (370), 1-14.
• Meriç, O. (1987). “İl Mahalli İdaresiyle İlgili Yeni Düzenlemenin Değerlendirilmesi”. Türk İdare Dergisi, 59 (376), 2-16.
• Naci, K. (1932). Mahalli İdarelerden Vilayet Hususi İdareleri. Ankara: İdeal Matbaaa.
• Oktay, T. (2010a). Yerel Yönetim Reformu Sonrasında İl Özel İdareleri, İstanbul İl Genel Meclisi Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: Hayat Yayınları.
• Oktay, T. (2010b). “Yerel Yönetim Reformunun İl Özel İdarelerine Etkileri: Kocaeli Örneği”. Çağdaş Yerel Yönetimler, 19 (3), 75-100.
• Ökmen, M. ve F. Demir. (2011), “Türkiye’de İl Özel İdareleri: Melez bir Yerel Yönetim Modeli”. Beşinci Yerel Yönetimler Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 21-23 Kasım 2011, Ankara, 327-342.
• Ömürgönülşen U. ve U. Sadioğlu (2009). “Türkiye’de Yakın Dönemde Yapılan Yerel Yönetim Reform Çalışmalarının İl Özel İdarelerine Yansımaları”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 18 (1), 1-22.
• Salihoğlu, E. (2012). İl Özel İdaresi. İstanbul: Beta Yayınevi.
• Tamer, M. (1994). İl Özel İdaresi. Ankara: Tamer Ofset Yayını.
• TBMM (1929). “Vilayetlerin Umumi İdaresi Hakkında 1/352 Numaralı Kanun Layihası ve Muhtelif ve Bütçe Encümeni Mazbataları”. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d03/c010/tbmm03010054ss0134.pdf (13.01.2025)
• TBMM (1987). “13 Mart 1913 Tarihli İdarei Umumiyei Vilayat Kanunu Muvakkatinin Adının ve Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine, Bu Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesine Dair Kanun Gerekçesi”. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d17/c040/tbmm17040100ss0531.pdf (10.02.2023).
• TODİAE (1991), K.A.Y.A. Raporu. Ankara: DİE Matbaası, Yayın No: 238.
• Tortop, N. (1987). “İl Özel İdarelerinin Durumu ve Yeni Getirilen Değişiklikler”. Amme İdare Dergisi, 20 (3), 3-11. Veneziano L. ve J. Hooper (1997). “A Method For Quantifying Content Validity Of Health-Related Questionnaires”. American Journal of Health Behavior, 21(1), 67-70.
• Yalçındağ, S. (1993). “Bitmeyen Senfoni: Yerel Yönetimler Reformu”. Amme İdaresi Dergisi, 26 (1), 43-69.
• Yayla, Y. (1982). Anayasalarımızda Yönetim İlkeleri, Tevsi-i Mezuniyet ve Tefrik-i Vezaif. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yayını.
• Yazgan, İ. (2010). “Veri Zarflama Analizi ile İl Özel İdarelerinde Etkinlik Ölçümü”. Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yurdugül, H. (2005). Ölçek Geliştirme Çalışmalarında Kapsam Geçerliği İçin Kapsam Geçerlik İndekslerinin Kullanılması. XIV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi, 1, 771-774.