Mecliste Ankara: 1920-1923 Yılları Arasında Ankara Belediyesi

Year 2025, Volume: 34 Issue: 3, 39 - 70, 25.07.2025

Elif Balam Sızan

Abstract

Ankara, Anadolu yarımadası içerisinde sürekli ve tutarlı bir yerleşim yeri olarak var olmuştur. Ankara kentinin bu sürekliliği Anadolu coğrafyası içindeki orta konumu, kenti ortak bir buluşma yeri ve yönetim merkezi olarak ortaya çıkarmıştır. Ankara uzun tarihselliği içinde Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna kadar hem merkez hem de çeperde bir kent olarak var olmuştur. Bu nedenle de Ankara’nın resmen başkent olması, Ankara kenti tarihi için bir dönüm noktasıdır. Yine de Ankara’nın merkez ve merkeziyetçiliğine ilişkin değerlendirmeler, çalışmalara ve araştırmalara defalarca konu edinilmiştir ve bunlar çoğaltılabilir. Fakat Ankara kentinin merkez olma/merkeze dönüş süreci ya da eski merkez olacak İstanbul kadar idari ve beledi hizmetlere ihtiyaç duyduğu süreç benzer bir ilgiye konu olamamıştır. Bu sebeple Ankara’nın başkent olması kentin bir kurumu olan Ankara Belediyesi için de bir dönüm noktası olmuştur. 13 Ekim 1923 tarihi itibariyle Ankara Belediyesi bir başkent belediyesi haline gelmiştir. Bu çalışma, 23 Nisan 1920-13 Ekim 1923 tarihleri arasında belediyelerin, özelde Ankara Belediyesi’nin, küçük-orta ölçekli bir belediye olarak, Büyük Millet Meclisi’nde nasıl gündem olduğu bu bağlamda incelenecektir. TBMM, 23 Nisan 1920 ile 13 Ekim 1923 tarihleri arasında toplam 5 yasama yılında 588 ayrı oturumda toplanmıştır. Çalışma belirtilen oturumlarda Ankara kentini takip edecektir. Bununla birlikte ilk bölüm, Osmanlı Devleti’nin idari ve beledi örgütlenmesinin serencamı ve belirlenen tarih aralığında Ankara vilayeti ve kentinin durumunu izah edecektir. İkinci bölümde ise TBMM zabıt ceridelerinin, zaptı sabık hulasaları ve içtimai ati ruznameleri de ayrıca izlenecek ve gündem takip edilecek; bu çerçevede yalnızca mecliste müzakere edilen maddeler değil aynı zamanda sualler, teklifler, tezkereler, takrirler ve encümen mazbataları Ankara ve Ankara Belediyesi özelinde gözlenecektir. Böylece bir Osmanlı yerel yönetim birimi olarak belediyenin, Ankara kentinin belirlenmiş bir tarih aralığında dönemin en güçlü kamusal alanı olan mecliste nasıl yer bulduğunu izlemeyi hedeflemiştir. Bu yolla da Ankara kentinin yaşadığı ve yaşayacağı değişimin ilk adımlarını görmek amaçlamıştır.

Keywords

Ankara , Ankara Belediyesi , Türkiye Büyük Millet Meclisi , Yerel Yönetimler , Belediye , Beledi Hizmetler

References

• (1924).Ankara Şehir Haritası - Ankara City Map. SALT Research. Müdafa-i Milliye Vekaleti, Ankara. https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/102344 adresinden alındı
• Aydın, S. (1999). Ankara Ankara Güzel Ankara. Kebikeç(9), 65-76.
• Aydın, S. (2017). Ekolojik Tahribat ve Kültürel Çöküş: Bir Şehir Yaratma Projesinin İflası Olarak Ankara. F. Ş. Cantek içinde, İcad Edilmiş Şehir: Ankara (s. 31-69). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aydın, S., Emiroğlu, K., Türkoğlu, Ö., & Özsoy, E. D. (2005). Küçük Asya'nın Bin Yüzü: Ankara. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Cantek, F. Ş. (2003). Yaban'lar ve Yerliler Başkent Olma Sürecinde Ankara. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Coşkun, B., Yıldırım, Ç. P., & Şen, E. (2021, Nisan). Osmanlı Belediyeciliğinin Dönüm Noktası: 1877 Tarihli Vilâyât Belediye Kanunu. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 30(2), s. 1-20.
• Çadırcı, M. (1985). Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Ülke Yönetimi. M. Belge (Dü.) içinde, Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi Cilt 1 (s. 210-230). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çadırcı, M. (2011). 1830 Genel Nüfus Sayımına Göre Ankara Şehir Merkezi Büfusu Üzerine Bir Araştırma. Tanzimat Sürecinde Türkiye: Anadolu Kentleri (s. 119-143). içinde Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Çadırcı, M. (2011). Yönetim Merkezi Olarak Ankara'nın Geçirdiği Evrim. Tanzimat Sürecinde Türkiye: Anadolu Kentleri (s. 143-155). içinde Ankara : İmge Kitabevi Yayınları.
• Demirel, A. (2003). Birinci Meclis'te Muhalefet: İkinci Grup. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dinç, S. (2010). Hellenistik ve Roma Çağlarında Likya'da Kent Birlikleri. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Ellison, G. M. (1973). Bir İngiliz Kadının Gözüyle Kuva-i Milliye Ankarası. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Erdeha, K. (1975). Milli Mücadelede Vilayetler ve Valiler. Ankara: Remzi Kitabevi.
• Erdoğan, A., Günel, G., & Narince, M. (2007). Cumhuriyet ve Başkent Ankara. Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi.
• Erdoğdu, Ş. (1965). Ankaram. Ankara: Alkan Matbaacılık.
• Erzen, A. (1946/2010). İlkçağda Ankara. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Esin, T., & Etöz, Z. (2015). 1916 Ankara Yangını: Felaketin Mantığı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Geray, C. (2000). Şehirciliğimiz ve Ankara. TMH - Türkiye Mühendisleri Haberleri, 5(49), 10-16.
• Görmez, K. (1997). Yerel Demokrasi ve Türkiye. Ankara: Vadi Yayınları.
• Günel, G., & Kılcı, A. (2015, Haziran). Ankara Şehri 1924 Haritası: Eski Bir Haritada Ankara’yı Tanımak. Ankara Araştırmaları Dergisi, 3(1), 78-104.
• Haïdar, A. (2020). Ankara'da Mustafa Kemal'in Yanında: Bir Savaş Muhabirinin Not Defteri. Ankara: Dorlion Yayınları.
• Karpat, K. H. (2003). Osmanlı Nüfusu 1830-1914 Demografik ve Sosyal Özellikleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kartal, C. B. (2013, Haziran). Ankara’nın Başkent Oluş Sürecinde Dönem Basınında Ankara ve İstanbul: “Makarr” ve “Payitaht”. Ankara Araştırmaları Dergisi, 1(1), s. 75-88.
• Kaynar, İ. S. (2016). Engürü'den Ankara'ya: 1892-1962 Arasında Ankara'nın İktisadi Değişimi . İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Keleş, R. (1971). Eski Ankara'da Bir Şehir Tipolojisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Keskin, N. E. (2009). Türkiye'de Devletin Toprak Üzerinde Örgütlenmesi. Ankara: Tan Kitabevi Yayınları.
• Kolay, E. (2018). Kaybolan Bir Mimari Miras: Ankara Belediye Dairesi. Ankara Araştırmaları Dergisi, 6(2), 237-248.
• Oktay, T. (2005). Osmanlı Belediye Tarihi Araştırmaları ve Kaynak Malzeme Üzerine Notlar. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi(6), s. 257-282.
• Oktay, T. (2020). 1920-2020 Döneminde Türkiye’de Belediyelerin Gelişimi. Medeniyet Araştırmaları Dergisi, 5(2), s. 171-223.
• Ortaylı, İ. (1985). Tanzimattan Cumhuriyete Yerel Yönetim Geleneği. İstanbul: Hil Yayın.
• Ortaylı, İ. (1990). Yerel Yönetim:Devraldığımız Miras. Türk Belediyeciliğinde 60. Yıl (s. 63-75). içinde Ankara: Ankara Büyükşehşir Belediyesi.
• Pérouse, J.-F. (2023). Angora’dan Ankara’ya Bir Başkentin Doğuşu (1919-1950). Ankara: Doğu Batı Yayınlaı.
• Reger, G. (2004). Sympoliteiai In Hellenistic Asia Minor. S. Colvin içinde, The Greco-Roman East: Politics, Culture, Society (s. 145-180). Cambridge: Cambridge University Press.
• Sarıoğlu, M. (2001). Ankara Bir Modernleşme Öyküsü (1919-1945). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Strabon. (2000). Geographika: Antik Anadolu Coğrafyası Kitap XII-XIII-XIV. (A. Pekman, Çev.) İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Tanıtkan, R. P. (2006). Geçmişi Günümüze Bağlayan Ankara. Ankara: Ankara Valiliği İl Özel İdaresi.
• Tankut, G. (1993). Bir Başkentin İmarı. İstanbul: Anahtar Kitaplar.
• Tanör, B. (2016). Türkiye’de Kongre İktidarları: 1918-1920. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tekeli, İ. (2011). Cumhuriyetin Belediyecilik Öyküsü: 1923-1990. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tümerkan, S. (1946). Türkiye'de Belediyeler: Tarihi Gelişim ve Bugünkü Durum. İstanbul: İçişleri Bakanlığı Yayınları.
• Us, H. T. (Dü.). (1939). Meclis-i Meb'usan Zabıt Ceridesi 1293/1877. İstanbul: Vakit Gazete Matbaa Kütüphane.