Büyükşehir Belediyelerinin Mali Sorunlarının Sayıştay Denetim Raporları Üzerinden Analizi

Year 2025, Volume: 34 Issue: 4, 117 - 162, 20.10.2025

Mustafa Arslan

Abstract

66360 sayılı Kanunla sorumluluk alanları il mülki sınırlarına genişletilen ve sayıları 30 olan büyükşehir belediyelerinin gerçekleştirdikleri kamu harcamaları da bu paralelde artış göstermiştir. Buna bağlı olarak büyükşehir belediyelerinin mali denetimleri önem kazanmıştır. Literatür taramasında büyükşehir belediyelerinin mali konularını işleyen çeşitli çalışmalar olsa da bilhassa Sayıştay Bulguları özelinde mali işlemleri esas alan bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu araştırmanın amacı Sayıştayın düzenlilik denetim raporları üzerinden büyükşehir belediyelerinin kamu harcamalarına yönelik işlemlerini hukuka uygunluk yönünden analiz etmektir. Araştırma 2019-2023 dönemine ait toplam 142 denetim raporunun içerik analizini kapsamaktadır. Araştırma nitel yönteme dayalı olup kapsam dahilindeki raporların MAXQDA yazılım programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmada, Sayıştay denetim görüşünün dayanağına ilişkin bulguların KDV uygulamaları, işçi kıdem tazminatı karşılıklarına ilişkin hatalı uygulamalar ve muhasebe teması altında birleşen taşınmaz tespiti ve muhasebe kaydı işlemleri, muhasebeleştirme yapılmaması veya hatalı yapılması, amortisman işlemlerinin mevzuata uygun yapılmaması, taşınmaz değerlemesi ve muhammen bedel tespitlerinde hatalı uygulamalar ve taşınırlar ve ilk madde malların hatalı muhasebeleştirilmesi kodlarında yoğunlaştığı tespit edilmiştir. Denetim görüşünü etkilemeyen tespit ve değerlendirmelerde ise ihale işlemleri, muhasebeleştirme işlemleri, kamu gelirlerine ilişkin sorunlar ve taşınmaz işlemlerinin öne çıkan sorun alanları olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Yönetimdeki siyasi parti bakımından elde edilen bulgular ise parti fark etmeksizin tüm büyükşehirlerde muhasebe, varlık yönetimi, mevzuata uyum düzeyinde düşüklük gibi kronikleşmiş sorunlar öne çıkmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Sayıştay, Düzenlilik Denetimi, Büyükşehir Belediyesi, Mali Denetim.

Keywords

Sayıştay , Düzenlilik Denetimi , Büyükşehir Belediyesi , Mali Denetim.

Ethical Statement

"Büyükşehir Belediyelerinin Mali Sorunlarının Sayıştay Denetim Raporları Üzerinden Analizi" başlıklı çalışmanın hazırlanmasına dair tüm süreçlerde akademik etik ilkelere bağlı kaldığımı, etik ihlalden kaynaklı herhangi bir sorun ortaya çıktığında tüm yasal sorumluluğun tarafıma ait olduğunu beyan ederim.

References

• Afacan, H. (2022). Türkiye’de Büyükşehir Belediyelerinde Performans Denetiminin Etkinliği Açısından Sayıştay’ın Rolü, Yayımlanmamış Doktora Tezi Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
• Akbulut, E. (2003). “Sayıştay Denetimi ve Yolsuzluklarla Mücadeledeki İşlevi”. Sayıştay Dergisi, 50-51, 3-15.
• Akpınar, R. (2018). “Sayıştay Denetim Raporlarında Büyükşehir Belediyeleri Stratejik Planlarının Kritiği: Manisa Büyükşehir Belediyesi Örneği”. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 10(2), 30-43.
• Aktaş, M. C. (2024). Türkiye’de Belediyelere Yönelik Mali Kural Uygulamaları ve Mali, Kurallara Uyumun Sayıştay Tarafından Denetimi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Akyel, R. (2016). “Sayıştay Raporlarının Kamu Mali Yönetimine Katkısı”. Amme İdaresi Dergisi, 49(1), 119-145.
• Alıcı, O.V. (2019). “Belediyelerde ve Bağlı İdarelerde Harcamalara Katılma Paylarının Hesaplanmasına Dair Bir Değerlendirme”, Türk İdare Dergisi 91(489), 43-67.
• Alıcı, O.V. ve Işıldaklı, B. (2020). “Büyükşehir Belediyelerinde Yağmur Sularının Uzaklaştırılması Görevi”. Uluslararası Yönetim Eğitim ve Ekonomik Perspektifler Dergisi, 8(2), 125-139.
• Arıkboğa, E. (2013). Geçmişten Geleceğe Büyükşehir Belediye Modeli. (Ed.M. A. Çukurçayır), Yerel Politikalar Akademik Araştırma ve Düşünce Dergisi, 3, 48-96.
• Arslan, M. (2025). “Büyükşehir belediyelerinin stratejik planlarının GZFT analizleri üzerinden değerlendirilmesi”. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 15(2), 859 – 887.
• Atabay, E., S. Kavak ve A. Başar (2021). “Üniversitelerde Sayıştay Denetimi, Muhasebesel Bulgular ve Nedenlerine İlişkin Görüşler”. Legal Mali Hukuk Dergisi, 17(200), 2031-2078.
• Ateş Eren, M. (2025). “Türkiye’de Belediyelerde Siyasi Hesap Verebilirlik ve Sayıştay Denetimlerinin Rolü”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 66, 175-189.
• Atilla, S. ve H. Kıymık (2023). “Sayıştay Denetim Raporları Bağlamında Yükseköğretim Kurumlarında Muhasebe Uygulamalarının Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerine Uyum Düzeyinin Araştırılması”. Sayıştay Dergisi, 34(131), 637-667.
• Baş, T. ve U. Akturan (2017). Sosyal Bilimlerde Bilgisayar Destekli Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Bingöl, Y., E. Yazıcı ve T. Büyükakın (2013). İl Sınırında Büyükşehir Belediye Modeli: Kocaeli Deneyimi (1. Baskı). Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Dairesi Başkanlığı Yayınları.
• Budak, Ö. S. (2024). Büyükşehir Belediyelerinde Stratejik Planlama Bağlamında Sürdürülebilirlik ve Etkinlik Sorunsalı: Sayıştay ve Bütçe Raporlarına Dayalı Ampirik Bir Araştırma, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Ceyhan, S. ve Tekkanat, S.S. (2018). “6360 Sayılı Kanun ve Ankara İline Etkileri”. Bitlis Eren Üniversitesi Akademik İzdüşüm Dergisi, 3(2), 20-42.
• Creswell, J. W. (2013). Nitel Araştırma Yöntemleri. (Çev. M. Bütün, S. B. Demir). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Creswell, J. W. ve D. L. Miller, (2000). Determining Validity in Qualitative Inquiry. Theory into Practice, 39(3), 124-130.
• Çakalı, K. R. ve G. Baloğlu (2023). “Muhasebe Hataları: Sayıştay Denetim Raporları Üzerinden İl Belediyelerine Yönelik Bir Araştırma”. Muhasebe ve Denetime Bakış, 23(69), 229-252.
• Çimen, S. (2019). Büyükşehir Belediyelerinin Mali Yapısı ve Sayıştay Denetimi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
• Demirbaş, M. (2022). “T.C. Sayıştay Denetim Bulguları Doğrultusunda Denetim (Düzenlilik) Raporlarının İçerik Açısından İncelenmesi: 2013-2018 Devlet Üniversiteleri”. Yükseköğretim Dergisi, 12(2), 257-269.
• Demirbaş, T. ve Ö. Çetinkaya (2018). Kamu Mali Yönetiminde Kontrol ve Denetim. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Demirbaş, T. ve Engin, R. (2016). “Sayıştay’ın Belediyeler Üzerindeki Performans Denetimlerinde Ulaştığı Bulguların Analizi”. Sayıştay Dergisi, 100, 27-60.
• Deran, A. ve Alıcı, O.V. (2020). “Büyükşehir Belediyeleri ile Bağlı İdarelerde İç Denetimin Etkinliği: Mersin Örneği”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 23(2), 720-735. Derdiman, R.C. (2014). İdari Yargının Genel Esasları. (3. Baskı) İstanbul: Alfa Aktüel Yayınları.
• Ela, M. ve C. Türkyener (2015). “Türkiye’de Sayıştay’ın Düzenlilik Denetimi: Genel Bir Bakış”. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 52(602), 25-44.
• Erdem, N. ve Kavanoz, S.E. (2020). “Türkiye’de Belediyelere Yapılan Kayyım Atamalarına İlişkin Bir Değerlendirme”. Ombudsman Akademik, 6(12), 155-179.
• Eryılmaz, B.(2016). Kamu Yönetimi. Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• Fesli, G. ve Alıcı, O.V. (2024). “Büyükşehir Belediyelerinde İç Denetim ve Teftiş Kurullarının Etkinliği, Denetişim Dergisi”, 15(29), 47-64.
• Genç, F.N. (2014). “6360 Sayılı Kanun ve Aydın’a Etkileri”. Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(5), 1-29.
• Genç, M., A. Yanık ve M. Özen (2023). “Üniversitelerin Denetim Raporlarında Yer Alan Bulguların Analizi: Karadeniz Bölgesi Örneği”. Üniversite Araştırmaları Dergisi, 6(1), 23-36.
• Günal, V. A. ve Güler Ağın, A. (2023). “Türk Kamu Yönetiminde Büyükşehir Belediye Yönetimi: 6360’ın 10 Yılı”. Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 9(2-1), 277-295.
• Güley, A. Ö. ve E. Bozdemir (2024). “Sağlık Bakanlığı Döner Sermaye İşletmeleri Sayıştay Denetim Raporlarının Muhasebesel İncelenmesi”. Yönetişim, 15(30), 172-187.
• Güredin, E. (2014). Denetim ve Güvence Hizmetleri. İstanbul: Türkmen Kitabevi.
• Güvenç Yıldırım, Z. ve H. P. Kaya (2023). “Sağlık Bakanlığına Bağlı Döner Sermaye İşletmelerinde Ortaya Çıkan Muhasebe Hataları”. Ahi Evran Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(1), 72-88.
• INTOSAI (2025). https://www.intosai.org/about-us/members.html, Erişim Tarihi: 06.07.2025.
• Işık, S. ve R. Engin (2022). “Sayıştay’ın Belediyeler Üzerindeki Denetiminde Ulaştığı Kamu Alımlarına İlişkin Bulguların Değerlendirilmesi”. Denetişim, 25, 160-178.
• Kaval, H. (2005). Muhasebe Denetimi: Uluslararası Finansal Raporlama Standartları Uygulama Örnekleriyle (2. Baskı). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Kılıçaslan, A. (2019). Türk Sayıştayı’nın Yeni Denetim Modeli ve Yerel Yönetimler: Belediyeler Örneği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hatay.
• Kubalı, D. (1998). Performans Denetimi: Kavram, İlkeler, Metodoloji ve Uygulamalar. Ankara: Sayıştay Başkanlığı.
• Okutan, E. (2012). Belediye Şirketlerinde Yolsuzluk Riski Taşıyan Alanlar ve Sayıştay Denetimi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Polis Akademisi, Güvenlik Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Özer, H. (1992). “Performans Denetimi”. Sayıştay Dergisi, 7, 30-40.
• Sayıştay Başkanlığı. (2024). Düzenlilik Denetim Rehberi (Versiyon No: 2024/5). Ankara: T.C. Sayıştay Başkanlığı.
• SIGMA (2025). https://www.sigmaweb.org/en/about.html, Erişim Tarihi: 06.07.2025.
• Silverman, D. (2005). Doing Qualitative Research: A Practical Handbook. London: Sage Publications.
• Tabak, U. (2021). Türkiye’de Sayıştay’ın Yapısı ve Etkililiğine İlişkin Tespit ve Öneriler. İstanbul Politik Araştırmalar Enstitüsü, 1-9.
• Türkoğlu, İ. ve İ.E. Seçilmiş (2008). “Belediyelerin Mali Denetiminde Yeni Yaklaşım”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 16(2), 39-165.
• Yıldırım, A. ve H. Şimşek (2016). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (10. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, M. (2020). Sağlık Bakanlığına Bağlı Döner Sermaye İşletmelerinde Sayıştay Denetim Bulgularının Analizi ve Çözüm Önerileri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Zengin, O. (2014). “Büyükşehir Belediyesi Sisteminin Dönüşümü: Son On Yılın Değerlendirmesi”. Ankara Barosu Dergisi, 2, 93-119.
• 3030 sayılı Büyükşehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun, 09.07.1984 Tarihli, 18453 Sayılı R.G.
• 5018 sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu, 24.12.2003 Tarihli, 25326 Sayılı R.G.
• 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, 23.07.2004 Tarihli, 25531 Sayılı R.G.
• 5393 sayılı Belediye Kanunu, 13.07.2005 Tarihli, 25874 Sayılı R.G.
• 5747 sayılı Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçerisinde İlçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, 22.03.2008 Tarihli, 26824 Sayılı R.G.
• 6085 sayılı Sayıştay Kanunu, 19.12.2010 Tarihli, 27790 Sayılı R.G.
• 6360 sayılı On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, 06.12.2012 Tarihli, 28489 Sayılı R.G.