MANTIK METODOLOJİSİ AÇISINDAN KURAL TEMELLİ VE VAKA TEMELLİ YÖNTEMLERİN İSLAM HUKUKUNDAKİ YERİ

Year 2021, Volume: 24 Issue: 60, 87 - 111, 15.06.2021

Zeynep Çelik

https://doi.org/10.15745/da.883650

Abstract

Dünya üzerinde üç büyük hukuk sisteminden bahsedilebilir; Anglo-Sakson Hukuk Sistemi (CommonLaw), Kıta Avrupası Hukuk Sistemi, Sovyet Rusya'nın dayandığı Sosyal Hukuk Sistemi. Bu sistemlerden başka kendine özgü yapısıyla bir de İslamî hukuk sistemi vardır. Genel olarak Anglo-Sakson Hukuk Sisteminde, vaka temelli yöntem, Kıta Avrupası Hukuk sisteminde ise kural temelli yöntem kullanılmaktadır. Peki, kaynağını naslardan alan İslam hukuku bu iki yöntemden hangisini kullanmaktadır? Bu çalışmada, İslam hukukunun mantıksal yapısı ile bu iki hukuk sisteminin mantıksal yapısı arasındaki ilişki tespit edilip, İslam hukukunda, kural temelli yöntemin vaka temelli yönteme, vaka temelli yöntemin de kural temelli yönteme entegrasyonu Gazali ve Kâtibî özelinde analiz edilecektir. Amacımız, fıkhî kıyasın kullanım alanını genişletmek için mantıksal bir öneri sunmaktır.

Keywords

Mantık, İslam Hukuku, Akıl Yürütme, Kural Temelli Yöntem, Vaka Temelli Yöntem, Analoji

The Place of Rule-Based and Case-Based Methods in Islamic Law in Terms of Logical Methodology

Abstract

Almost every state has its own legal system and there is a legal system in accordance with the social norms of the state. However, although states have autonomy with their own legal systems, the legal system of each state unites under larger legal systems. From this point of view, three major legal systems can be accepted; Anglo-Saxon Legal System (English Legal System, Common Law), Continental European Legal System (Legal system of European states based on Roman law), Social Legal System on which Russian Federation is based. Apart from these systems, there is also an Islamic legal system with its unique structure. The reason why the Islamic legal system is unique is that it is based on both religious and rational sources. In general, the case-based method is used in the Anglo-Saxon Legal System, and the rule-based method is used in the Continental European Legal System. Which one of these two method used by Islamic law which takes its source from Qur’an and hadith well? Or is it use both methods? Our aim in this study, in addition to analysing the operation of these two methods in Islamic law from a logical point of view, is to analyse the integration of the rule-based method into the case-based method and the case-based method with the rule-based method. With this research it is to provide a logical proposal to extend the intended use of analogy in Islamic law. As a matter of fact, we think that different branches of science should come together in order to produce new suggestions in this field.

Keywords

Logic, Islamic Law, Reasoning, Rule Based Method, Case Based Method, Analogy

References

• Altuntaş, Fuat. Hukukta Akıl Yürütme Yöntemi Olarak Kıyas (Analoji). Erzincan: Binali Yıldırım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Apaydın, H. Yunus. “Kıyas”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 25/529-539. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Aristoteles. Retorik. çev. Mehmet H. Doğan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1995.
• Atademir, Hamdi Ragıp. Aristo'nun Mantık ve İlim Anlayışı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974.
• Başoğlu, Tuncay. "İlleti Tespit Metotlarından Tard ve Tard Ehline Yönelik Tenkitler". Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (SAUIFD) 4/6 (2002), 141-160.
• Candan, Abdurrahman. İslam Hukukunda İllet Tespit Yöntemleri (Ta’lil).Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Çapak, İbrahim. Gazali'nin Mantık Anlayışı. Ankara: Elis Yayınları, 2011.
• Çil, Mustafa. Fıkıh Usulü Metnine Şerh Katkısı: Menarü’l-Envar Çizgisi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Demir, Hilmi. Delil ve İstidlalin Mantıki Yapısı-İlk Dönem Sünni Kelam Örneği. Ankara: Ankara Üniversitesi,Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Demirören, Meral. Probleme Dayalı Öğrenme-Entegre Tıp Eğitimi Programında Öğrencilerin Klinik Akıl Yürütme Becerisinin Değerlendirilmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi 2008.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. "İllet". TDV İslam Ansiklopedisi. 22/117-120. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Durusoy, Ali. "Gazâlî’de Mantık Biliminin Yeri ve Önemi". İslami Araştırmalar Dergisi 13/3-4 (2000), 303-320. Eshach, Haim – Bitterman, Haim. "From case-based reasoning to problem-based learning". Academic Medicine 78/5 (2003), 491-496.
• Frye, Douglas vd. "Theory of mind and rule-based reasoning". Cognitive Dhevelopment 10/4 (1995), 483-527.
• el-Ġazālī, Ebū Ḥāmid Muḥammed b. Muḥammed. Şifa'ü’l-Galîl. Neş. Hamed el-Kebîsî. Bağdad: 1390/1971.
• el-Ġazālī, Ebū Ḥāmid Muḥammed b. Muḥammed. Mi'yaru'l-ilm. çev. Ali Durusoy-Hasan Hacak. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Golding, Andrew R. – Rosenbloom, Paul S. "Improving accuracy by combining rule-based and case-based reasoning". Artificial Intelligence 87/1-2 (1996), 215-254.
• Hacınebioğlu, İ. Latif vd. "İslam Mantıkçılarına Göre Hulfi Kıyasın Bilgi Değeri ve Denetlenmesi". FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi) 16 (2013), 41-62.
• Hasırcı, Nazım. “Mantıkî Kıyas ile Fıkhî Kıyasın Karşılaştırılması”. İslâmî İlimler Dergisi Mantık Sayısı 5/2 (2010), 59-73. İzmirli, İsmail Hakkı. Fenn-i Menahic. İstanbul: 1329.
• Kolodner, Janet. Case-Based Reasoning. San Mateo: Morgan Kaufmann, 2014.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Langenbucher, Katja. "Argument by analogy in European law". The Cambridge Law Journal57/3 (1998), 481-521.
• Macagno, Fabrizio – Walton, Douglas. "Argument from analogy in law, the classical tradition, and recent theories". Philosophy &Rhetoric 42/2 (2009), 154-182.
• Öner, Necati. Klasik Mantık. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1986.
• Prentzas, Jim – Hatzilygeroudis, Ioannis. "Categorizing Approaches Combining Rule‐Based and Case‐Based Reasoning". Expert Systems 24/2 (2007), 97-122.
• Selvi, Abdulkadir. İslam Hukuk Metodolojisinde İllet Kavramı ve Bilinme Yolları. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Şa'ban, Zekiyyüddîn. İslâm Hukuk İlminin Esasları Usulü’l-Fıkh. çev.İbrahim Kafi Dönmez. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
• Şahin, Enver. Kâtibî’nin Şerhu Keşfi’l-Esrâr Adlı Eserinin Tahkiki ve Değerlendirmesi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Türkyılmaz, Saliha Keleş. "Muhammed Amidi’nin ‘Risale fi'l-Kıyasi'l-Hulfiyy ve'l-Aksi’Adlı Eserinde Hulf-Aks Kıyası Ayrımı ve Mantıki Analizi". Mantık Araştırmaları Dergisi 1/1 (2019), 83-103.
• Volkov, Alexei. "Analogical reasoning in ancient China: Some examples". Extrême-Orient Extrême-Occident (1992), 15-48.
• Zuhayli, Vehbe. Fıkıh Usulü. İstanbul: Risale Yayınları, 1996.
• https://www.nasa.gov/image-feature/kepler-1649c-earth-size-habitable-zone-planet-hides-in-plain-sight (Erişim:03.02.2021)
• https://en.wikipedia.org/wiki/Shuo_Yuan (Erişim: 05.02.2021)
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Mensiyüs (Erişim: 05.02.2021)