İşlevsellik Bağlamında İstişare İlkesi

Year 2023, Volume: 26 Issue: 64, 73 - 98, 15.06.2023

Yaşar Ünal

https://doi.org/10.15745/da.1176970

Abstract

İslam dini getirmiş olduğu ilkelerle önce bireyi inşa, sonra da toplumu ihya etmeyi hedeflemiştir. Bu bağlamda şûra, sosyo-siyasi-etik nitelikli önemli bir prensiptir. En doğru olanı ortaya çıkarma amacı hesaba katıldığında, Allah’ın insanlara işlerini danışarak yapmalarını tavsiye etmesi, tesadüf değildir. Nitekim istişare toplumların yaşantısında çok eski zamanlardan beri uygulanagelmektedir. Hz. Peygamber de hayatı boyunca ilkelerin somutlaştırılması noktasında konusunda uzman olan insanlara danışarak iş yapmayı benimsemiş, bu konuda pek çok uygulama gerçekleştirmiştir. Böylece o, Müslümanların ondan sonraki süreçlerde sistematik düşünebilen bir olgunluğa ulaşmalarına ve geleceğini şekillendirebilecek bir seviyeye kavuşmalarına dair çok önemli bir miras bırakmıştır. Müslümanların kendilerine bırakılan bu mirasa sahip çıkmaları, siyasi iktidarların baskıcı yapılar haline dönüşmemesi için karar mekanizmalarına bireylerin katılım ve katkı sağlamaları bakımından elzemdir. Doğrusu, danışarak iş yapmak dün olduğu gibi bugün de önemini korumaktadır. Bu çerçeveden hareketle işlevsellik bakımından istişarenin nasıl bir ilke olduğunu ortaya koymak temel amacımızdır. Bu bağlamda kavram analizi, tarihsel ve olgusal gerçeklik değerlendirmesi esas alınmıştır. Ayrıca metnin muhtevası içerisinde ilkenin zamanın ruhuna göre uygulanmasının önemine vurgu yapılmaya çalışılmıştır. Yöntem olarak nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi tercih edilmiştir. Araştırmanın sonucunda şûranın psikoloji ve sosyoloji bağlamında da güçlü bir zemine sahip olduğu görülmüştür. Bu yönüyle evrensel bir nitelik taşıdığı anlaşılan istişarenin bireysel ve özellikle de toplumsal/siyasi anlamada oldukça olumlu etkilere yol açtığı tespit edilmiştir.

Keywords

İstişare, Toplum, Birey, Uzlaşı, Ortak Akıl, Siyaset

The Principle of Consultation in the Context of Functionality

Abstract

With the principles it brought, Islam aimed to first build the individual and then revive the society. In this context, the consultation (shûra) is an important socio-political-ethical principle. Given the purpose of revealing what is right it is no coincidence that God advises people to do their work in consultation,. Indeed, consultation has been practiced in the life of societies since ancient times. The Prophet, too, adopted to do business by consulting people who were experts in the issues that did not receive revelation throughout his life, and he carried out many practices in this regard. Thus, he left a very important legacy for Muslims to reach a maturity that can stand on their own feet and to have the ability to shape their future in the following processes. It is essential for Muslims to take care of this legacy left to them, to prevent the political power from turning into tyrannical structures, to participate in and contribute to the decision-making mechanisms/administration. Doing business in consultation maintains its importance today as it was yesterday. Therefore, it is our main goal to reveal what kind of principle consultation is in terms of functionality. While doing this, attention was paid to include concept analysis, historical and factual reality, and the reflections of the principle to the present day in the content of the text. As a method, document analysis, one of the qualitative research methods, was preferred. As a result, it has been seen that the consultation has a very strong ground in the context of psychology and sociology. In this respect, it has been identified that the consultation, which seems to have a universal quality, has very positive effects on individual and especially social/political understanding.

Keywords

Consultation, Society, Individual, Consensus, Common Sense, Politics

References

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. Beyrut: y.y., ty.
• Akbulut, Ahmet. “Din Laiklik ve Demokrasi Üçgeni”. AÜİFD 39/2 (1999), 265-278. http://hdl.handle.net/20.500.12575/50166
• Akbulut, Ahmet. Nübüvvet Meselesi Üzerine. Ankara: Birleşik Yayınları, 1992.
• Akbulut, Ahmet. Sahabe Devri İktidar Kavgası. Ankara: Otto Yayınları, 1. Baskı, 2015.
• Ali, Cevad. el-Mufassal fi Tarihi’l-Arab Kable’l-İslam. Bağdat: Matbûatü'l-Mecma'i'l-İlmiyyi'l-Irâki, 1993.
• Altuntaş, Abdurrahman. Kur’an’da Temel Siyasi Kavramlar. İstanbul: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Arkoun, Muhammed. Tarihiyyetu’l-Fikri’l-Arabî. Beyrut: y.y., 1986.
• Arslan, Ahmet. İslâm Demokrasi ve Türkiye. Ankara: Liberal Düşünce Topluluğu Yayınları, 1995.
• Atay, Hüseyin. “Allah’ın Halifesi İnsan”. AÜİFD 18/1 (1970), 71-80. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001351
• Ay, Mahmut. “Tanrı Tasavvurunun Politik Tasarımlara Yansıması”. AÜİFD 46/2 (2005), 107-130. http://hdl.handle.net/20.500.12575/50416
• Aydın, Mustafa. İlk Dönem İslâm Toplumunun Şekillenişi. İstanbul: Pınar Yayınları, 1991.
• Ba-Yunus, İlyas - Ahmed, Ferid. İslâm Sosyolojisi: Bir Giriş Denemesi. çev. Rıdvan Kaya. İstanbul: Bir Yayıncılık, 1986.
• Babilli, Mahmud. İslâm’da Şûrâ. çev. Nihat Armağan, Kemal Çobanbeyli. İstanbul: Fikir Yayınları, 1985.
• Bayraktutar, Muammer. “Hz. Peygamber’in Örnekliği Bağlamında Olaylar Karşısındaki Azim ve Kararlılığı”. EKEV Akademi Dergisi 16/50 (2012), 71-87.
• el-Beyhakī, Ahmed b. Hüseyin. Şuʿabü’l-İmân. nşr. M. Saîd b. Besyûnî Zağlûl. Beyrut: y.y., 1990.
• el-Cabirî, Muhammed Âbid. el-Aklu’s-Siyâsiyyi’l-Arabî. Beyrut: y.y., 1990.
• el-Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhah Tâcu’l-Luğa ve Sıhâhu’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdulgafur Attâr. Beyrut: Dâru’l-İlm, 1984.
• el-Cevziyye, İbn Kayyim. Zâdu’l-Meâd. terc. ve thk. Muzaffer Can. İstanbul: Cantaş Yayınları, 1990.
• Derveze, İzzet. Kur’an’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı. çev. Mehmet Yolcu. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1989.
• Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd. Futuhu’ş-Şam. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş‘as es-Sicistânî. es-Sunen. Mısır: Matbaatü’s-Saâde, 1952.
• Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris. Mu‘cemu Mekâyîsu’l-Luğa. thk. Abdüsselâm Muhammed Harun. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1972.
• Erul, Bünyamin. Sahabenin Sünnet Anlayışı. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Esed, Muhammed. İslâm’da Yönetim Biçimi. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 2002.
• Esposito-Voll. İslâmiyet ve Demokrasi. çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Sarmal Yayınevi, 1998.
• el-Ensârî, Abdülhamîd İsmail. “Ehl-ü’l-Hall ve’l-Akd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul, TDV Yayınları, 1994, 10/539-541.
• Eyüp Sabri Paşa. Mir’âtü Mekke. Konstantaniyye: y.y., 1301.
• Fazlurrahman. “İslâm’da Şûra İlkesi ve Ümmetin Rolü”. İslâmi Siyaset Teorisi ve Sorunlar, çev. Halim Sırçancı. İstanbul: Ekin Yayınları, 1997, 131-145.
• Fazlurrahman. Sîret Ansiklopedisi. çev. Komisyon. İstanbul: İnkılâb Yayınları, 1996.
• Fazlurrahman, “İslâm’da Devlet İdaresi”. Değişim Sürecinde İslâm, ed. J. Esposito-J. Donohue. çev. Aydın Ünlü-Ali Yaşar Aydoğan. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Dârünnedve”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1993, 555-556.
• Garaudy, Roger. İslâm ve İnsanlığın Geleceği. çev. Cemal Aydın. İstanbul: Pınar Yayınları, 1996.
• Gezgin, Ali Galip. “Kur’an’da ve Türk Devlet Geleneğinde Şûrâ”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1997), 183-207.
• el-Gindi, Kâmil Muhammed. “Şûra ve İslam Hukukunda İnsan Hakları Demokrasisinin Belirginliği”. çev. Ahmet Kılınç. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 12 (2018), 201-206.
• Hasan, Hasan İbrahim. İslâm Tarihi. çev. İsmail Yiğit-Sadrettin Gümüş. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1991.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi: Hayatı ve Faaliyeti. çev. Salih Tuğ. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1980.
• Hatipoğlu, Mehmet Said. “İslam’da İlk Siyasi kavmiyetçilik: Hilâfetin Kureyşiliği”. AÜİFD 23/1 (1979), 121-213. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000575
• İbrahim Mustafa vd. el-Mu’cem el-Vasît. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1986.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd. es-Sunen. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. Kahire: y.y., 1954.
• İbn Manzûr, Ebu’l Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. Beyrut: y.y., ts.
• İbnu’l-Esir, İzzuddin Ebü’l Hasan Ali b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-Târih. thk. Ömer Abdusselam et-Tedmirî. Beyrut: Dârü’l Kitâbi’l Arabiyye, 1997.
• İbn Hişam, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. es-Sîretu’n-Nebeviyye. Beyrut: Dâru’l-Kitabu’l-Arabî, 1990.
• İbnu’l-Esîr, Ali b. Muhammed el-Cezerî. Üsdü’l-Ğâbe fî Ma‘rifeti›s-Sahâbe. Kahire: y.y., 1970.
• İbn Şihâb ez-Zührî, Muhammed b. Müslim b. Ubeydullah. el-Meğâzî. çev. Mehmet Nur Akdoğan. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• İmam Kurtubi, el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’an. çev. M. Besir Eryaysoy. İstanbul: Buruc Yayınları, 1997.
• İshakî, M. Halid. “İslâm Siyaset Teorisinin Sorunları”. İslâmi Siyâset Teorisi ve Sorunlar. çev. Halim Sırçancı. İstanbul: Ekin Yayınları, 1997.
• Esposito, John L. - Piscatori, James P. “Democratization and Islam”. Middle East Journal 45/3 (Summer 1991), 427-440. https://www.jstor.org/stable/i398939
• Kahdehlevî, M. Yusuf. Hz. Muhammed ve Ashabının Yaşadığı Müslümanlık. çev. Ahmet Muhtar Büyükçınar vd. İstanbul: Kalem Yayınları, 1979.
• Kilinçli, Sami. Mekki Surelerde Mü’minlerin Müşrikler ve Ehl-i Kitap ile İlişkileri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Koyuncu, Nuran. İslam Hukukunda ve Osmanlı Uygulamasında Şûra. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Köker, Levent. Demokrasi Üzerine Yazılar. İstanbul: İmge Kitabevi, 1992.
• Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Anlamı. çev. Hüseyin Atay. Ankara: Semih Ofset, 1995.
• Lewis, Bernard. Tarihte Araplar. çev. Hakkı Dursun Yıldız. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1979.
• Macit, Nadim. Din-Siyaset İlişkisinin Teolojik Yorumu. Ankara: Seba Yayınları, 2000.
• el-Makrizi, Takuyiddin Ahmed b. Ali. İmtâu’l-Esmağli’l-Makrizi. tsh. Fethullah Huleyf. İstanbul: y.y., 1979.
• Marin, Manuela. “İslam'da Şura ve Endülüs Uygulaması”. çev. Mustafa Can. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2009/2), 145-169.
• el-Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vilâtü’l-Kur’ân. thk. Mürteza Bedir. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2007.
• Muhammed b. İshâk b. Yesâr. Sîretu İbn İshâk. thk. Muhammed Hamidullah. Konya: Hayra Hizmet Vakfı Neşriyat, 1981.
• Mücahid, Huriye Tevfik. Fârâbî’den Abduh’a Siyasî Düşünce. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: İz Yayınları, 1995.
• Müslim, Ebu’l Huseyn el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. Sahîh’u-Muslim. Riyad: Dâr’u-Taybe, 2006.
• Mütercim Asım Efendi. el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît-Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Nettler, Ronald L. “Islam, Politics and Democracy: Mohamed Talbi and Islamic Modernism”. The Political Qaterly 71/4 (2000).
• Onat, Hasan. "Hz. Muhammed'in Siyâsi Liderliği Beşeri Bir Sorumluluktur". Akşam Gazetesi. (02 Ekim 2009).
• er-Râgıb el-Isfahânî, Ebu’l-Kâsım el-Hüseyn b. Muhammed. Müfredât-Kur’an Kavramları Sözlülüğü. çev. ve not. Yusuf Türker. İstanbul: Pınar Yayınları, 2010.
• er-Râzî, Fahreddin b. Ömer. et-Tefsirü’l-Kebîr. Mısır: Matbaatü’l Behiyye, ts.
• Rayyis, Ziyaüddin. İslâm’da Siyasî Düşünce Tarihi. çev. İbrahim Sarmış. İstanbul, Nehir Yayınları, 1995.
• Sezen, Yumni. İslâm’ın Sosyolojik Yorumu. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Sönmez, Abidin. Şûrâ ve Rasûlullah’ın Müşâveresi. İstanbul: İnkılab Yayınları, 2015.
• Sürur, Taha Abdülbaki. Kur’an Devleti. çev. H. Hüseyin Yılmaz. İstanbul: Özgü Yayıncılık, ts.
• Şirvani, Harun Han. İslam’da Siyasi Düşünce ve İdare Üzerine Araştırmalar. çev. Kemal Kuşçu. Ankara: Nur Yayınları, 1965.
• et-Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’r-Rusûl ve’l-Mulûk. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
• The Redhouse English-Turkish Dictionary. İstanbul: Sev Matbaacılık, 2011.
• et-Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmiu’l-Kebîr. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâm, 1996.
• Türcan, Talip. “Şûra”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. 230-235.
• Umara, Muhammed. İslâm ve İnsan Hakları. çev. Asım Kanar. İstanbul: Denge Yayınları, 1992.
• el-Vakıdî, Muhammed b. Ömer. Kitabu’l-Megazi. thk. M. Jones. Beyrut: y.y., 1989.
• Yayla, Atilla. Siyaset Teorisine Giriş. Ankara: Siyasal Kitabevi, 1998.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Çelik-Şura Yayınları, 1993.
• ez-Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed. Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmus. thk. Ali Hilâlî. Abdüsselâm Muhammed Harun vd. Kuveyt: Matbaatü Hükûmeti’l-Kuveyt, 2004.
• Zeydan, Corci. İslam Medeniyeti Tarihi. çev. Zeki Meğamiz. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1976.