CHILD IN UYGHUR PROVERBS

Year 2020, Volume: 1 Issue: 1, 33 - 52, 25.12.2020

Özge Emiroğlu Özgür Ay

Abstract

Proverbs reflect the feelings, thoughts, life views
and value judgments of the nations; It gives the essence that
is in the yeast of society. Therefore, the ways to understand
and make sense of ourselves are through these words.
Proverbs are like a mirror reflecting people’s experiences
and memories. Proverbs are considered to be the most
special and rare products of oral literature. Proverbs are
short and original narratives that are the product of
people's imagination. Turkish communities that are
devoted to their culture, living on their traditions and
customs and wanting to continue their existence forever
have created many proverbs that reflect their social
characteristics and named them with little differences from
each other.
Proverbs used in Turkey Turkish, have been
examined in many studies to date and evaluated from
different perspectives. Not only in Turkey Turkish but also
in all Turkish dialects, there are many proverbs that have
reached today. Proverbs for Uyghur Turks, who have a
history of thousands of years, have an important place in
both realizing cultural transfer and sharing knowledge and
experience. In this context, the child also found a place in
Uyghur proverbs.
In this article, the subject of children in Uyghur
proverbs is discussed and classified according to a certain
framework and divided into ten main titles. Later, they were
also classified according to sub-themes. Same time, the
same ones with Turkey Turkish tried to be determined.
Many words about the child are used in Uyghur proverbs.
These words show not only how important the child is to the
family, but also how much a place the child has in Uyghur
society, and reflect their worldview of the child.

Keywords

Uyghurs, New Uyghur Turkish, proverb, child.

UYGUR ATASÖZLERİNDE ÇOCUK

Abstract

Atasözleri, milletlerin duygularını, düşüncelerini,
hayat görüşlerini ve değer yargılarını yansıtır; toplumun
mayasında olan özü verir. Bu nedenle kendimizi anlamanın
ve anlamlandırmanın yolları bu sözlerden geçer. Atasözleri
halkın tecrübesini ve hafızasını yansıtan bir ayna gibidir ve
sözlü edebiyatın en özel ve nadide ürünü sayılırlar.
Atasözleri insanların hayal gücünün ürünü olan kısa ve
orijinal anlatımlardır. Kültürüne bağlı, gelenek ve
görenekleri üzerine yaşayan ve ilelebet varlığını devam
ettirmek isteyen Türk toplulukları da bugüne kadar
toplumsal özelliklerini yansıtan pek çok atasözü
meydana getirmişler ve bunları birbirlerinden küçük
farklılıklarla adlandırmışlardır.
Türkiye Türkçesinde kullanılan atasözleri bugüne
kadar pek çok çalışmada ele alınmış ve değişik açılardan
değerlendirilmiştir. Sadece Türkiye Türkçesinde değil,
Türkçenin bütün lehçelerinde de bugünlere ulaşmış pek çok
atasözü bulunmaktadır. Binlerce yıllık bir tarihi derinliğe
sahip olan Uygur Türkleri için de atasözleri hem kültürel
aktarımın gerçekleşmesinde hem de bilgi ve deneyimlerin
paylaşılmasında önemli bir yere sahiptir. Bu bağlamda
çocuk da Uygur atasözlerinde kendine yer bulmuştur.
Bu makalede, Uygur atasözlerinde çocuk konusu
ele alınmış ve belirli bir çerçeveye göre sınıflandırılarak on
ana başlığa ayrılmıştır. Daha sonra bunlar kendi içerisinde
de alt temalara göre sınıflandırılmıştır. Aynı zamanda
Türkiye Türkçesi ile ortak olanlar tespit edilmeye
çalışılmıştır. Uygur atasözlerinde çocuk ile ilgili pek çok
sözcük kullanılmıştır. Bu sözcükler, çocuğun aile için ne
kadar büyük önem taşıdığının yanı sıra Uygur toplumunda
ne kadar yer edindiğini de göstermekte ve onların çocuk ile
ilgili dünya görüşlerini yansıtmaktadır.

Keywords

Uygurlar, Yeni Uygur Türkçesi, atasözü, çocuk.

References

• Aksan, Doğan (1995). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksoy, Ö. Asım (1993). Atasözü ve Deyimler Sözlüğü I. İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• Albayrak, Nurettin (2009). Türkiye Türkçesinde Atasözleri. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Alkaya, Ercan (2001). “Tatar Türkçesindeki Dil ve Söz ile İlgili Atasözleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 11/2, s. 55-76.
• Avcı, Cevdet (2014). “Türk Atasözlerinde Borç ve Borçluluk”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. C: 11, S: 28, s. 61-68.
• Baş, Bayram (2012). “Atasözlerimizde Düşünceyi Geliştirme Yolları”. VII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri. Ankara: Uzerler Matbaacılık Ltd. Şti.
• Batur, Zekerya (2011). “Atasözü ve Deyimlerde Kadın ve Kadının Sosyo-Psikolojik Özellikleri”. Turkish Studies, Sayı: 6/3, s. 577-584.
• Beilikezi, Saimaiti (2011). Uygur Atasözleri ve Deyimler B, P, T, C Maddeleri (Metin-ÇeviriAçıklama). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Çakır, Muhammet Yasin (2017). Uygur Atasözlerinin Sentaksı. Afyon Kocatepe Üniversitesi,
• Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar.
• Çobanoğlu, Özkul (2004). Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Dal, Sevgi (2019). “Uygurların At Konulu Atasözleri”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2019/14, s. 99-110.
• Doğan, Levent (2009). “Uygur Atasözlerinde Yüceltilen Değerler”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Haziran 2009, C. 11, S. 1, s. 87-104.
• Doğan, Levent (2011). Uyġur Atasözleri-Uyġur Maqalliri, İstanbul: Sembol Grup Baskı Yayın.
• Doğan, Levent ve Erdin, Ceyda (2018) “Uygur Türkçesi Atasözlerinde Akrabalık Adları Üzerine Bir İnceleme”, Bilimsel Araştırmalarda Yeni Yaklaşımlar-1, s. 161-192.
• Duman, Mustafa (2012). “Türk Atasözlerinde Ölüm”. Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı. (Ed. Alimcan İnayet-Zeki Kaymaz) İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, s. 97- 108.
• Emet, Abliz (2001). Uyġur Xelq Maqal-Temsilliri İzahliq Luġiti, Kaşgar: Kaşgar Uygur Neşriyatı.
• Ercan, Recep (2014). “Gündelik Yaşamda İşlevsel Olarak Kullanılan Türk Atasözlerinde Çocuk İmgeleri Türk Atasözlerinde Çocuk İmgeleri”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 11, S. 27, s. 15-31
• Gulcalı, Zemire (2018). “Çağdaş Uygurcadaki Olumsuz İçerikli Atasözleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, S. 2, s. 351-362.
• Gültekin, Mevlüt (2014). “Uygur Atasözlerinin Sentaksı Üzerine Bir Araştırma”. TÜBAR, S. XXXV / 2014-Bahar, s. 185-211.
• Harbalioğlu, Neşe (2018). “Uygur Atasözlerinde Ölüm İle İlgili Sözcükler Üzerine”, Mavi Atlas, S. 6(1)/2018, s. 48-66.
• Hezbakiyev A., Nadiriy S., Şavayev Ş. (2003). Uyġur Xelqiniñ Maqal ve Temsilliri. Kazakparat Neşriyatı, Almatı, 2003.
• İnayet, Alimcan (2018). “Uygur Atasözleri ve Deyimlerinde Geçen Çince Alıntılar Üzerine”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. S. 2, s. 195-214.
• Karadağ, Özay (2013). “Türkiye Türkçesi Atasözlerinde Çocuk ve Çocukluk”, Milli Folklor, S. 98, s. 109-124.
• Karaman, Ahmet (2016). “Uygur Atasözlerinde Kadın”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 41, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 93-111.
• Kurt, İhsan (1991). Türk Atasözlerine Psikolojik Bir Yaklaşım. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kurt, İhsan (1992). “Atasözlerinde Aile”. Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi. Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları.
• Küçük, Salim (2003). “Cinsiyet Ayrımlı Atasözlerinde Kadın ve Erkek Kimliği”. AKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 5/2, s. 213-224.
• Mehmut, Ababekri (2006). “Uyġur Xelq Maqal-Temsilliridiki Balilar Terbiyisi Toğrisida”, Xoten Pédagogika Aliy Téxnikomi İlmiy Jurnili, S. 3, s. 49-51.
• Necip, Emir Necipoviç (1995). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. (Çev.: İklil Kurban). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Onan, Bilginer (2011). “Türk Atasözlerinde Dil Farkındalığı ve İşlevsel Dil Kullanımı”. Millî Folklor, Sayı: 91, s. 91-100.
• Özkan, Bülent, Gündoğdu, A. Eda (2011). “Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Türkçede Atasözleri ve Deyimler”. Turkish Studies, Sayı: 6/3, s. 1133-1147.
• Öztopçu, Kurtuluş (1992). Uygur Atasözleri ve Deyimleri. İstanbul: Doğu Türkistan Vakfı Yayınları.
• Par, Arif Hikmet (1993). Örnekli Açıklamalı Atasözleri. İstanbul: Serhat Yayınları.
• Rehim, Mehemmet (1979). Uyġur Xelq Maqal-Temsilliri, Ürümçi: Şincan Halk Neşriyatı.
• Sartekin, Eziz Atavulla (2013). Uyġur Xelq Maqal-Temsilliri. Ürümçi: Şincan Üniversiteti Neşriyati.
• Sayit, Memtili (2000). Uyġur Xelq Maqal-Temsilliri. Ürümçi: Şincang Helk Neşriyatı.
• Uçar, İsrafil - Doğruer, Nazım (2016). “Kazak Türkçesinde Aile Bireyleri ile İlgili Atasözleri Üzerine Bir Çalışma”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), S. 5(1), s. 94-107.
• Yasen, Saidula (2006). Uygur Atasözleri A, E Maddeleri (Metin-Çeviri-Açıklama)”. Ankara
• Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Yenen Avcı, Yıldız (2014). “Türk Atasözlerinde Çocuğa Bakış”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 6., S. 11, s. 203-226.
• Yılmaz, Gülşah (2013). “Kazan-Tatar Türkçesindeki Aile ve Akrabalık Konulu Atasözleri”, Niğde
• Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde.
• Yurtbaşı, Metin (1994). Sınıflandırılmış Türk Atasözleri. Ankara: Özdemir Yayıncılık.
• Yurtbaşı, Metin (2014). “Özbekistan’dan ve Anadolu’dan Çocuk Atasözleri”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, s. 2014-2 (Temmuz–Aralık), s. 85-146.