Çankırı Ağızları ile Batı Grubu Türk Lehçelerinin Ortak Özellikleri

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 6, 55 - 75, 15.06.2023

Zeliha Gaddar

https://doi.org/10.48147/dada.1297348

Öz

Dil bilimi terimi olarak ağız, “bir dilin veya lehçesinin sınırları içinde, belli bölge ve topluluklara özgü sözlü anlatım yollarının bütünü” şeklinde tanımlanmaktadır. Anadolu ağızları, Türk dilinin tarihī ve bugünkü lehçelerinin dil özelliklerini barındıran önemli veri kaynaklarıdır. Ağız bölgelerinin dil özelliklerinin belirlenmesi ve farklı lehçelerle benzerliklerinin ortaya konulması, dilde zaman içerisinde meydana gelen gelişme ve değişmeleri göstermesi açısından önem arz etmektedir. Son yıllarda ağızlar üzerine yapılan çalışmaların çoğaldığı görülmektedir. Ancak Çankırı ili ve yöresi ağızları ile ilgili yapılan çalışmaların sayısı çok fazla değildir. Bu makalede, Çankırı ağızlarının Türkiye Türkçesi ağızları arasındaki yeri inceleme dışında bırakılarak bugünkü Batı Grubu Türk lehçelerinden Gagavuz Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi ve Türkmen Türkçesiyle ortak özellikleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Tespit edilen benzerlikler, örneklerin yanına ilçe ve lehçe adları yazılarak gösterilmiştir. Çankırı ili ve yöresi ağızları ses bilgisi, şekil bilgisi ve söz varlığı özellikleri açısından Batı Grubu Türk lehçelerinden daha çok Azerbaycan Türkçesiyle benzerlikler göstermekle birlikte Gagavuz ve Türkmen Türkçesiyle de benzer özellikler taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ağız, Çankırı, Gagavuz Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Türkmen Türkçesi

Kaynakça

• Akça, H. (2011). Ankara İli Ağızlarında Şimdiki Zaman Ekinin Varyantları. Turkish Studies, 6/1, 611-619.
• Akdoğan, Y. (1999). Azerbaycan Türkçesi’nden Türkiye Türkçesi’ne Büyük Sözlük I-II, İstanbul: Beşir Yayınevi.
• Altaylı, S. (1994). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü I-II, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Aydoğdu, Ö. (2011). Çankırı İli ve Yöresi Ağızları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Baskakov, N. A. (1991). Gagauz Türkçesinin Sözlüğü (Çev. İsmail Kaynak, A. Mecit Doğru), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Biray, H. (1999). Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde İsim, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Boz, E. (2006). Afyonkarahisar Merkez Ağzı, Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları.
• Buran, A. ve Alkaya, E. (2007). Çağdaş Türk Lehçeleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ercilasun, A. B. ve diğerleri (1992). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I-II, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ercilasun, A. B. ve diğerleri (2007). Türk Lehçeleri Grameri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergin, M. (2016). Türk Dili, İstanbul: Bayrak Yayınları.
• İlker, A. (1997). Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde Fiil, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kara, M. (2000). Türkmence (Giriş-Gramer-Metinler-Sözlük), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Karahan, L. (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T., Ölmez, M., Ceylan, E., Ölmez, Z. ve Eker, S. (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük, Ankara: Simurg Yayınları.
• Uygur, C. V. (2008). Türkmence (Türkmen Türkçesi), Isparta: Fakülte Kitabevi.