Deyimlerde Geçen “Ye-” Eyleminin Anlam Ezgisi

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 8, 1 - 30, 15.06.2024

Sibel Turgut

https://doi.org/10.48147/dada.1468218

Öz

Dil, insanlar arasındaki iletişimi kolaylaştıran ve toplumsal etkileşimi düzenleyerek geliştiren temel bir araçtır. Her toplum, kendi kültürel ve coğrafi yapısına uygun olarak sahip olduğu dil yapısını şekillendirir ve bu dil, toplumun tarih boyunca deneyimlediği olaylar ve etkileşimlerle gelişir. Dilin yapısı, toplumların sosyal ve kültürel kimliklerinin bir parçasıdır ve her dilin kendine özgü bir iletişim biçimi vardır. Bu farklılıklar,bireylerin bulundukları ortamlardan, tarihsel bağlamlardan ve kültürel kökenlerinden kaynaklanır ve dilin evrimi bu faktörlerle yakından ilişkilidir. Türkçe, zengin bir dil yapısına sahip olmasıyla dikkat çeker. Bu zenginlik, Türkçenin tarih boyunca çeşitli kültürlerle etkileşime girmesi ve bu etkileşimlerin dil üzerindeki izleriyle şekillenmesiyle ortaya çıkar. Türkçe, sadece iletişim aracı olmanın ötesinde, kültürel bir mirasın ve coğrafi bir konumun ürünüdür. Dilin bu zenginliği, atasözleri ve deyimler gibi dilin derinliğini ve karmaşıklığını yansıtan unsurlarla daha da vurgulanır. Deyimler, bir toplumun kültürel değerlerini ve deneyimlerini yansıtmada önemli rol oynar ve genellikle kalıplaşmış ifadeler şeklinde kullanılır. Bu kalıplaşmış ifadeler, genellikle gerçek anlamından farklı bir anlam taşırlar ve bu da dilin zenginliğine ve esnekliğine katkıda bulunur. Bu çalışmada, ye- eylemiyle kurulan deyimler incelenmiştir. Bu deyimlerle bir araya gelen kök sözcükler genellikle olumsuz anlam özelliklerini devam ettirirken, bazı durumlarda anlam değeri olumlu ve tarafsız olan kök sözcüklerle birleşerek metin bağlamında olumsuzluğunu devam ettirmektedir. Bu durum, dilin yapısının ve esnekliğinin bir göstergesidir ve dilin kullanımı hakkında derinlemesine anlayış sağlar. Anlam değeri olumlu ve tarafsız olan kök sözcüklerin ye- eylemi ile birlikte kazandığı olumsuz anlam özelliği anlam ezgisi (semantic prosody) terimi ile genişletilerek bu konuda yapılacak çalışmalara katkı sunmak hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Deyimler, anlam ezgisi, olumlu, olumsuz, tarafsız kök sözcükler

Kaynakça

• Akar, Y. (1991). Türkçe Deyimler ve Sorunları. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, s. 1-13.
• Aksan, D. (1982). Her Yönüyle Dil-3. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, D.(1996). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınları.
• Aksan, Y., Duran, N., Ersen, D., Hızarıcı, Ç., Korkmaz, S., Sever, B. Ve Sezer, T. (2008). Türkçede Yakın Anlamlı Sözcükler: Bir Derlem Çalışması. 22. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları.
• Aksoy, Ö. Asım. (1984). Atasözleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksoy, Ö. Asım. (1988). Atasözleri, Deyimler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten-1962. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ayata, O. (2016). Türkçe Deyimlerde Olumsuz Semantik Prozodi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Berber Sardinha, T. (2000). Semantic Prosody in English And Portuguese: A Contrastive Study. Cuadernos de Filolog´ıa Inglesa. 9(1):93–110.
• Can, Ö. (2020). Türkçe Deyimlerin Temsil Ettiği Düşünce İçeriklerinin Bileşenleri Olarak Kavramlar. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 7(1), Article 1.
• Cotterıll, J. (2001). Domestic Discord, Rocky Relationships: Semantic Prosodies İn Rep-resentations Of Marital Violence İn The O.J. Simpson Trial. In Discourse & Society. 12/3, 292–312.
• Çalışkan, N. (2014). Semantik Prozodi Kavramı ve Türkçe Semantik Prozodi Örnekleri: “ak-settirmek, ...dan ibaret, ...nin teki, karşı karşıya, varsa yoksa”. Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of World of Turks. 6 (1), s. (139-160).
• Çotuksöken, Y. (2004). Türkçe Atasözleri Ve Deyimler Sözlüğü. İstanbul:Toroslu Kitaplığı.
• Demir, C. (2008). Türkçede Deyimlerin Sözdizimsel Özellikleri. Türk Dili. s. 677, 428-444.
• Dodd, B. (2006). The Relevance of Corpora to German Studies. In Dodd, B., editor, Working with German Corpora, pages 1–39. Bloomsbury Academic.
• Ebeling, S. O. (2014). Cross-Linguistic Semantic Prosody: The case of ’commit’,’signs of’and ’utterly’and their norwegian correspondences. Oslo Studies in Language, 6(1).
• Esmer, E. (2015). Türkçeyi Yabancı Dil Olarak Öğrenen Öğrenciler Tarafından Üretilen Yazılı Metinlerdeki Sözcüklerin Anlamsal Bürün Görünümlerine Yönelik Gözlemler. Interna-tional Journal of Languages’ Education and Teaching. UDES 2015, 591-605.
• Gencan, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Hunston, S. (2002). Corpora in Applied Linguistics. Cambridge University Press. 71-72.
• Kavukcu, D. Neşe, (2018). Türkiye Türkçesindeki Deyimlerin Söz Dizimsel Özellikleri. Ya-yımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çankırı: Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kurtoğlu Zorlu, Ö. (2017). Korku Kültürü İle İlgili Türkçe Sözcüklerin Derlem Temelli İnce-lenmesi. 30. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri. Dilbilim Derneği Yayınları.
• Louw, B. (1993). Irony in the text or insincerity in the writer? The diagnostic potential of se-mantic prosodies, In M. Baker, G. Francis, & E. Tognini-Bonelli, (Eds.)”. Text and Tech-nology: In honour of John Sinclair, Amsterdam, Netherlands: John Benjamins. 157–75. https://doi.org/10.1075/z.64.11lou
• Louw, B. (2000). Irony in The Text or Insincerity in The Writer? The Diagnostic Potential Of Semantic Prosodies. Corpus Linguistics: critical concepts in linguistics, 3, 30–50.
• McEnery, T. and Andrew H. (2012). Corpus Linguistics: Method, Theory And Practice. Cambridge University Press.
• Öz, S. (2009). A Corpus Based Study on Turkish Seemingly Synonymous Adjectives. 2. Me-diterranean Graduate Students Meeting in Linguistics. Mersin.
• Parawahera, N. P. (1999). The emergence of prosody in linguistic theory. Humanitas: Journal of the Faculty of Arts, 1, 53-64.
• Partington, A. (1998). Patterns and Meanings: Using Corpora For English Language Research And teaching. Amsterdam – Philadelphia: John Benjamins.
• Pilten, Ş. (2011). Orhon Yazıtlarında Anlam Vezni. Türk Dünyası: Geçmişi ve Bugünü Ulusla-rarası Türkoloji Sempozyumu. Astana.
• Pilten Ufuk, Ş. (2017a). Anlam Vezni Kavramı Üzerine Değerlendirmeler. Avrasya Terim Dergisi, 5(1), 1-10.
• Pilten Ufuk, Ş. (2017b). Zarifoğlu’un Düşünce Dünyasında Kadın (I): İşaret Çocukları Kitabının Anlam Veznine Dayalı Tutum ve Değerlendirme Analizi. Teke Dergisi, 6(2), 964-985.
• Püsküllüoğlu, A. (1995). Türkçe Deyimler Sözlüğü. Ankara:Arkadaş Yayınları.
• Sert, G. (2018). Anlam Alanı ve Anlam Ezgisi Açısından Eş Anlamlı Durum Sıfatları (Derlem Tabanlı Bir İnceleme), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sert, G. (2019). Anlam Alanı Ve Anlam Ezgisi Açısından Eş Anlamlı Durum Sıfatları: “muh-temel” ve “olası” Örneği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8(1), 93-121.
• Sınclaır, J. (1991). Corpus, Concordance, Collocation. Oxford, England: Oxford University Press.
• Sinclair, J. 1996. The Search For Units of Meaning. Textus, 9: 75–106.
• Stewart, D. (2009). Semantic Prosody: A Critical Evaluation. London-England: Routledge.
• Stubbs, M. (1986). A Matter of Prolonged Field Work: Notes Towards A Modal Grammar of English. Applied Linguistics, 7(1):1–25.
• Stubbs, M. (1996). Text and Corpus Linguistics. Oxford: Blackwell.
• Stubbs, M. (2002). Two Quantitative Methods of Studying Phraseology in English. International Journal of Corpus Linguistics, 7 (2), 215–244.
• Uçar, A. Ve Kurtoğlu, Ö. (2011). Eylemlerde Çokanlamlılık: Sözlük Verisinin Derlem Temelli Görünümleri. 24. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildiri Kitabı. ODTÜ Basım İşliği.
• Uzun, L. (1991). Deyimleşme ve Türkçede Deyimleşme Dereceleri. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 2, 29-39.
• Tognini-Bonelli, E. (2001). Corpus Linguistics At Work. J. Benjamins.
• Topaloğlu, A. (1989). Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Xiao, R., & McEnery, T. (2006). Collocation, Semantic Prosody, and Near Synonymy: A Cross-Linguistic Perspective. Applied Linguistics, 27(1), 103-129.
• Wei, N. & Li, X. (2014). Exploring Semantic Preference and Semantic Prosody Across English and Chinese: Their Roles for Cross-Linguistic Equivalence. Corpus Linguistics and Linguistic Theory, 10(1):103–138.
• Whitsitt, S. (2005). A Critique of The Concept of Semantic Prosodies. International Journal of Corpus Linguistics, 10.3: 283–305.
• Türk Dil Kurumu. (2024). Türk Dil Kurumu web sitesinden 13 Nisan 2024 tarihinde Güncel Türkçe Sözlük https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
• Türkçe Ulusal Derlemi. (2024). (TUD) web sitesinden 13 Nisan 2024 tarihinde https://v3.tnc.org.tr adresinden erişildi.