Sırru’l-Esrâr ve Matlau’l-Envâr'daki (1-101. Varaklar Arası) Deyimsel Yapılar

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 8, 70 - 93, 15.06.2024

Pelin Dereli

https://doi.org/10.48147/dada.1483203

Öz

Deyim, genellikle gerçek anlamından ayrı, kendine özgü bir anlam taşıyan kalıplaşmış söz öbeği; tabir anlamında kullanılmaktadır. Deyimler bir anda ortaya çıkmamıştır. Zaman içinde halkın kullanımı-na bağlı olarak bazı deyimler günümüze kadar gelmiş bazıları da unutulmuştur. Türkçedeki bu değişim süreçlerine ışık tutmak için Sırru'l-Esrâr ve Matlau’l-Envâr adlı eser oldukça önemlidir. Bu çalışmada, "Enverî" mahlasını kullanan bir şair tarafından kaleme alınan "Sırru'l-Esrâr ve Matlau’l-Envâr" adlı eserin 1.-101. varak arasındaki deyimsel yapılar incelenmiştir. Eser; halk deyişleri, günlük hayattan örnekler içerdiği için deyimler açısından oldukça zengindir. Yazma eserin belirlenen nüshaları arasından Süleymaniye Kütüpha-nesi Kemankeş Bölümünde 208 arşiv numarası ile kayıtlı olan nüsha esas alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Enverî, Deyim, Eski Anadolu Türkçesi, Sırru

Kaynakça

• Aksan, D. (2009). Her Yönüyle Dil. III, c., Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksoy, Ö. A. (1984). Atasözleri Sözlüğü, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dilçin, C. (2018). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dinar, T. (2016). Türkçede Bir Deyimleşme Örneği: Gibime Gelmek, Türkbilig, 31, 145-152.
• Dinar, T. (2016). Türkiye Türkçesinde Bir Ünlemleşme Örneği: Başlatma-Başlarım, Gazi Türkiyat, 19, 23-34, Ankara.
• Elçin, Ş. (1986). Halk Edebiyatına Giriş, Ankara, KB Yayınları.
• Enverȋ, Mürekkepçi, Sırru’l-Esrâr ve Matlau’l-Envâr, Süleymaniye Kütüpha-nesi, Kemankeş Bölümü, 208 Arşiv Numarası, 1a-101b.
• Eyüboğlu, E. K. (1975). On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler; Deyimler-(Tâbirler), İstanbul, Doğan Kardeş Yayınları.
• Hatiboğlu, V. (1964). Kelime Grupları ve Kuralları, TDAY-Belleten 1963, 222, 203-244, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kenzhalin, K. (2017). Türk Dünyasında Deyim Bilimi Çalışmaları, Türk Dün-yası, Dil ve Edebiyat Dergisi, 43, 107-124.
• Korkmaz, Z. (1973). Yunus Emre ve Anadolu Türkçesinin Kuruluşundaki Yeri, Türkoloji Dergisi, C. V, 15, Ankara.
• Korkmaz, Z. (1977). Eski Anadolu Türkçesi Üzerindeki Çalışmaların Bugünkü Durumu, Türkoloji Dergisi, C. VII, Ankara.
• Sinan, A. T. (2008). Deyim Kavramı Üzerine Notlar-I, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 18, 2, 91-98.
• Şakar, Ö. S. (2021). Eski Türkiye Türkçesinin Deyimler Sözlüğü, İstanbul, Dün Bugün Yarın Yayınları.
• Şentürk, S. (2021). Sırru'l-Esrâr ve Matla'u'l-Envâr (1a-50b v.) (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türkçe Sözlük (2011). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (1969). Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1982). cilt: 12, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• http://lugatim.com/
• https://sozluk.gov.tr/