Memlûk Kıpçak Sahasında Yazılmış Sözlük–Gramerlerde Kılınış

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 8, 31 - 69, 15.06.2024

Süleyman Alper Sökmen

https://doi.org/10.48147/dada.1485502

Öz

Çalışmamız üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde Kıpçak Türkçesiyle yazılmış eserler sıralanmıştır. Sonra fiil kavramı üzerinde durulmuş; geleneksel ve dilbilimsel fiil sınıflandırmaları verilmiştir. Bu bölümde ayrıca kılınış, kılınış görünüş ilişkisi ve kılınışa göre yapılmış fiil tasnifleri üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde Memlûk Kıpçak sahasında yazılmış sözlük-gramerlerde geçen fiillerin kılınış uygulaması yapılmıştır. Memlûk Kıpçak sahasında yazılmış sözlük- gramerlerde yer alan fiilleri tespit ettikten sonra, Johanson’un ortaya koyduğu kılınış ölçütlerine göre bu fiillerin iç zamanlarını üç grupta (ön sınırı vurgulayanlar, son sınırı vurgulayanlar ve sınır vurgulamayanlar) ele aldık. Dolayısıyla çalışmamız, metin bağlamsal değil, sözlüksel bir çalışma olmuştur. Değerlendirme ve sonuç başlığında ise Memlûk Kıpçak sahasında yazılmış sözlük-gramerlerde geçen fiillerin kılınış özellikleriyle ilgili bulguları sayısal ve oransal olarak ortaya koyup yorumladık.

Anahtar Kelimeler

Memlûk Kıpçak Türkçesi, Fiil, Kılınış, Sözlüksel Anlam, Anlambilim

Kaynakça

• Aksan, Y. (2003), Kılınış ulamına yaklaşımlar ve Türkçede kılınış, Günümüz Dilbilim Çalışmaları. (s. 68-81) içinde. İstanbul: Multilingual.
• Alan, N. (2020). Boz, E. (Ed.). Türkçede dilbilgisel ulamlar. Bakış (s.35-56) içinde. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Aslan Demir, S. (2013). Türkmencede kılınış işlemcisi olarak art-fiiller, Türkbilig, S.26 s.67-90.
• Aslan Demir, S. (2016). Görünüş kategorisi Türkmence örneği (2. Baskı). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Aydemir, İ. A. (2010). Türkçede zaman ve görünüş sistemi. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Aydemir, Y. (2006). Sözlüksel görünüş ve Türkçe eylemlerin anlam bilimsel sınıflandırması: Sözlükçe-sözdizim etkileşimi, [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Aynakulova, G. (2009). Ermeni Kıpçaklar mı, Gregoryen Kıpçaklar mı?, Millî Folklor, S. 84, s. 124.
• Bacanlı, E. (2010). –(X)p tur-(/dur-) art fiilinin durağanlaştırma işlevi, Turkish Studies 5/4: 119-132.
• Bacanlı, E. (2014). Kılınış kategorisi ve Altaycada kılınış belirleyicisi olarak art fiiller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Banguoğlu, T. (1986). Türkçenin grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Benzer, A. (2012). Türkçede zaman, görünüş ve kiplik. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Biber, D; Conrad, S.; Leech, G. (2002). Longman student grammar of spoken and written English, Pearson Publishing.
• Boz, E. (2020). Dilbilgisel ve Dilbilgisi Dışı Kavramları Üzerine. Uluslararası Disiplinler Arası Dil Araştırmaları (DADA) Dergisi, Sayı: 2020/1, 1-11.
• Comrie, B. (1976). Aspect. Cambridge Textbooks Linguistics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Cook, W. A. (1979). Case grammar: Development of the matrix model (1970-1978). Washington: Georgetown University Press.
• Demir, N. ve Yılmaz, E. (2003). Türk dili el kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Dilaçar, A. (1974). Türk dilinde ‘kılınış’la ‘görünüş’ ve dilbilgisi kitaplarımız. TDAY-Belleten, s. 159-171.
• Dizdaroğlu, H. (1963). Türkçede fiiller. Ankara: Türk Dil Kurumu Tanıtma Yayınları.
• Doğru, F. (2020). Boz, E. (Ed.). Türkçede dilbilgisel ulamlar. Kılınış (s. 3-34) içinde. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Ediskun, H. (1996). Türk dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ercilasun, A. B. (1984). Kutadgu bilig grameri: fiil (No. 3). Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Erdem, M. (2016). Türkçede fiiller ve sınıflandırma sorunları. Turkish Studies - International Periodical For The Luanguages, Literature, and History of Turkish or Turkic, Volume 11/20, s. 185-200.
• Ergin, M. (1991). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Gencan, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Hacıeminoğlu, N. (2016). Türk dilinde yapı bakımından fiiller. Ankara: Bilge Karınca Yayınevi.
• Johanson, L. (1971). Aspekt im Türkischen: Vorstudien zu einer beschreibung des türkeitürkischen aspektsystems. Studia Turcica Upsaliensia 1. Uppsala: Almqvist & Wiksell.
• Johanson, L. (1994). Türkeitürkische aspektotempora, Thieroff, Rolf; Ballweg, Joachim (Ed.), Tense systems in European languages, Tübingen. 247- 266.
• Johanson, L. (2000). 'Viewpoint operators in European languages'. Dahl, Östen (Ed.), Tense and Aspect in the Languages of Europe. Berlin, New York: Mouton de Gruyter.
• Johanson, L. (2016). Türkçede görünüş (Çev.Nurettin Demir), Ankara: Grafiker Yayınları.
• Kahraman, T. (2011). Sözcüklerin yapılarına göre türleri içinde belirtme öbeklerin yeri. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6(3): 949-961.
• Karaağaç, G. (2012). Türkçenin dil bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karadoğan, A. (2009). Türkiye Türkçesinde kılınış. Ankara: Divan Kitap.
• Karamanlıoğlu, A. F. (1963). Kıpçaklar ve Kıpçak Türkçesi. TDED, XII, 175-182.
• Kaya, M. (1995). İnce Memed 1 ve 2 romanlarındaki eylemlerin görünüş ve kılınış yönünden incelenmesi, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Çukurova Üniversitesi.
• Korhonen, A. ve Briscoe, T. (2004). Extended lexical-semantic classification of English verbs. Proceedings of the Computational Lexical Semantics Workshop at HLT-NAACL. s. 38-45. Boston, Massachusets: Association for Computational Linguistics.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi (3. baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Levin, B. (1993) English verb classes and alternations: A preliminary investigation, Chicago, The University of Chicago Press.
• Longacre, R. E. (1976), An anatomy of speech notions. Lisse: Peter de Ridder Press.
• Mlynarczyk, A. K. (1973). Aspectual pairing in Polish, Universiteit Utrecht. Dabrowa G’ornicza.
• Musaoğlu, M.; Kirişçi, F. (2008). Türk Dil biliminde görünüş kategorisinin incelenmesi üzerine. Türkologiya, No: 1-2, 32-54.
• Özgür, C. (2020). Kıpçak Türkçesi üzerine araştırmalar. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Smith, C. (1997). The parameter of aspect. Springer-Science+Business Media.
• Tekin, T. ve Ölmez, M. (1995). Türk dilleri, Les languages Turgues. Ankara:Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Turan, Ü. D. (2018). Sözdiziminde temel kavramlar, Genel Dilbilim I (Ed.: Ayşe Sumru Özsoy ve Ümit Deniz Turan). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Uğurlu, M. (2003). Türkiye Türkçesinde bakış (aspectotempora). Türkbilig. 5. 124-133.
• Vendler, Z. (1967). Linguistics in philosophy. Ithaca, New York: Cornell University Press.
• Vendler, Z. (1957), Verbs and times. New York: Cornell University Press.Yener, M. L. (2007). Türk dilinde sözcük türleri tasnifi sorunu üzerine. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2(3): 606-623.
• https://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20DILI/ozyetgin_tarihten_bugune_turkdili.pdf (16.01.2024).