Ata Terzibaşı'nın Kerkük Ağzı Türkmanca Sözlüğü'nde Söz Varlığı

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 10, 32 - 64, 25.03.2025

Ahmed Talaat

Öz

Bu çalışma, Ata Terzibaşı’nın Kerkük Ağzı Türkmanca Sözlüğü temelinde Kerkük ağzının söz varlığını analiz etmeyi amaçlamaktadır. Çalışmada, Irak Türkmen ağızlarında söz varlığını oluşturan dilsel unsurlar incelenmiş ve Kerkük ağzına özgü zenginlikler sistematik bir şekilde ortaya konulmuştur. Ata Terzibaşı’nın üç cilt hâlinde yayımladığı sözlük, toplamda 5.162 madde başı içermektedir. Eserde, Kerkük ağzına özgü kelimelerin yanı sıra, deyimler, atasözleri, dualar, beddualar, folklorik unsurlar ve tarihî bilgilere yer verilmiştir. Çalışma ile Türkmen dilinin korunması; aynı zamanda Kerkük ağzı kelime hazinesinin detaylı bir şekilde sınıflandırılması ve bölgesel dil ile kültür çalışmalarına katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kerkük, Kerkük Ağzı, Ata Terzibaşı, Sözlük, Sözcük Bilimi

Kaynakça

• Acar, E. (2011). Kastamonu Yöresi Söz Varlığı, Ankara: Gazi kitabevi.
• __________.(2015). Sinop Yöresi Söz Varlığı, Ankara: Gazi kitabevi.
• Akalın, Ş. H. (2002). Atatürk Döneminde Türkçe ve Türk Dil Kurumu. Türk Dili, 607,1-58.
• Aksan, D. (2015). Türkçenin Söz Varlığı, Ankara: Bilgi yayınevi.
• Alkaya, E. (2008). Elazığ Yöresi Söz Varlığı Üzerine. Turkish Studies, 3, 850-854.
• Banguoğlu, T. (1974). Türkçenin Grameri, İstanbul: Baha Matbaası.
• Baş, B. (2011). Söz Varlığı İle İlgili Çalışmalarda Kullanılacak Ölçütler. Tübar, 27-61.
• Baş, B. ve Karadağ, Ö. (2012). Söz Varlığı Üzerine Yurt Dışında Ve Türkiye’de Yapılan Temel Araştırmalar. Millî Eğitim, 193, 81-105.
• Bayatlı, H. K.(1996). Irak Türkmen Türkçesi, Ankara: TDK Yayınları.
• Beşirli H. (2020). Irak Türkmencesinde Farsça Alıntı Kelimeler Ve Kullanılışları. Researchgate.
• Buran, A. ve İlhan, N. (2008). Elazığ Yöresi Söz Varlığı, Ankara: TDK Yayınları.
• Cihangir, F. M. (2023). Irak Türkmen Türkçesinde ve Türkçede Organ Adlarıyla Kurulmuş Atasözlerin Karşılaştırılması. مجلة الترجمة واللسانيات,185-230.
• __________.(2023). Dakuk İlçesi Türkmen Ağzında kullanılan Alet ve Eşya Adları. Al-Adab Journal, 145, 51-62.
• Çulha, T. ve Kasım, İ. (2020). Irak Türkmen Türkçesinde Yer Alan Tarım Aletleri. Kardaşlık Dergisi, 86, 26-32.
• Demirci, J. (2004), Kerkük Ağzındaki Bazı Arkaik Ögeler Üzerine. TDK Yayınları V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı, 739-742.
• Erdoğan, S. (2022). Türkiye’de “Derleme Sözlüğü” İle İlgili Yapılan Çalışmalar Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi (1990-2021). Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 211-226.
• Ertekinoğlu, S. (2015). Ahlat Ağzı’nın Türkçe Söz Varlığı Üzerine. Türk Dilleri Araştırmaları, 163-202.
• Ertekinoğlu, S. (2015). Ahlat Ağzı’nın Alıntı Söz Varlığı Üzerine. International Journal of Social Science, 31, 469-504.
• Güzel, F., Kara, K. ve Akpınar, A. (2024). Bayburt Yöresi Söz Varlığı. Çanakkale: PA Paradigma Akademi Yayınları.
• Haydar, Ç. H. (1979). Irak Türkmen Ağızları (Metin-İnceleme-Sözlük), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.
• __________.(1996). Irak-Türkmen Ağızlarında Birleşik Kelimeler. Türk Dünyası Dil Ve Edebiyat Dergisi, 1, 220-224.
• Hürmüzlü, H. (1999). Derleme Sözlüğü Ve Kerkük Türkçesi. Kardaşlık Dergisi, 2, 35-38.
• __________.(2003). Kerkük Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Kerkük Vakfı Yayınları.
• __________.(2013). Irak Türkmen Türkçesi Sözlüğü. Kerkük: Türkmeneli İş birliği ve Kültür Vakfı Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• Karadeniz, Y. (2022). Ordu İli Söz Varlığı, Ankara: Detay Yayıncılık.
• Ölmez, Z. ve Değer, N. (2020). Çorum Ağzındaki Eskicil Söz Varlığından Örnekler. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 4, 851-871.
• Özbek, E. (2015). Türkiye’de “Söz Varlığı” Çalışmaları ve Bunlar Üzerine Genel Bir Değerlendirme. Akademik Kaynak, 5, 23-38.
• Özen, E. S. (2020). Kerkük Türkmen Ağzında Hastalık Adları, Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Salgın Hastalıklar Özel Sayısı, 171-188.
• Öztokmak, Ç. (2022). Ordu İli Söz Varlığı Adlı Eser Üzerine. Türk Dili, 92-94.
• Saatçi, Ö. (2010). Özbekistan’dan Kerkük’e Akrabalık ve Hitap Kelimelerimiz. TDK Yayınları Türk Dilinin Ve Edebiyatının Yayılma Alanları, 330-335.
• __________. (2019). Irak Türkmen Ağızları İle Türkiye Türkçesindeki Yalancı Eş Değerler Ve Bunların Ortaya Çıkmasında Arkaik Anlamların Rolü Üzerine. TDK Yayınları V. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri, 600-633.
• __________. (2020). Irak Türkmenleri İçin, İstanbul: Kerkük Vakfı.
• __________. (2020). Irak Türkmen Ağızlarındaki Bazı Çocuk Dili Kelimelerinin Arkaikliği Üzerine. 13. Uluslararası Dil, Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Kongresi Tam Metinleri, 1144-1155.
• __________. (2024). Hacı Abdullah Sâfî’nin Lügāt-ı Türkiyye’sinde Kerkük Ağzına Dair Söz Varlığı. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 29, 41-58.
• __________. (2024). Kerkük’te Yazılmış İlk Türkçe Sözlük: Luġāt-I Türkiyye. Iv. Internatıonal Ottoman- Turks Studıes Conference, 253-268.
• Saatçi, Ö. ve Naib, E. (2024). Kerkük Nükteleri, Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Şahbaz, H. (1979). Kerkük Ağzı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili Ve Edebiyatı.
• Tekin, F. ve Cantürk, S. (2019). Giresun ve Ordu Yöresi Ağızlarında Fındıkla İlgili Söz Varlığı. Jass Studies- The Journal of Academic Social Science Studies, 163-178.
• Telli, B. ve Bulduk, B. T. (2019). Adıyaman İli Ve Yöresi Ağızları Söz Varlığı, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Terzibaşı A. (2011). Kerkük Ağzı Türkmanca Sözlük (1.cilt), Kerkük.
• __________.(2013). Kerkük Ağzı Türkmanca Sözlük (2.cilt), Kerkük.
• __________.(2015). Kerkük Ağzı Türkmanca Sözlük (2.cilt), Kerkük.
• Tuğluk, E. M. (2019). Adıyaman İli Ve Yöresi Ağızları Söz Varlığı. Uluslararası Batı Karadeniz Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, 3, 235-237.
• Türk Dil Kurumu. (2005). Türkçe Sözlük, (10. Basım). Ankara: TDK Yayınları.
• Uluhan, H. Ç. (2022). Irak Türkmen Ağızlarında Kullanılan Hayvan Adları Üzerine Araştırmalar, Bilim Ve Yazı Dili Olarak Türkçe Sempozyumu, 398-417.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.