Sözlüklerde Tanımları Güncelleme Sorunu: Çağdaş Örneği

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 483 - 491, 10.08.2025

Bilal Uysal

Öz

Dilde her sözcük bir varlık, kavram, durum, duygu vb. karşılamak üzere vardır. Yeni durumlara göre ya yeni sözcükler türetilir ya da mevcut sözcüklere yeni anlamlar yüklenir. Bazı sözcüklerin anlamı kullanım sürecinde değişebilir. Türkçede çağdaş sözcüğü önce “aynı çağda yaşayanlar” için kullanılırken, günümüzde modern anlamını da kazanmıştır. Türkçe sözlüklerdeki madde başlarında çağdaş sözcüğü “aynı çağda yaşayan” şeklinde açıklanmıştır. Batı dillerinde “aynı çağda yaşayanlar için contemporary (çağdaş) sözcüğü kullanılmaktadır. Bu sözcüğün İngilizce sözlüklerde yalnızca isim türü altında tanımlanırken çağdaş anlamının verildiği görülmektedir. Örneğin sıfat türünde ele alındığında sözcük için madde başında “şu anda var olan veya gerçekleşen ve bu nedenle modern görünen” tanımı yapılmakta, ikinci maddede ise “aynı döneme ait olma, aynı çağı paylaşma” anlamı verilmektedir. Bu sözcük, isim türünde ele alındığında ise sıfat biçiminde verilen tanımların sırası değişmektedir. Kısacası sözcüğün bugün yaygın kullanılan modern anlamına, isim türü için yapılan tanımlarda değinilmediği görülmektedir. Buna karşın GTS’de çağdaş sözcüğünün her iki anlamı da sıfat olarak alınmıştır. Madde başında “aynı çağda yaşayan” anlamı, ikinci maddede modern anlamı belirtilmiştir. KAL ise sözcüğün isim türünü ilk maddede, sıfat türünü ikinci maddede belirtmiştir. KAL’deki tanımlar İngilizce sözlüklerle paralellik göstermektedir. Bu yönüyle çağdaş sözcüğü-nün İngilizce sözlüklerdeki modern anlamındaki sıfat (adjective) kullanımlarıyla Türkçe sözlüklerdeki madde başlarının uyuşmadığı, ancak 2. anlam olarak verilen sıfat kullanımlarının benzer olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Sözlük , Tanımlama , Çağdaş , Modern , İsim , Sıfat

The Problem of Updating Definitions in Dictionaries: The Contemporary Example

Öz

In language, every word exists to denote a certain entity, concept, state, emotion, or the like. In response to new circumstances, either new words are coined, or new meanings are attributed to existing words. The meanings of some words may change over the course of their usage. In Turkish, the word çağdaş (contemporary) was initially used to refer to "those living in the same era," but in modern usage, it has also acquired the meaning of "modern." In Turkish dictionaries, çağdaş is generally defined under the entry as "living in the same era." In Western languages, the word contemporary is used to convey the same meaning. In English dictionaries, this meaning is often given only as a noun. When examined as an adjective, contemporary is first defined as "existing or occurring at the same time and therefore appearing modern," while the second definition typically refers to "belonging to the same period; sharing the same age or era." However, when the word is treated as a noun, the order of these adjectival definitions is altered. In short, it can be observed that the modern sense of the word, which is widely used today, is not included in the definitions provided under the noun category. In contrast, the Güncel Türkçe Sözlük (GTS) lists both meanings of çağdaş as adjectives: the primary definition refers to "living in the same era," and the secondary one denotes "modern." The Kubbealtı Lugatı (KAL), on the other hand, lists the noun form first and the adjective form second. The definitions provided in KAL are consistent with those found in English dictionaries. From this perspective, it can be concluded that the adjectival use of çağdaş in the sense of "modern" in English dictionaries does not align with the primary definitions in Turkish dictionaries, although there is a notable similarity in the secondary adjectival meanings presented.

Anahtar Kelimeler

Dictionary , Definition , Contemporary , Modern , Noun , Adjective

Kaynakça

• Boz, E. (2009). Çağdaş Türkçe Sözlüklerde Çokanlamlı Madde Başlarındaki Anlamların Sıralanma Sorunu: ‘Klasik’ Örneği”. Turkish Studies (4/8), 146-158.
• Boz, E. (2015). Kullanıcı ve Sözlük İlişkisi. Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi (69), 41- 52.
• Boz, E. (2020). Çevrimiçi genel sözlüklerde tanım. Dilbilim Dergisi - Journal of Linguistics (34), 1-14.
• CAMBRIDGE DICTIONARY. (2025). Contemporary. CAMBRIDGE DICTIONARY web sitesinden 29 Mayıs 2025 tarihinde https://dictionary.cambridge.org/tr/s%C3%B6zl%C3%BCk/ingilizce/contemporary adresinden erişildi.
• Dinar, T. (2021). Sözlükte Tanım, Prof. Dr. Sadettin Özçelik Armağanı, Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları.
• Dinçer Bahadır, Ş. (2021). Sözlüğün Ruhu (Sözlüğün Ne Olduğu Üzerine Kısa Bir Deneme). Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi (27), 61-69. http://dx.doi.org/10.29228/diyalektolog.51627
• Doğru, F. (2011). Türkçe Sözlüklerde Eşadlı Sözlükbirimlerden Türemiş Sözlük-birimlerin Tanımlanması Sorunu. Dil ve Edebiyat Araştırmaları (4), 133-173.
• ETYMOLOGY DICTIONARY. (2025). Contemporary. ETYMOLOGY DICTIO-NARY web sitesinden 28 Mayıs 2025 tarihinde https://m.egwwritings.org/en/book/14732.521718#21762 adresinden erişildi.
• Gökter Gençer, B. (2019). Türkçe Sözlük’teki Analitik Tanımlar Üzerine: Doğal Tür Sözcükleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tür-koloji Dergisi 23(1), 28-44.
• GÜNCEL TÜRKÇE SÖZLÜK. (2022). Çağdaş. GÜNCEL TÜRKÇE SÖZLÜK web sitesinden 29 Mayıs 2025 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
• KUBBEALTI LUGATİ. (2024). Çağdaş. KUBBEALTI LUGATİ web sitesinden 29 Mayıs 2025 tarihinde https://lugatim.com/s/%C3%A7a%C4%9Fda%C5%9F adresinden erişildi.
• OXFORD LEARNER’S DICTIONARY. (2025). Contemporary. OXFORD LEARNER’S DICTIONARY web sitesinden 29 Mayıs 2025 tarihinde https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/ adresinden erişildi.
• Usta, H. İ. (2010). Sözlükçülük ve Sözlük Araştırmacılığı, Modern Türklük Araş-tırmaları Dergisi, 7(2), 92-101.