نقد دعوى "الخلود" لتيار "ما بعد الإنسانية" في إطار مفهوم الوجود في علم الكلام

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 1, 110 - 141, 23.06.2023

Seyithan Can Çevirmen: Mustafa Hamza

Öz

بدأت البشرية تشهد تحولا رقميا في القرن العشرين بالتزامن مع تطور العلم والتكنولوجيا، انعكس على شكل تغيير جاد في الإنسان وكل ما يتعلق به، وبدأت تظهر اتجاهات مختلفة مؤثرة في علاقات الإنسان مع نفسه وخالقه وبني جنسه وبيئته. ويمكن القول: إن مذهب "ما بعد الإنسانية" (Transhumanism) هو التيار الأكثر شمولا وتحديا من حيث الأهداف التي حددتها للإنسان والعالم. فهذا التيار الذي يتبنى التكنولوجيا مرجعا أساسيا لمستقبل البشر، يُعد أيضا بخطاباته التي تتناول المجتمع، حركة إنسانية ثقافية واجتماعية وأيديولوجية، تدعو لاستخدام التكنولوجيا في الإنسان وفي كل مجالات الإنسان، لتعزيز رفاهيته وإطالة عمره والتغلب على أمراضه، وتتبنى الخلود هدفا. وفي هذا السياق، يزعم أنصار "ما بعد الإنسانية" أنهم يستطيعون تحقيق الخلود بالتكنولوجيا، وأنه يحدث بطريقتين. يركز الفهم الأول على الخلود البيولوجي، ويزعم أنه سيتحقق نتيجة القضاء على جميع العوامل البيولوجية التي تسبب شيخوخة البشر وموتهم، ويركز الفهم الثاني على الخلود الرقمي أو الافتراضي، ويتحقق ذلك بنقل الوعي البشري من الجسم البيولوجي إلى واجهات الكومبيوتر، ثم تركيبه على أي وجود مرغوب فيه. والموت بوصفه عنصرا مهما في بحوث الآخرة، يجعل موضوع تحدي الموت في هذا التيار أمرا مهما يوجب التوقف عنده. تتناول هذه الدراسة موضوع تحدي الموت والزعم بقدرة الإنسان بلوغ الخلود الجسدي والعقلي بوصفه من أهم مزاعم هذا التيار، ونقده في إطار علم الكلام وفهمه للوجود.

Anahtar Kelimeler

علم الكلام, ما بعد الإنسانية, الخلود, الوجود القديم, الوجود الحادث

Transhümanizmin Ölümsüzlük İddiasının Kelâm İlminin Varlık Anlayışı Çerçevesinde Kritiği

Öz

Bilim ve teknolojinin gelişmesi ile birlikte 20. Yüzyıl’da insanlık dijital bir dönüşüm yaşamaya başlamıştır. İnsanın insanla, çevreyle ve Tanrıyla ilişkisinin de etkilendiği birçok noktada farklı akımların ortaya çıktığını söyleyebiliriz. Bu akımların başında, insan ve âleme dair ortaya koyduğu amaçlar itibariyle en kapsamlı ve iddialısının transhümanizm olduğu ifade edilebilir. Teknolojiyi insanın geleceği açısından temel referans kabul eden transhümanizm, aynı zamanda topluma yönelik söylemleri ile kültürel, sosyal ve ideolojik bir insan hareketi olarak kabul edilir. Teknoloji ile ölümsüzlüğü elde edebileceğini iddia eden transhümanistler, bunun iki şekilde gerçekleşebileceğini savunur. Biyolojik ölümsüzlük olarak kabul edilen ilk anlayışta, insanın yaşlanmasına ve ölmesine sebebiyet veren her türlü biyolojik etkenin ortadan kaldırılması ve iyileştirilmesi neticesinde ulaşılacağı iddia edilir. İkincisi ise dijital veya sanal ölümsüzlük şeklinde olup insan bilincinin biyolojik bedenden bilgisayar ara yüzlerine aktarılması ve sonrasında istenilen herhangi bir varlığa monte edilmesi neticesinde ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada transhümanistlerin en önemli iddiası olarak kabul edilebilecek insanın bedensel-zihinsel ölümsüzlüğe erişebileceği söyleminin kelâm ilminin varlık anlayışı çerçevesinde kritiği yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Transhümanizm, Ölümsüzlük, Kadîm varlık, Hadîs varlık

Kaynakça

• Ahmedi, Büşra Kılıç, “İslam ve Transhümanizm Bağlamında Süper Müslüman Kavramının Analizi”, Kocatepe İslami İlimler Dergisi 4/2 (2021): 238-258.
• Akgün, Tuncay, Gazali ve İbn-i Rüşd’e Göre Yaratma, Ankara: Akçağ, 1. Baskı., 2013.
• Aydeniz, Hüsnü, “Geleneksel Değerler Üzerinden Bir Transhümanizm Eleştirisi”, İlahiyat Tetkikleri Dergisi 1/53 (2020): 353-376.
• Aytepe, Masum, “Transhümanizm ve Posthümanizmde Varlık”, Transhümanizm & Posthümanizm, ed. Mustafa Tekin - Muhammet Özdemir, Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2021.
• Bainbridge, William Sims, “Progress Toward Cyberimmortality”, The Scientific Conquest of Death Essays on Infinite Lifespans, USA: Librosenred, 2004.
• el-Bakıllânî, Muhammed b. Ebu Bekir, et-Temhîd fi’r-red ale’l-Mülhideti’l-Muattıla, thk. Muhammed Mahmud el-Hudayrî, Kâhire: Dâru’l-Fikr, 1947.
• el-Beyzâvî, Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed, Tavâli’u’l-Envâr: Kelâm Metafiziği, çev. İlyas Çelebi - Mahmut Çınar, İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• Blackford, Russell, “The Great Transition Ideas and Anxieties”, The Transhumanist Reader: Classical and Contemporary Essays on the Science, Technology and Philosophy of the Human Future, ed. Max More - Natasha Vita-More, West Sussex UK: Wiley-Blacwell Publishing, 2013.
• Bostrom, Nick, “A History of Transhumanist Thought”, Journal of Evolution and Technology 14/1 (2005): 1-30.
• Bostrom, Nick, The Transhumanist FAQ: A General Introduction, PDF: World Transhumanist Association, 2003.
• Bostrom, Nick, “Transhumanist Values”, Erişim 28 Ocak 2022. https://www. nickbostrom.com/tra/values.html
• Bostrom, Nick, “Why I Want to be a Posthuman When I Grow Up”, The Transhumanist Reader: Classical and Contemporary Essays on the Science, Technology and Philosophy of the Human Future, ed. Max More - Natasha Vita-More, West Sussex UK: Wiley-Blacwell Publishing, 2013.
• Bozkurt, Mustafa, Fahreddin Râzî’de Bilgi Teorisi, Ankara: Akçağ, 1. baskı, 2016.
• Carrigan, Kali, “Taking Up the Cosmic Office: Transhumanism and the Necessity of Longevity”, The Transhumanism Handbook, ed. Newton Lee, Switzerland: Springer, 2019.
• Cevizci, Ahmet, Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayınları, 2000.
• Cordeiro, José Luis, “The Boundaries of the Human: From Humanism to Transhumanism”, The Transhumanism Handbook, ed. Newton Lee, Switzerland: Springer, 2019.
• el-Cürcânî, Seyyid Şerîf, Şerhu’l-Mevâkıf, çev. Ömer Türker, I-III, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• el-Cüveynî, Ebü’l-Meâlî, eş-Şâmil fî usuli’d-dîn, thk. Ali Sâmî en-Neşşâr, İskenderiye: Müessestü’l-Meârif, 1969.
• Dağ, Ahmet, “Hümanizmin Radikalleşmesi Olarak Transhümanizm”, Felsefî Düşün 9 (2017): 48-67.
• Dağ, Ahmet, İnsansız Dünya Transhümanizm, İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Dağ, Ahmet, Transhümanizm İnsanın ve Dünyanın Dönüşümü, Ankara: Elis Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Demir, Aysel, “Ölümsüzlük ve Yapay Zekâ Bağlamında Transhümanizm”, Online Academic Journal of Information Technology 9/30 (2018).
• Demir, Talip, “Transhümanizm ve Sekülerleşme: Bildiğimiz Dinin Sonu mu?”, Din ve Transhümanizm, ed. Talip Demir, Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2021.
• Demircan, Kozan, “Aşkın İnsan Üstün İnsana Karşı”, https://khosann.com. 03 Eylül 2016, Erişim 28 Mart 2022. https://khosann.com/askininsanustuninsanakarsi/
• Doede, Bob, “Transhumanism, Technology, and the Future: Posthumanity Emerging or Sub-Humanity Descending?”, Appraisal 7/3 (2009): 39-54.
• Düzgün, Şaban Ali, Nesefî ve İslâm Filozoflarına Göre Allah-Âlem İlişkisi, Ankara: Akçağ Yayınları, 1998.
• Ebû Sa’de, Mehri Hasan, İtticahâtü’l-akl fî müşkileti’l-ma’rife inde’l-Mu‘tezile, Kahire, 1993.
• Edman, Refii, “İnsan, Teknoloji, Türkiye, Tekno-Kültür ve Transhümanizm”, Transhümanizm ve Karşılaştırmalı İzdüşümü, ed. Timuçin Buğra Edman, İstanbul: Kastaş Yayınevi, 2019.
• Emre, Yusuf, “Cenneti Dünyada Aramak: Ölümsüzlük Arzusu, Uzatılmış Yaşam ve Din”, Din ve Transhümanizm, ed. Talip Demir, Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2021.
• Ferrando, Francesca, Philosophical Posthumanism, London: Bloomsbury Academic, 2019.
• Gültekin, Abdurrazak, “Transhümanizm Bağlamında Yapay Zekâ Tanrıya Bir Başkaldırı Mıdır?”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 28 (30 Ekim 2021): 1-16.
• Harari, Yuval Noah, Homo Deus, İstanbul: Kolektif, 2016.
• Hökelekli, Hayati, “Ölüm ve Ölüm Ötesi Psikolojisi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (1991).
• el-Îcî, Ebü’l-Fazl Adudüddîn Abdurrahman b. Ahmed, el-Mevâkıf fî ilmi’l-kelâm, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Kaku, Michio, Zihnin Geleceği, Ankara: ODTÜ Yayıncılık, 2016.
• Kale, Nesrin, “Hümanı̇ zm”, Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES) 25/2 (06 Ağustos 2019): 763-770.
• Karauğuz, Ahmet M., “Cennetten Kovulan İnsanın Cennetı̇ Yenı̇ den İnşa Uğraşı: Transhümanizm”, Türk Dili 69/821 (2020): 52-59.
• Kaya, Veysel, “Fahreddin er-Râzî’nin Varlık Görüşü”, İslam Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî, ed. Ömer Türker - Osman Demir, İstanbul: İSAM Yayınları, 2013.
• Koene, Randal A., “Uploading to Substrate-Independent Minds”. The Transhumanist Reader: Classical and Contemporary Essays on the Science, Technology and Philosophy of the Human Future, ed. Max More - Natasha Vita-More, West Sussex UK: Wiley-Blacwell Publishing, 2013.
• Kurzweil, Ray, İnsanlık 2.0 Tekillige Dogru Biyolojisini Aşan İnsan, çev. Mine Şengel, İstanbul: Alfa Bilim, 2019.
• Lee, Newton, “Brave New World of Transhumanism”, The Transhumanism Handbook, ed. Newton Lee, Switzerland: Springer, 2019.
• Lee, Newton, “In Search of Super Longevity and the Meaning of Life”, The Transhumanism Handbook, ed. Newton Lee, Switzerland: Springer, 2019.
• Levchuk, Kate, “How Transhumanism Will Get Us Through the Third Millennium”, The Transhumanism Handbook, ed. Newton Lee, Switzerland: Springer, 2019.
• Lilley, Stephen J., Transhumanism and Society: The Social Debate Over Human Enhancement, New York: Springer, 2013.
• McNamee, M. J. - Edwards, S D. “Transhumanism, Medical Technology and Slippery Slopes”. General Ethics 32 (2006), 513-518.
• Merkle, Ralph C., “Uploading”, The Transhumanist Reader: Classical and Contemporary Essays on the Science, Technology and Philosophy of the Human Future, ed. Max More - Natasha Vita-More, West Sussex UK: Wiley-Blacwell Publishing, 2013.
• More, Max, “Transhumanism: Towards a Futurist Philosophy”. https://web.archive.org/web/20051029125153/http:/www.maxmore.com:80/transhum.htm. 22 Şubat 2022
• More, Natasha Vita, “Transhumanism Art Manifesto”, https://www.digitalmanifesto.net/manifestos/35/. 15 Şubat 2022. https://www.digitalmanifesto. net/manifestos/35/
• Özdemir, Muhammet, “Posthuman Kavramının Çerçevesi ve Transhümanizm ve Posthümanizm Literatürlerinin Tarihçesi”, Transhümanizm & Posthümanizm, ed. Mustafa Tekin - Muhammet Özdemir, Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2021.
• Özenç, Ardeniz, “Eski Bilim Yeni Bilime Karşı: Simyacılık ve Transhümanizm”, Transhümanizm ve Karşılaştırmalı İzdüşümü, ed. Timuçin Buğra Edman, İstanbul: Kastaş Yayınevi, 2019.
• Peters, Ted, “Progress and Provolution Will Transhumanism Leave Sin Behind?”, Transhumanism and Transcendence Christian Hope in an age Of Tecnological, ed. Ronald Cole Turner, USA: Georgetown University Press, 2011.
• Prisco, Giulio, “Transcendent Engineering”, The Transhumanist Reader: Classical and Contemporary Essays on the Science, Technology and Philosophy of the Human Future, ed. Max More - Natasha Vita-More, West Sussex UK: Wiley-Blacwell Publishing, 2013.
• R. Rose, Michael, “Immortalist Fictions and Strategies”, The Transhumanist Reader: Classical and Contemporary Essays on the Science, Technology and Philosophy of the Human Future, ed. Max More - Natasha Vita-More, West Sussex UK: Wiley-Blacwell Publishing, 2013.
• er-Râzî, Fahreddîn, el-Muhassal, çev. Hüseyin Atay, Ankara Üniversitesi Basımevi, ts.
• er-Râzî, Fahreddîn, Muhassalu efkâri’l-mütekaddimîn ve’l-müteehhirîn mine’l-ulemâ, Kahire: Mektebetü’l-Külliyetu’l-ezheriyye, ts.
• Rose, Michael R., “Biological Immortality”, The Scientific Conquest of Death Essays on Infinite Lifespans, USA: Librosenred, 2004.
• Saka, Gülizar Hazal, “Bir Ütopya Olarak Teknolojik Ölümsüzlük Sorunsalı: Teknolojik Ölümsüzlük”, V. Türkiye Lisansüstü Çalışmaları Kongresi - Bildiriler Kitabı IV, İstanbul: Dumlupınar Üniversitesi, 2015.
• Sandberg, Anders, “Morphological Freedom –Why We Not Just Want It, but NeedIt”, The Transhumanist Reader: Classical and Contemporary Essays on the Science, Technology and Philosophy of the Human Future, ed. Max More - Natasha Vita-More, West Sussex UK: Wiley-Blacwell Publishing, 2013.
• Sarıkaya, Berat, Genlere Müdahale-İlahi Kader İlişkisi, İstanbul: Pınar Yayınları, 2014.
• Sayan, Erdinç, “Analitik Zihin Felsefesinin Temel Problemlerine Bir Bakış”, Kaygı, Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi 19 (15 Ekim 2012): 37-54.
• Sedeeq, Sara, “Tarih, Mitler ve Antik Transhümanizm”, Transhümanizm ve Karşılaştirmalı İzdüşümü, ed. Timuçin Buğra Edman, İstanbul: Kastaş Yayınevi, 2019.
• Sezen, Abdulvahid, “Bireyin Ölümsüzlük Arayışı Bağlamında Transhümanizmi Düşünmek”, Transhümanizm & Posthümanizm, ed. Mustafa Tekin - Muhammet Özdemir, Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2021.
• Tekin Mustafa, Süleyman, “Transhümanizm ve Posthümanizm Bağlamında Din ve Toplum”, Transhümanizm & Posthümanizm, ed. Mustafa Tekin - Muhammet Özdemir, Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2021.
• Treder, Mike, “Emancipation from Death”, The Scientific Conquest of Death Essays on Infinite Lifespans, USA: Librosenred, 2004.
• Vance, John, “Becoming Immortal: The Future of Brain Augmentation and Uploaded Consciousness”, https://Futurism.Com/BecomingImmortalTheFutureOfBrainAugmentationAndUploadedConsciousness. Futurism. 24 Ocak 2014. Erişim 25 Mart 2022
• W. Daly, Todd T., “Diagnosing Death in the Transhumanism and Christian Traditions”, Religion and Transhumanism The Unknown Future of Human Enhancement, ed. Calvin Mercer - Tracy J. Trothen, California: Praeger, 2015.
• Waters, Brent, “Flesh Made Data: The Posthuman Project in Light of the Incarnation”, Religion and Transhumanism The Unknown Future of Human Enhancement, ed. Calvin Mercer - Tracy J. Trothen, California: Praeger, 2015.
• Wellington, Augusta L., “The (R)Evolution of the Human Mind”. The Transhumanism Handbook, ed. Newton Lee, Switzerland: Springer, 2019.
• Yazıcı, Muhammet, “Sünni Kelâmcılara Göre Varlık Kategorilerı̇ ”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (30 Aralık 2007), 201-260.
• Zilahy, Jeffrey, “Pragmatic Paths in Transhumanism”, The Transhumanism Handbook, ed. Newton Lee, Switzerland: Springer, 2019.
• “What is Transhumanism”, https://whatistranshumanism.org/. Erişim 16 Mart 2022. https://whatistranshumanism.org/