Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kadın Eğitimi (1839-1923)

Year 2024, Issue: 9, 107 - 123, 23.09.2024

Azra Ergün Çiçek

Abstract

Kadın, toplumun yapı taşını oluşturan ve toplumun önemli bir parçası olan ailenin değerli bir üyesidir. Bu nedenle onun eğitimi toplum için daima önem arz etmiştir. İnsan olarak kadının en doğal haklarından birisi de eğitimdir. Doğal bir hak olmasına rağmen her dönemde kadınların eğitimi tartışma konusu olduğu gibi Osmanlı dönemi için de bu tartışma güncelliğinden bir şey kaybetmemiştir. Özellikle II. Abdülhamid dönemi (1876-1909) bu durumun ele alındığı ve dikkatle üzerinde durulan bir dönem olmuştur. Bu dönemin günümüzün de temellerini oluşturduğunu söylemek mümkündür. Ancak asıl başlangıç ve önem arz eden dönem Tanzimat (1839) olmuş ve Batılılaşma süreci ile kadınların her anlamda toplumun içerisinde olmaları gerektiği düşüncesinin temelleri atılmıştır. Bunların en önemlisi de eğitim alanında olmuştur. II. Meşrutiyet (1908-1920) Avrupa’ya öğrenci gönderilmesi ve Medrese ıslahatları açısından Türk eğitim tarihinde önemli bir yere sahiptir. Kurtuluş savaşında (1918-1923) ise eğitim sekteye uğrasa da faaliyetler devam etmiştir. Tanzimat'tan Cumhuriyet’e kadınların eğitiminin kadınlara ait okul ve kurumların (İnas mektepleri, Rüşdiyeler, Dârülmuallimât vb.) açılmasıyla da desteklendiği görülmektedir.

Keywords

Eğitim, Kadın Eğitimi, Tanzimat, II. Abdülhamid, II. Meşrutiyet, Kurtuluş Savaşı.

References

• Akşin Somel Selçuk. “Osmanlı'da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908)”. İstanbul: İletişim Yayınları. 2010.
• Aktel Mehmet. “Tanzimat Fermanı’nın Toplumsal Yansıması”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisad ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. Sayı:3 (1998). s. 177-184.
• Akyüz Yahya. “Osmanlı Döneminden Cumhuriyet’e Geçilirken Eğitim- Öğretim Alanında Yaşanan Dönüşümler”. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi Cilt: 1 Sayı: 2 (2011). s. 9-22.
• Baytal Yaşar. “Tanzimat ve II.Abdülhamid Dönemi Eğitim Politikaları”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi. Sayı:11. (2000). s.24-32.
• Çağır Mine. İbrahim Caner Türk. 1869 Maarif-i Umumiyye Nizamnamesi ve Türk Eğitim Tarihindeki Yeri. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi. 4/11 (2017). s.62-75.
• Erdem Ali Rıza. “Bölüm 6” “Kurtuluş Savaşı ve Atatürk Döneminde Eğitim”. Eğiten Kitap Yayıncılık (Ankara). 2022. s.113-138.
• Güven İsmail. “Tanzimat’tan Cumhuriyete Kadın Eğitimi Düşüncesinin Gelişimi”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 34/1. (2001). s. 61-70.
• İyem Cemal vd.. “İslam’da Kadın Emeği ve İstihdamı”. Elektronik mesleki Çiçek, Women's Education from Tanzimat to the Republic (1839-1923) Gelişim ve Araştırma Dergisi. Sayı:1 (2016). s. 66-81.
• Kapluhan Erol. “Hazırlık (Kurtuluş Savaşı) Dönemi Eğitim Politikaları ve Eğitim Faaliyetleri”. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 1/1 (2012). s. 1-28.
• Keçeci Kurt Songül. “Osmanlı Devleti’nde Kadınların Eğitimi”. Yüksek lisans tezi. Erzurum Atatürk Üniversitesi. 2008.
• Keklik Ebubekir. “İkinci Meşrutiyet Döneminde Eğitim Sorunu ve Osmanlı Aydınları”. Tarih ve Gelecek Dergisi. 6/4 (2020). s. 1487-1517.
• Köylü Mustafa - Gözütok Şakir. Ana Hatlarıyla İslam Eğitim Tarihi. Ensar Yayınları. 2017.
• Kubbealtı lügatı. “Tanzimât”. https://lugatim.com/s/TANZ%C3%8EMAT . Erişim: 24 eylül 2024.
• Kurnaz Şefika. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kadınların Eğitimi”. MEB Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğü Milli Eğitim Dergisi. (erişim: 03. Eylül 2024). https://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/milli_egitim_dergisi/143/14. htm. Özkiraz Ahmet - Arslanel Nazan. “İkinci Meşrutiyet Döneminde Kadın Olmak”. Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi. 3/1 (2011). s. 1-10.
• Parmaksız Esma. “2. Abdülhamit Dönemi Eğitim Sistemi Eğitim Yapıları ve Askeri Rüşdiyeler”. Doktora tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi. 2008.
• Şahin Muhammet - Tokdemir Ahmet. “II. Meşrutiyet Döneminde Eğitimde Yaşanan Gelişmeler”. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi 9/4 (2011). s. 851-876.
• Terzioğlu Hülya. “İslam’da Kadının Konumuna Modern Yaklaşımlar Musa Carullah Örneği”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 18/33 (2016). s. 91-109.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi. “1876 Kânûn-ı Esâsî”. https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1876- k%C3%A2n%C3%BBn-i-es%C3%A2s%C3%AE/ . Erişim: 24 Haziran 2022.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi https://islamansiklopedisi.org.tr/ (erişim: 20.11.2022).
• Yıldız Hatip. “II.Abdülhamid Dönemin’de Kız Rüşdiye Mektepleri Müfredat(Öğretim) Programları ve Kızların Eğitimine Katkısı”. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 8/17. (2016). s.1-21.
• Yıldız Mehmet. “Tanzimat Fermanı”. Islamic University of Europa Journal of Islamic Research 5/1 (2012). s. 126-148.
• Zengin Zeki Salih. “Kurtuluş Savaşı Döneminde ve Cumhuriyet’in Başlarında Türkiye’de Medreseler ve Din Eğitimi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43/2 (2002). s.277-313.
• Baltacı Cahid. “Osmanlı Eğitim Sistemi”. Yeni Türkiye Dergisi. 96/7, s. 467-470.
• Çiçek, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kadın Eğitimi (1839-1923)
• Tekin Yusuf. II. Abdülhamit’ten Cumhuriyet’e Miras Bir Ulus Devlet Yaratma Projesi. Gökkubbe Yayınları. 2018.
• Çoban Mustafa. “Kadın Eğitim Kurumu Olarak Darulmuallimat ve Eğitime Katkıları Üzerine Değerlendirme”.KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi. Sayı:22. (2013). s.175-205.
• Kodaman Bayram. “Tanzimat’tan Sonra Türk Kadını”.Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi.5/1. (1990). s. 135-182.
• Kazıcı Ziya. “İslam’da Kadın: (Bir Mukayese)”. İlahiyat Akademi Dergisi. (2020). s.57-72.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. Kur’an-ı Kerim Meali (Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015), s.205.