The Method of Interpreting the Verses in the Mu‘cizāt-ı Qur’āniyya of Ahmed Māhir Efendi, One of the Lecturers of Tafsīr in Dārülfünūn Theology

Year 2025, Volume: 36 Issue: ‘Darulfunun İlahiyat’, 231 - 260, 30.06.2025

Ercan Şen

https://doi.org/10.26650/di.2025.36.1.1649014

Abstract

Ahmed Māhir Efendi, who taught tafsīr and kalām for 13 years at the Dārülfünūn Faculty of Theology and Medresetü’l-Vāizīn, is one of the notable figures who made significant contributions to the development of the Dārülfünūn Faculty of Theology. His name stands out prominently among tafsīr instructors, alongside Manastırlı Ismail Hakkı. Known for his profound knowledge of the Islamic sciences, Ahmed Māhir Efendi was among those whose opinions were sought on religious matters. In addition to his academic stature, he attracted attention for his guidance activities, impressive oratory skills, and political views. This article focuses on Ahmed Māhir Efendi’s work titled Mu‘cizāt-ı Qur’āniyya, which he wrote in Ottoman Turkish and which has not been the subject of an independent research except for a recent study. The main interest of the study is to reveal the Qur’ānic conception and the method of interpreting verses by an Ottoman scholar with the identity of a scholar and a politician, as well as to point out the effects of the conditions surrounding a commentator on the interpretation of verses by identifying the place where Ahmed Māhir Efendi stood in the context of the religious, intellectual, social and political debates of the period and the points that made him different. Within this scope, the content, general characteristics and prominent aspects of the work in terms of tafsīr scholarship have been examined, and the author’s method of interpreting Qur’ānic verses has been evaluated. The study is based on document analysis and content analysis methods and partly on the comparative analysis method. According to the data obtained, it has been determined that various Islamic, political and social issues that are on the agenda of the society in Mu’cizāt-ı Qur’āniyya are evaluated from the perspective of the Qur’ān. This work is seen as a reflection of Ahmed Māhir Efendi’s scholarly accumulation in the science of tafsīr and other Islamic sciences.

Keywords

Tafsīr , Mu‘cizāt-ı Qur’āniyya , Dārülfünūn , Ahmed Māhir Efendi , method

Dârülfünûn İlahiyat Tefsir Müderrislerinden Ahmed Mâhir Efendi’nin Mu‘cizât-ı Kur’âniyye Adlı Eserinde Âyetleri Yorumlama Yöntemi

Abstract

Dârülfünûn İlahiyat Fakültesi ve Medresetü’l-Vâizîn’de on üç yıl tefsir ve kelam dersleri veren Ahmed Mâhir Efendi, Dârülfünûn İlahiyat Fakültesi’nin gelişmesine önemli katkılarda bulunan isimlerden biridir. Kendisinin adı tefsir dersi hocaları arasında Manastırlı İsmail Hakkı ile beraber ön planda yer almıştır. İslâmî ilimlerdeki birikimiyle dikkat çeken Ahmed Mâhir Efendi dinî konularda görüşleri sorulan kişiler arasında olmuştur. Bu ilmî kişiliğine ek olarak irşad faaliyetleri, etkileyici hitabeti ve siyasî görüşleri itibarıyla da dikkatleri üzerine çekmiştir. Bu makalede Ahmed Mâhir Efendi’nin tefsir alanına ilişkin Osmanlıca kaleme almış olduğu ve yakın zamanda yapılan bir çalışma dışında hakkında müstakil olarak bir araştırma bulunmayan “Mu‘cizât-ı Kur’âniyye” adlı eseri üzerinde durulmuştur. Bu kapsamda eserin genel özellikleri, muhtevası ve tefsir ilmi açısından öne çıkan tarafları irdelenmiş, özellikle de müellifin âyetleri yorumlama yöntemi değerlendirilmiştir. Çalışmanın temel ilgi alanı, müderris ve siyasetçi kimliğine sahip bir Osmanlı âliminin Kur’ân tasavvurunu ve âyetleri yorumlama yöntemini ortaya koymak, bunun yanı sıra dönemin dinî, fikrî, sosyal ve siyasî tartışmaları bağlamında Ahmed Mâhir Efendi’nin durduğu yeri ve onu farklı kılan noktaları tespit etmek suretiyle bir müfessiri çevreleyen şartların âyet yorumları üzerindeki tesirlerine işaret etmektir. Çalışmada doküman analizi ve içerik tahlili yöntemi temel alınmış olup kısmen de karşılaştırmalı değerlendirmelere başvurulmuştur. Elde edilen verilere göre Mu‘cizât-ı Kur’âniyye’de toplumun gündeminde olan çeşitli İslâmî, politik ve toplumsal meselelerin Kur’ân perspektifinden değerlendirildiği ve bu eserin müellifinin tefsir ilmindeki ve diğer İslâmî ilimlerdeki birikimini yansıttığı bir çalışma olduğu görülmüştür.

Keywords

Tefsir , Mu‘cizât-ı Kur’âniyye , Dârülfünûn , Ahmed Mâhir Efendi , yöntem

References

• Abdulkadiroğlu, Abdulkerim. “Ballıklızâde Ahmed Mâhir Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1989. II, 98 google scholar
• Abdulkadiroğlu, Abdulkerim. “Ahmed Mâhir Efendi’nin İstanbul Hayatı, Verdiği İcazetler ve Üç Eseri ile El Yazısı Hâtıratı Üzerine Notlar”. Türk Tarihinde ve Kültüründe Kastamonu Sempozyumu (Ekim 1988). 71-82. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1989. google scholar
• Abul, Lamia Levent. Ahmed Mahir Efendi Hayatı, Eserleri, Tasavvuf Anlayışı. Ankara: Sage Yayınları, 2018. google scholar
• Alpaydın, Mehmet Akif. Osmanlılarda Türkçe Tefsir Geleneği. İstanbul: İfav Yayınları, 2016. google scholar
• Başer, Hatice Merve Çalışkan. “Kastamonulu Osmanlı Âlimi Ballıklızade Ahmed Mâhir Efendi (1860-1925) Ve Tefsirciliği”. Dini Araştırmalar Dergisi 25(62) (2022): 33-58. google scholar
• Birinci, Ali. “Ahmet Mahir Efendi”. Üsküdar’a Kadar Kastamonu. ed. Lütfü Seymen. 271-285. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008. google scholar
• Büyükkara, Mehmet Ali. Çağdaş İslâmî Akımlar. İstanbul: Klasik Yayınları, 2016. google scholar
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usulü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993. google scholar
• Çifçi, Fazıl. Kastamonu Camileri Türbeleri ve Diğer Tarihi Eserleri. Ankara: TDV Yayınları, 1995. google scholar
• Demircioğlu, Ziya. Kastamonu Evliyaları. Kastamonu: Doğrusöz Matbaası, 1957. google scholar
• Eren, Fatma. “Tanzimat Sonrası Dârülfünûn’da Tefsir Dersleri: 1900-1914 Yılları Arası Bir İnceleme.” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2017, Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi. google scholar
• Görgülü, Faruk. “Son Devir Osmanlı Ulemasından Kastamonulu Ahmed Mahir Efendi ve ‘el-Fâtiha fî-Tefsîri’l-Fâtiha’ İsimli Eseri”. 3. Uluslararası Sosyal Bilimler ve Eğitim Bilimleri Sempozyumu (USVES) Tam Metin Kitabı. 500-520. Elazığ: Asos Yayınevi, 2021. google scholar
• Görgülü, Faruk. “Ballıklızâde Ahmed Mâhir Efendi’nin el-Muhkem fî Şerhi’l-Hikem Adlı Eserinde İşârî Tefsir”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 7(2) (2023): 593-616. google scholar
• Görgülü, Faruk. Faruk Görgülü, “Bir Osmanlı Âlimi Ahmet Mâhir Efendi ve Mu’cizât-ı Kur’âniyye İsimli Eseri”, ed. Osman Erkmen. Istanbul International Contemporary Scientific Research Congress-VI. 382-393. İstanbul: Iksad Publishing House, 2024. google scholar
• Görgün, Muhammed Emin. “Klasik Arap Edebiyatında Ecvibe-i Müskite ve Kavramsal Analizi”. Amasya İlahiyat Dergisi 20 (2023): 307-345. google scholar
• Gövsa, İbrahim Alaeddin. Türk Meşhurları Ansiklopedisi. İstanbul: Yedigün Neşriyat, 2023. google scholar
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ’ İsmâîl b. 'Omer b. Keşîr ed-Dimeşkî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-'Azîmı. thk. Sâmî b. Muhammed Selâme. b.y.: Dâru Taybe, 1420/1999. google scholar
• Karaca, Hüseyin. Ahmed Mâhir Efendi’nin el-Muhkem fî Şerhi’l-Hikem Adlı Eseri (İlk 100 Sayfa). google scholar
• Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2006, Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi. google scholar
• Keleş, Ahmet. Hadislerin Kur’an’a Arzı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003. google scholar
• Levent, Lamia. “Ahmed Mahir Efendi Hayatı Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı”. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2012, Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi. google scholar
• Mâhir Efendi, Ahmed. el- Fâtiha fî-Tefsîri’l-Fâtiha. İstanbul: Hukuk Matbaası, 1331. google scholar
• Mâhir Efendi, Ahmed. Mu’cizât-ı Kur’âniyye. İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaası, 1328. google scholar
• Mâturîdî, Ebû Manşûr Muhammed b. Muhammed. Te VîîlctU Ehli s-Sunne. thk. Mecdî Bâsellûm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-'İlmiyye, 1426/2005. google scholar
• Mennâu’l-Kattân. Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 2000. google scholar
• Meydânî, Abdurrahman Hasan Habenneke. Kavaidü’t-tedebbüri’l-emsel li-kitâbillahi azze ve celle. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1989. google scholar
• Mukâtil b. Suleymân, Ebû’l-Hasen Mukâtil b. Suleymân el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Suleymân. thk. 'Abdullâh Mahmûd Şehâte. Beyrut: y.y., 1423/2002. google scholar
• Nalbant, Hamdi. Nasrullah Camii Hutbeleri: Ahmed Mâhir Efendi’nin Hayatı, Eserleri ve Hutbe Mecmuası. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2022. google scholar
• Ozanoğlu, İhsan. Kastamonu Kütüğü. İstanbul: Şirketi Mürettibiye Basımevi, 1952. google scholar
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn. el-İtkân fî 'Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm. b.y.: el-Hey’etu’l-Mışriyyeti’l-'Amme li’l-Kuttâb, 1394/1974. google scholar
• Taberî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-Beyân 'an Te’vîli ’Âyil-Kurânı. thk. 'Abdullah b. 'Abdulmuhsin et-Turkî. b.y.: Dâru Hicr, 1422/2001. google scholar
• Uluçam, Müjdat. Kur’ân Ayetleri ve Hadisler Arasında Görülen Tearuz ve Çözüm Yolları. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1997, Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi. google scholar
• Vâhidî, Ebû’l-Hasen en-Nîsâbûrî. Esbâbu’n-Nuzûl. thk. 'İşâm b. 'Abdilmuhsin el-Humeydân. b.y.: y.y., 1412/1992. google scholar
• Zerkeşî, Ebû 'Abdullâh Muhammed b. eş-Şâfi'î. el-Burhânfî 'Ulûnıi’l-Kuran. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. b.y.: Dâru ’İhyâ’i’l-Kutubi’l-'Arabiyye, 1376/1957. google scholar
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. Kahire: İsa el-Babi el-Halebi, ts. google scholar
• Bir Mutasavvıfın Siyasi Hâtıraları: Ahmed Mahir Efendi’nin Hâtıratı. haz. Lamia Levent Abul. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2020. google scholar