Islam Aile Hukukundaki Arabulucu-Hakemlik Uygulamasının Türkiye’de Aile Arabuluculuğuna Muhtemel Katkıları

Year 2019, Volume: 30 Issue: 2, 311 - 336, 31.12.2019

Ahmet Temel

Abstract

Bu makale Türkiye’de yakın gelecekte uygulamaya konması beklenen aile arabuluculuğu kurumu için Türkiye’nin içinde bulunduğu kültürel coğrafyada yüzyılları aşkın bir tecrübeye dayalı olarak uygulanmış aile arabulucu-hakemliğinin önemli katkılar sunacağını iddia etmektedir. Mevcut tasarı batı tarzı aile arabuluculuğunu model almaktadır. Batıda 1970’lerden itibaren uygulanan bu model esasında boşanma davalarının oluşturduğu yargı yükünü azaltarak boşanma sürecini kolaylaştırmayı amaçlayan “boşanma arabuluculuğudur.” Hâlbuki Türkiye’deki aile yapısı aile birliğini muhafaza etmeyi en temel ilke olarak kabul eden İslam Aile Hukuku kodlarına uygun bir biçimde oluşmuştur. Bu nedenle bu makale aile arabuluculuğunda gerek Türkiye’nin tarihsel hafızasında gerekse bugün pek çok İslam ülkesinde uygulaması var olan İslam aile hukukunda gelişmiş arabulucu-hakemlik kurumunun dikkate alınmasını önerir. Bu modelin Türkiye aile yapısına daha uygun olmasının yanı sıra önemli bir problem olarak karşımıza çıkan boşanma ivmesindeki yükselmeyle mücadelede de çok daha etkin olacağını öne sürer. Zira İslam hukukunun yargısal boyutunun yanında uhrevî yaptırımı içeren diyanî bir vasfa da sahip olması kamuya kapalı mahrem alana sahip aile kurumu içinde karşılaşılan problemlerin çözümünde çok daha etkin olmasını sağlamaktadır. Bu araştırma konunun önemi ve literatür değerlendirmesini içeren giriş bölümü sonrasında üç başlık altında inceleme yapmaktadır. Birinci bölümde aile arabuluculuğunun tarihsel gelişimi ve kavramsal çerçevesi ele alınmış; ikinci bölüm İslam hukukunda aile arabuluculuğu-hakemliğinin mahiyetini incelemiş; üçüncü bölüm ise İslam Aile Hukukunda sulh temelli arabulucu-hakemlik uygulamasının çağdaş aile arabuluculuğu uygulamasına eklemlenmesi konusuna ayrılmıştır.

Keywords

Aile arabuluculuğu, İslam aile hukuku, Arabulucu-hakemlik, Tahkim, Sulh

The Prospective Contributions of the Med-Arb Model in Islamic Family Law to Family Mediation in Turkey

Abstract

This article argues that the med-arb model, combining mediation and arbitration, which has been applied in the cultural hinterland where Turkey has been rooted for centuries will make significant contributions to family mediation in Turkey that will be put into practice in the near future. The current model being prepared is modelled on the western-style of family mediation. The model which was implemented in the west in the 1970s known as “divorce-mediation” is essentially aimed at facilitating the divorce process and reducing the burden on the judiciary. Whereas in Turkey the family structure has been formed in accordance with Islamic family law norms that recognize the preservation of family unity as the most fundamental principle. Therefore, this article proposes the med-arb model of Islamic family law which is present in the memory of Turkey’s history and is practiced in many Muslim-majority and Muslim-minority countries today should be considered. In addition to being more suitable for the family structure in Turkey, this model also suggests it would be much more effective in the fight against the recent significant increase in the divorce rates in Turkey. Islamic law, in addition to its judicial dimension has a religious character that includes other-worldly sanctions which will most probably be much more effective in solving the problems encountered within the family institution that has a closed private space. This study frames its investigation under three titles after an introductory chapter, which presents a literature review and the importance of the subject. The first chapter provides the historical outline of family mediation and conceptual framework. The second part delves into the specifics of the application of med-arb in Islamic Family Law. The third part discusses the integration of sulh-based medarb in Islamic Family Law into the application of contemporary family mediation.

Keywords

Family mediation, Islamic family law, Med-arb, Arbitration, Sulh

References

• ʿAbdulvehhâb, el-Ḳâḍî Ebû Muḥammed. “El-Meʿûne ʿalâ Meẕhebi ʿâlimi’l-Medîne.” thk. ̣Hamîş ʿAbdulḤaḳ. Mekke: el-Mektebetu’t-ticâriyye, n.d.
• Açık, Fatma. “İslam Aile Hukukunda Tahkim Müessesesi ve Hakemin Boşama Yetkisi.” Konya: SÜ, 2006.
• Afacan, Kübra. Trabzon Şerʿiyye Sicillerine Göre XVII. Yüzyılın Son Çeyreğinde Sulh Akidleri ve Analizi. KATÜ, 2018.
• Akkaya, Tolga. “Boşanma Davasında Alınabilecek Geçici Hukuki Korumalar veya Hakimin Müdahalesi Yoluyla Çocuğun Korunması Kapsamında Zorunlu Arabuluculuk ve Boşanma Süreci ( Aile ) Danışmanlığı” Ankara Barosu Dergisi. 4 (July 1, 2014). https://dergipark.org.tr/ abd/issue/33819/374515.
• Albayrak, Adem. “Türk Hukukunda Tı ̇carî Uyuşmazlıklarda Arabuluculuk.” Arabuluculuğun Geliştirilmesi Uluslararası Sempozyumu2. Ankara, 2018.
• Atar, Fahrettin. İslam Yargılama Hukukunun Esasları. 2. Basım. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2017.
• Aydın, Mehmet Akif. Osmanlı Aile Hukuku. 2. Basım. İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
• Bartel, Barry C. “Med-Arb as a Distinct Method of Dispute Resolution: History, Analysis, and Potential.” Willamette Law Review 27 (1991).
• Berg, Adriane G. “The Attorney as Divorce Mediator.” Mediation Quarterly 1983/2 (December 1983): 21–28. https://doi.org/10.1002/crq.39019830205.
• Buḫârî, Ebû Ḥafs (Ebû Muḥammed) Hüsâmüddîn es-Ṣadrü’ş-şehîd ʿÖmer b. ʿAbdilʿazîz b. ʿÖmer b. Mâze - Serhân, Muḥyî Hilâl el-. “Edebu’l-Ḳâḍi Li’l-Ḫaṣṣâf.” Bağdâd: Matbaʿatü’l-irşâd, 1977.
• Cessâs, Ebû Bekir er-Râzî el-. Ahkâmu’l-Kur’an Li’l-Cessâs. thk. Muhammed Ali Şahin Abdusselam. 1st Ed. Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ʿilmiyye, n.d.
• Cevzî, İbn Ḳayyim el-. İʿlamu’l-Muvaḳḳiʿîn ʿan Rabbi’l-ʿâlemîn. thk. Taha Abdurrauf. Daru’l-Cîl, 1973.
• Cunningham, Robert B. and Sarayrah, Yasin K. “Taming Wasta to Achieve Development.” Arab Studies Quarterly 16/3 (1994): 29–41.
• Cusairi, Rafidah Mohamad. The Application of Islamic Shari’ah to the Muslim Minority Living in the Uk: A Comparative Study on Family Mediation Between English Law and Faith-Based Med-Arb at Shari’ah Councils. Glasgow Caledonian University, 2013. https://ethos.bl.uk/OrderDetails. do?uin=uk.bl.ethos.636816?
• Donohue, William A. - Burrell, Nancy - Allen, Mike. “Models of Divorce Mediation.” Family and Conciliation Courts Review 27 (1989).
• Ergene, Boğaç. “Why Did Ümmü Gülsüm Go to Court? Ottoman Legal Practice between History and Anthropology.” Islamic Law and Society 17/2 (2010): 215–244. https://doi.org/10.1163/09 2893809X12519895111144.
• Filiz, Orhan. “Türkiye’de Aile Mahkemeleri Uygulaması ve Uygulamanın Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma.” Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi 25/25 (2011): 73–96. https://doi.org/10.21560/ spcd.99525.
• Folberg, Jay. “A Mediation Overview: History and Dimensions of Practice.” Mediation Quarterly 1983/1 (September 1983): 3–13. https://doi.org/10.1002/crq.39019830103.
• Fried, Ginnine. “The Collision of Chruch and State: A Primer to Beth Din Arbitration and the New York Secular Courts.” Fordham Urban Law Journal 31 (2003).
• Ḫaṭîb Şirbînî, Şemsuddîn Muḥammed. “Muġni’l-Muḥtâc Ilâ Maʿrifeti Meʿânî Elfâẓi’l-Minhâc.” Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ʿilmiyye, 1994.
• Ḫaṭîb Şirbînî, Şemsuddîn Muḥammed. Muġni’l-Muḥtâc Ilâ Maʿrifeti Meʿânî Elfâẓi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ʿilmiyye, 1994.
• Henry, Karen L. “Med-Arb: An Alternative to Interest Arbitration in the Resolution of Contract Negotiation Disputes.” Ohio State Journal on Dispute Resolution 3 (1987).
• İbnu’l-ʿArabî, Ebû Bekr Muḥammed b. Abdillâh. “Aḥkâmu’l-Ḳurʾân.” Beyrut: Dâru’l-kutubi’l ilmiyye, 2003.
• Jennings, Ronald C. “Kadi, Court, and Legal Procedure in 17th C. Ottoman Kayseri: The Kadi and the Legal System.” Studia Islamica. 48 (1978): 133. https://doi.org/10.2307/1595357.
• Lavi, Dafna. “Divorce Involving Domestic Violence: Is Med-Arb Likely to Be the Solution.” Pepperdine Dispute Resolution Law Journal 14 (2014).
• Mâverdî, ʿAlî b. Muḥammed. “el-Ḥâvi’l-Kebîr fî Fikhi Meẕhebi’l İmām’ş-Şâfiʿî ve Huve Şerḥi Muḫtaṣar El-Muzenî.” thk. Şeyḫ ʿAlî Muḥammed Muʾavviḍ ve dğr. Beyrut: Dâru’l-kutubi’lʿilmiyye, 1999.
• Özbek, Mustafa Serdar. “Arabuluculuk ile Tahkim Yöntemlerinin Kesişme Bölgesi: ArabuluculukTahkim.” Yargıtay Dergisi 43/1 (2017): 15–106.
• Özçelik, Sezai. “İslami Çatışma Çözümüne Giriş: İslami Hakemlik (Tahkim), İslami Arabuluculuk (Wasata), İslami Barış Yapma (Sulha) ve İslami Üçüncü Taraf (Ombudsman).” Yeni Türkiye 95 (2017): 190–202.
• Parkinson, Lisa. Aile Arabulucuğu. Ed. Yonca Fatma Yücel. 2018.
• Pekcanıtez, Hakan. “Alternatif Uyuşmazlık Çözümleri.” Hukuki Perspektifler Dergisi. 5 (2005).
• Pürselim, Hatice Selin. “Yabancılık İçeren Arabuluculuk Usulü ve Bağlayıcılığı Hakkında Düşünceler.” Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 20/2 (2014): 2–21.
• Şen, Yusuf. “İslam Hukukunda Arabuluculuk.” Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/22 (2012): 105–135.
• Şimşek, Erdem. “Düzenlenmesi Düşünülen Aile Hukukuna İlişkin Uyuşmazlıklarda Arabuluculuk Kanunu Ile İlgili Değerlendirme.” Arabuluculuğun Geliştirilmesi Uluslararası Sempozyumu. Ankara, 2018.
• Tamdoğan, Işık. “Sulh and the 18th Century Ottoman Courts of Üsküdar and Adana.” Islamic Law and Society 15/1 (2008): 55–83. https://doi.org/10.1163/156851908X287307.
• Tanrıver, Süha. “Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları: Arabuluculuk Kurumuna Hukuki ve Sosyolojik Bir Bakış.” In Prof.Dr. Fikret Eren’e Armağan. Ankara: Yetkin, 2006.
• Tanrıver, Süha. “Hukuk Uyuşmazlıkları Bağlamında Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları ve Özellikle Arabuluculuk.” TBB. Dergisi. 64 (2006): 151–177.
• Tarman, Zeynep Derya. “Tarafsız Bir Üçüncü Kişi Aynı Uyuşmazlıkta Hem Hakem Hem De Arabulucu Olabilir Mi?” Legal Hukuk Dergisi 86/8 (2010): 463–471.
• Tuğsavul, Melis Taşpolat. Arabuluculuk Kanun Tasarısı Çerçevesinde Türk Hukukunda Arabuluculuk. Ankara: Yetkin, 2012.
• Türcan, Talip. “İslâm Hukukunda İki Farklı Geçerlilik Alanı: Kazâî ve Diyânî Hüküm Ayırımı.” İslâmî Araştırmalar 19/1 (2006): 159–167.
• Ünalan, Abdülkerim. “İlkiya El-Harrasi ve Ahkamü’l-Kur’an’ındaki Metodu.” İzmir: DEÜ, 1990. Yeşilırmak, Ali. “Uyuşmazliklarin Arabuluculuk Ve Tahkı̇m Yollarinin Bı̇rlı̇kte Kullanilarak Çözümü (Med-Arb).” Arabuluculuğun Geliştirilmesi Uluslararası Sempozyumu. 181–188. Ankara, 2018.
• Yıldız, Pervin. “Türk Hukukunda Aile Arabulucuğuna İlişkin Gelişmeler.” Arabuluculuğun Geliştirilmesi Uluslararası Sempozyumu. Ankara, 2018.
• Yılmaz, İbrahim. “İslam Aile Hukukunda Boşanmaları Önleyici Bir Tedbir Olarak Tahkim Müessesine Hukuki İşlerlik Kazandırılması.” Turkish Studies 12/10 (2017): 329–360. https://doi.org/http:// dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.11774.