Fuat Sezgin’in Bedî‘ Ilminin Doğuşu ile Ilgili Görüşleri (Bedî‘ Ilmi ile Ilgili Bitirme Tezi Bağlamında)

Year 2019, Special Issue, 67 - 91, 31.12.2019

Fatma Nur Şener

Abstract

İslam medeniyetinin kitâbiyatı üzerine önemli çalışmalar kaleme alan Fuat Sezgin, İstanbul Üniversitesi Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsü’ndeki eğitimini 1947 yılında Arap ve İran Filolojisi bölümünde hazırladığı “Bedî‘ İlminin Tekamülü ve İstanbul Kütüphanelerinde Bulunan Bedîiyyelere Ait Yazmalar Kataloğu” başlıklı tezi ile tamamlamıştır. Sezgin, teze başlarken bedîiyye türünü incelemeyi ve İstanbul yazma eser kütüphanelerinde yer alan bedîiyyâtın kataloğunu çıkarmayı amaçlamıştır ancak çalışması esnasında izah etmeyi zaruret addettiği; beyân ilminin Câhiz’la (ö. 255/869) başlatılması, İbnü’l-Mu‛tez’in (ö. 296/908) zikrettiği bedî‘ nevilerinde ani bir artışın bulunması, Kudâme b. Ca‛fer’in (ö. 337/948) Nakdü’ş-şiʿr’inde kendisini bu alanda eser telif edenlerin ilki olarak zikretmesi gibi bir takım meselelerle karşılaşmıştır. Bu meselelerden yola çıkarak özelde bedî‘ ilminin genel olarak ise belâgatın doğuşu ve gelişimi hakkında hâlihazırda da canlılığını sürdüren tartışmalara dâhil olmuştur. İbnü’l-Mu‛tez’in Kitabu’l-bedî‘i ile bir disiplin olarak ortaya çıktığı kabul edilen bedî‘ ilminin menşeinde Yunan felsefesinin tesirinin olduğu hususunda modern dönemde tartışmalar cereyan etmiştir. Kitâbu’l-bedî‘nin telif edilme sürecinden yola çıkarak yaptığı tetkiklerle bedî‘ ilminin tarihini iki safhaya ayıran Fuat Sezgin, İbnü’l-Mu‛tez’in kitabının bölümleri arasında bir ayrıma gitmiş ve kitabın ikinci bölümünü Aristo’nun Rhetorica’sından (Kitâbü’l-Hatâbe) istifade ederek telif ettiği kanaatine varmıştır. Bu kanaatini İbnü’l-Mu‛tez’in çağdaşı olan Kudâme b. Ca‛fer’in Nakdü’ş-şiʿr’inde de Aristo etkisinin açıkça tespit edilebilir olmasıyla desteklemiştir. Bu çalışmada ise Fuat Sezgin’in bedî‘ sanatlarının tarihçesine yönelik söz konusu tespitlerini ve argümantasyonunu analiz edilmeye çalışılacaktır.

Keywords

Rhetorica, belâgat, beyan, bedî‘, İbnü’l-Mu‛tez

Fuat Sezgin’s Views on the Origins of Ilm al-Badi (In the context of his Dissertation on Ilm al-Badi)

Abstract

Fuat Sezgin, who wrote important studies on Islamic literature, completed his education at the Istanbul University Institute of Oriental Studies with his dissertation titled “Bedî‘ İlminin Tekamülü ve İstanbul Kütüphanelerinde Bulunan Bediiyyelere Ait Yazmalar Kataloğu” in 1947. Sezgin aimed to examine the genre of badîiyyah and to produce a catalog of badîiyyât in Istanbul manuscript libraries. Moreover, he considers it necessary to explain in his work the following: the beginning of rhetoric (al-balagha) with Jahiz (d. 255/869), the sudden increase in rhetorical forms used by Ibn al-Mu‘tazz (d. 296/908), and Qudâma b. Ja’fer’s (d. 337/948) acceptance of himself in this field as the first author. Based on these issues, he has already been involved in debates regarding the origins and development of rhetoric. In the modern period, there has been a debate on the influence of Greek philosophy on the origins of rhetoric, which is accepted as a discipline with the book of Ibn al-Mu‘tazz called Kitab al-Badi. Fuat Sezgin, who divides the history of al-badi into two phases with the examinations he made based on the writing process of Kitab al-Badi, made a distinction between the chapters of Ibn al-Mu‘tazz. Sezgin concluded that İbn al-Mu’tazz was influenced by Aristotle in the second part of the book. He supported this conviction with the detectable Aristotle effect in Qudâma, a contemporary of Ibn al-Mu‘tazz. In this study, Fuat Sezgin’s findings and argumentation about the history of the rhetorical arts will be analyzed.

Keywords

Rhetorica, balagha, bayan, badî ‘, İbn al-Mu‘tazz

References

• Abbas, Fazl Hasan. el-Belâgatü’l-Müfterâ Aleyhâ Beyne’l-Esâle ve’t-Tebeiyye. Dârü’l-Furkân, 1420/1999.
• Aristoteles. Retorik. İngilizce’den çev. Mehmet H. Doğan, İstanbul:Yapı Kredi Yayınları, 1993.
• Atîk, Abülaziz. fi’l-Belâgati’l-Arabiyye. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyye, 2.
• Bulut, Ali. Bedî‘ İlmi. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2016.
• Bulut, Ali. Belâgat : Meânî-Beyân-Bedî‘. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Dayf, Şevki. el-Belâga Tatavvur ve Tarih. Kahire: Dâru’l-Meârif.
• Demirayak, Kenan, M. Sadi Çögenli. Arap Edebiyatında Kaynaklar. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını, 2000.
• Durmuş, İsmail. “İbnü’l-Mu‛tez.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi İstanbul, TDV Yayınları, 2000, 21.
• Ebu Zeyd, Ali. el-Bedîiyyât fi’l-Edebi’l-Arabî. Âlemü’Kütüb, 1402/1982.
• el-Cürcânî, Abdulkâhir. Esrarü’l-Belağa. Beyrut: Dâru’l-Mesîra, 1983.
• el-Kazvînî, Ebü’l-Meâlî Celâlüddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân. Telhîsü’l-Miftâh. thk. Abdurrahman el-Berkûkî. Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 1932.
• Erhîle, Abbas. el-Eserü’l-Aristiyyu fi’n-Nakd ve’l-Belâgati’l-Arabiyyîn. Ribat, Menşûrâtü Külliyyeti’lâdâb ve’l-ulûmi’l-insânîyye bi’r-Ribat, 1999.
• es-Sekkâkî, Ebu Yakub Siracüddin Yusuf. Miftâhu’l-Ulûm. thk.Nuaym Zerzûr. Beyrut: Dârü’lKütübi’l-İlmiyye, 1407/1987.
• Ferruh, Ömer. Târîhu’l-Edebi’l-Arabî. Beyrut Dârü’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1401/1981.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah.“Bedi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1992, 5.
• Hüseyin, Abdulkadir. el-Muhtasar fi’l-Belâga. Kahire: Dâru’l-Garîb, 2001.
• Hüseyin, Taha. “el-Câhiz’den Abdulkahir Dönemine Kadar Arap Belâgatı.” çev. M. Akif Özdoğan. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 8, 2006, 131.
• İbiş, Mustafa.“Tarihte Belâgat İlminin Karşılaştığı Harici Problemler.” Social Sciences Studies Journal. 35, no: 5, 2019.
• İbnü’l-Mu‛tez, Ebü’l-Abbâs Abdullāh b. Muhammed el-Mu‘tezz. Kitâbü’l-Bedî‘. Beyrut: Dâru’lMesîra, 1982.
• Kallek, Cengiz. “Kud’ame b. Ca’fer.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2002, 26.
• Kılıç, Hulusi. “Bedîiyyat.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1992, 5.
• Kılıç, Hulûsi. “Belâgat.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1992, 5.
• Kızıklı, Zafer.“Arap Dilinde Retoriğin Bir Bilim Dalı Olarak Doğuşu, Gelişimi ve Öncüleri.” ICANAS 38 Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi. Ankara: 2007.
• Kudâme b. Ca‛fer, Ebü’l-Ferec Kudâme b. Ca‛fer b. Kudâme b. Ziyâd el-Kâtib el-Bağdâdî. Nakdü’şŞi’r. thk.
• Muhammed Abdülmun’im Hafâcî. Beyrut, Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye. Marangozoğlu, İzzet. “Arap Edebiyatında Bedî‘ ve Bedîiyyât”. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2005.
• Özdoğan, Mehmet Akif.“Belâgatın Sistematize Edilmesinde es-Sekkâkî ve el-Kazvînî’nin Rolü.” Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 4. no:2, 2002.
• Sezgin, Fuat. “Bedî‘ İlminin Tekamülü ve İstanbul Kütüphanelerinde Bulunan Bediiyyelere Ait Yazmalar Kataloğu”, Lisans Bitirme Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1947.