The Meanings of the Word “Aziz” in the Quran

Year 2023, Volume: 34 Issue: 2, 419 - 451, 30.12.2023

Cemal Abdullah Aydın

https://doi.org/10.26650/di.2023.34.2.1341913

Abstract

This article examines the meaning of the word “Aziz” (except for “Asma-ul-Husna”) and other words with the same root in other forms found in the Holy Qur’an. The research draws on Arabic language sources compiled in the first centuries of the Hijrah. It also utilizes early Arabic language dictionaries, works of Wujuh and Nasa’ir, Tafsirs, and the literature of Maani and Gharib al-Quran, which explains the words of the Qur’an. This article quotes ancient sources to define the word “Aziz,” and identifies ten different meanings attributed to the word. It also attempts to establish a connection between these ten different meanings based on the most concrete one. The study then goes through the verses in which “Aziz” and other words with the same root appear in order. Providing meticulous translations of the source texts about these verses, the article presents the meanings attributed to the word and other derivatives, especially by linguists. It then offers translations of each of these verses accordingly. This paper also cites Turkish translations of Elmalılı Hamdi Yazır, Ömer Nasuhi Bilmen, Hasan Basri Çantay, and Ali Fikri Yavuz, demonstrating the various meanings attributed to the word depending on the context. Eight of the ten meanings mentioned are found in the Qur’an. The paper also assesses these translations through examples, aiming to illustrate that a direct translation of the word may cause misunderstandings, although the exact same word exists in Turkish. The conclusion lists all of the meanings attributed to the word and the findings of this research.

Keywords

Quran, Aziz, Izzet, Garibu’l-Kuran, Tafseer, Maani’l-Quran, Al-Wojooh Wa Al-Nazair

Aziz Kelimesinin Kur’an-ı Kerim’deki Manaları

Abstract

Bu makalede Kur’an-ı Kerim’de pek çok yerde zikredilen “Aziz” kelimesinin delaletleri incelenmektedir. Ayrıca kelimenin aynı köke sahip diğer kalıplardaki şekilleri ele alınmış; ancak Esma-i hüsna olarak zikredildiği ayetler araştırma dışı bırakılmıştır. Makalede hicretin ilk asırlarında telif edilmiş Arap dili kaynakları esas alınmıştır. Erken dönem Arap Dili sözlükleri, Vücûh ve Nezâir eserleri, tefsirler, Kur’an kelimelerini açıklayan meâni/garibu’l-Kur’an literatüründen istifade edilmiştir. “Aziz” kelimesinin farklı manalarına dair kadim kaynaklarda yer alan açıklamalar nakledilmiştir. Kelimeye ait on farklı mana tespit edilmiştir. Kaynaklardaki bilgiler ışığında kelimenin ilk manası belirlenmiş, zamanla farklı ancak birbirleriyle irtibatlı anlamları nasıl kazandığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Sonrasında “aziz” kelimesinin ve aynı kökten türemiş başka kalıplardaki kelimelerin geçtiği ayetler sırayla zikredilmiştir. Bu ayetlerle ilgili kaynak eserlerde yazılanlar titizlikle tercüme edilerek bilhassa dil âlimlerinin kelimeye ve diğer türevlere yüklediği manalar belirtilmiştir. Bu bilgilerden yola çıkılarak her ayetin meali verilmeye çalışılmıştır. Mukayese edilmesi için Elmalılı Hamdi Yazır, Ömer Nasuhi Bilmen, Hasan Basri Çantay ve Ali Fikri Yavuz’un telif ettikleri meallerden bu ayetlerin Türkçe karşılıkları aktarılmıştır. Böylelikle kelimenin ve türevlerinin geçtiği ayetlere göre aldığı manalar ortaya konulmuştur. Bahsi geçen on manadan sekizinin Kur’an’da yer aldığı belirlenmiştir. Ayrıca örnekler üzerinden mealler tenkit edilerek değerlendirilmiştir. Türkçede de kullanılan “aziz” kelimesinin, Kur’an ayetlerinin meallerinde aynen yer almasının yanlış anlamalara yol açabileceği örneklerle gösterilmiştir. Sonuç kısmında tespit edilen manalar topluca zikredilmiş, elde edilen neticeler sıralanmıştır.

Keywords

Kur’an, Azı̇z, İzzet, Garı̇bu’l, Kur’an, Tefsı̇r, Meânı̇’l, Kur’an, Vücuh ve Nezair

References

• Askerî, Ebu Hilal Hasan b. Abdullah, el-Furûku’l-luğaviyye, thk: Muhammed Selim, Kahire: Daru’l-ilm ve’s-sekafe, 1998 google scholar
• Askerî, el-Vücuh ve’n-nezâir, thk: Muhammed Osman, Kahire: Mektebetu’s-sekafeti’d-diniyye, 2007 google scholar
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Kur’an-ı Kerim’in Türkçe meali alisi, İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1982 google scholar
• Cevherî, İsmail b. Hammad, es-Sihah,thk: Ahmed Attar, Beyrut: Daru’l-ilm li’l-melayin, 1987 google scholar
• Çantay, Hasan Basri, Kur'ân-ı hakim ve meâl-i kerim, İstanbul : Elif Ofset Tesisleri, 13. Baskı, 1984 google scholar
• Dineverî, İbn Kuteybe, Garibu’l-Kur’an, thk: Ahmed Sakr, Beyrut: Darül-Kütübi’l-ilmiyye, 1978 google scholar
• Ebu Ubeyde, Mamer b. Müsenna, Mecazu’l-Kuran, thk: Fuat Sezgin, Kahire: Mektebetu’l-hancı, 1954 google scholar
• Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. Kasım, Kitâbü’l-Ezdâd, thk: Muhammed Ebu’l Fadl İbrahim, Beyrut: el-mektebetü’l-asriyye, 1987 google scholar
• Ezdî, Harun b. Musa, el-Vücûh ve’n-neẓâʾir fi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm, thk. Hâtim Dâmin, Bağdat: Irak Kültür ve enformasyon bakanlığı, 1988 google scholar
• Ferâhîdî, Halil b. Ahmed, Kitabu’l-ayn, thk. Abdülhamid Hindavi, Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003 google scholar
• Ferrâ, Ebu Zekeriyya Yahya b. Ziyad, Meâni’l-Kuran, thk: Ahmet Necati, Muhammed Neccar, 3 cilt Kahire: Darü’l-kütübi’l-Mısriyye, 1955 google scholar
• Gazzalî, Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed, el-Maksadu’l-esnâ fi şerhi meanî esmaillahi’l-hüsnâ, thk: Bessam Abdülvahhab el-Câbî, Limassol: al-Jaffan al-Jabi, 1987 google scholar
• Hattâbî, Ebu Süleyman Hamd b. Muhammed, Şeʾnü'd-duâ, thk: Ahmed Yusuf Dekkak, Dımaşk: Daru’s-sekafeti’l-arabiyye, 1984 google scholar
• Herevî, Ebu Mansur Muhammed, Tehzibu’l-luğa, thk: Muhammed Avad Murib, Beyrut: Daru ihyai’t-turasi’l-arabi, 2001 google scholar
• Himyeri, Neşvan b. Said, Şemsu’l-ulum ve devaü kelami’l-arabi mine’l-külüm, thk: Hüseyin Amrî vd., 12 cilt, Beyrut: Daru’l-fikr, 1999 google scholar
• Isfahânî, er-Râgıb, Hüseyn b. Muhammed, Müfredatu elfazi’l-Kur’an, thk: Safvan Davudi, Dımaşk: Daru’l-kalem, 1992 google scholar
• İbn Dureyd Muhammed b. Hasan, Cemheretü’l-luğa, thk: Remzi Ba’lebekki, Beyrut: Daru’l-ilm li’l-melayin, 1987 google scholar
• İbn Ebû Zemenîn, Muhammed b. Abdullah, Tefsiru’l-Kur’ani’l-aziz, thk: Hüseyin Ukaşe, Muhammed Kenz, 5 cilt, Mısır: Faruk hadise 2002 google scholar
• Razi, Muhammed b. Ebu Bekr, Muhtaru’s-Sihah, thk: Mahmud Hatır, Beyrut: Lübnan naşirun 1995 google scholar
• Mukatil b. Süleyman, el-Vücûh ve’n-neẓâʾir fi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm, thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2011 google scholar
• Süyûtî, Celaleddin, el-Müzhir fi ulumi’l-luğa ve envâ’iha, thk: Fuad Ali Mansur, Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998 google scholar
• Mertoğlu, M. Suat, “Vücûh ve Nezâir”, DİA, İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 2013 google scholar
• İbn Manzur, Ebu’l-Fadl Cemaluddin Muhammed, Lisanu’l-arab, 15 cilt, Beyrut:Dar Sadır, 3.Baskı, 1414 google scholar
• İbnu’s-Sikkit Ebu Yusuf Yakub b. İshâk, el-Elfâz, thk: Fahreddin Kabave Beyrut: Lübnan naşirun, 1998 google scholar
• İbnü’l-Esir, Mecdüddin Mübarek b. Muhammed, en-Nihaye fi garibi’l-hadis, thk: Tahir Zavi, Mahmud Tanahi, 5 cilt, Beyrut: Daru İhyai’t-turasi’l-arabi, 1979 google scholar
• Kara, Ömer, "Meşhur Ama Az Tanınan Çok Yönlü Bir İlim Adamı:Râğıb el-İsfahani". Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38 (2012) google scholar
• Kazvinî, Ebû’l-Hüseyn, Ahmed b. Fâris, Muʿcemu mekayisi’l-luğa, thk: Abdüsselam Harun, Beyrut: Darü’l-fikr, 1979 google scholar
• Maverdi, Ebu Hasan Ali b. Muhammed, en-Nüket ve’l-’uyûn, thk: Seyyid ibn Abdülmaksut, 6 cilt Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye google scholar
• Mecdüddin Mübarek b. Muhammed İbnü’l-Esir, en-Nihaye fi garibi’l-hadis, thk: Tahir Zavi, Mahmud Tanahi, Beyrut: el-Mektebetü’l-ılmiyye, 1979 google scholar
• Mertoğlu, M. Suat, “Vücûh ve Nezâir”, DİA (İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi, 2013) google scholar
• Mukatil b. Süleyman, el-Vücûh ve’n-neẓâʾir fi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm, thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2011 google scholar
• Nehhas, Ebu Cafer Ahmed b. Muhammed, İrabu’l-Kur’an, thk: Abdülmünim İbrahim, 5 cilt, Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001 google scholar
• Nehhas, Ebu Cafer Ahmed b. Muhammed, Meani’l-Kur’an, thk: M. Ali Sabuni, 6 cilt, Mekke: Ümmülkura Ünv.,1989 google scholar
• Nehhas, İrabu’l-Kuran, Beyrut, 2001 google scholar
• Razi, İbnu Ebi Hatim, Tefisiru’l-Kur’ani’l-azim müsneden, thk. Esad Tayyib, 10 cilt. Mekke: Mektebetü Nizar Mustafa el-Baz, 1997 google scholar
• Razi, Muhammed b. Ebu Bekr, Muhtaru’s-Sihah, thk: Mahmud Hatır, Beyrut: Lübnan naşirun, 1995 google scholar
• Salebî, Ahmed b. Muhammed, el-Keşfu ve’l-beyan, thk: Ali Aşur, Beyrut: Daru ihyai’t-Turas, 2002 google scholar
• Semin Halebi, Umdetu’l-huffaz,thk.Muhammed Uyunussud,4 cilt, Beyrut:Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1996 google scholar
• Süyûtî, Celaleddin, el-Müzhir fi ulumi’l-luğa ve envâ’iha, thk: Fuad Ali Mansur, Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998 google scholar
• Taberi, İbn Cerir, Câmiu’l-beyan fi te’vili’l-Kur’an, thk. Ahmed Muhammed Şakir 24.cilt, Kahire, Mektebetü İbnu Teymiyye, 1968 google scholar
• Vahidi, Ebû’l-Hasen Alî b. Ahmed el-Veciz, thk: Safvan Adnan Davudî, Dimeşk: Daru’l-kalem, 1995 google scholar
• Vahidî, Ebû’l-Hasen Alî b. Ahmed, et-Tefsiru’l-basit, Riyad: İmam Muhammed b. Suud Üniv., 1430-2010 google scholar
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, 12 cilt İstanbul: Eser Kitabevi, 1361/1942 google scholar
• Yavuz, Ali Fikri, Kur’an-ı Kerim ve izahlı meal-i âlisi, İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1981 google scholar
• Zeccac, İbrahim Ebu İshak, Meâni’l-Kuran ve i’rabuhu, thk: Abdülcelil Şelebi, 5 cilt, Beyrut: Alemü’l-kütüb, 1988 google scholar
• Zemahşeri, Ebu’l-Kasım Mahmud, Esasü’l-belağa, thk: Muhammed Uyunussud, 2 cilt, Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998 google scholar
• Zemahşerî, Mahmud İbn Ömer, el-Keşşaf an hakaiki gavamidi’t-tenzil ve uyuni’l-ekavil fi vucuhi’t-te’vil, 4 cilt, Kahire: Daru’r-reyyan, 3. Baskı, 1987 google scholar