Teftâzânî’nin Mezhebini Belirleme: Gerileme Paradigmasından Sonraki Anlayışlar

Year 2024, Volume: 35 Issue: 1, 59 - 78, 07.06.2024

Navid Chizari

https://doi.org/10.26650/di.2023.34.2.1296825

Abstract

Modern araştırmalar, gerileme paradigmasını büyük ölçüde reddederek İslâm entelektüel geleneğinin kendi terimleriyle değerlendirilmesine olanak sağlamıştır. Âlimler, şerh geleneğini bir gerileme işareti olarak görmek yerine farklı edebî türleri ve işlevlerini anlamaya çalışmışlardır. Ancak, Anglo-Sakson dillerinde yayımlanan eserlerden elde edilen bilgiler ile Arapça ve Türkçe yayımlanan eserler arasında bir boşluk ortaya çıkmıştır. Bu makale, takrîr kavramına ve bu kavramın Sa‘düddîn et-Teftâzânî’nin fıkıh ve kelâmdaki mezhebini çevreleyen tartışmalarla ilgili bir meseleyi çözmeye nasıl yardımcı olduğuna odaklanarak, İslâm dünyasında şerh geleneği üzerine yayınlanan son çalışmalardan görüşler sunmaktadır. Araştırmanın sonucu, Teftâzânî'nin eserlerinin şerh geleneği bağlamında dikkatli bir şekilde okunmasına dayanarak, onun kelâmda Eşʿarî, fıkıhta ise Şâfiî olarak kabul edilmesi gerektiğini savunmaktadır.

Keywords

Şerh geleneği, Teftâzânî, Takrîr, Mezhep, Fıkıh, Kelam

Determining Taftāzānī’s madhhab: Insights after the Decline Paradigm

Abstract

Modern scholarship has largely rejected the decline paradigm, allowing for the evaluation of the Islamic intellectual tradition on its own terms. Rather than viewing the commentary tradition as a sign of decline, scholars have sought to understand the different literary genres and their functions. However, a gap has emerged between the insights gained from works published in Anglo-Saxon languages and those published in Arabic and Turkish. This paper presents insights from recent works published in the Muslim World on the commentary tradition, focusing on the concept of taqrīr and how it helps to solve an issue regarding the debate surrounding Saʿd al-Dīn al-Taftāzānī’s madhhab in fiqh and kalām. The conclusion of the investigation argues that al-Taftāzānī should be considered an Ashʿarī in kalām and Shāfiʿī in fiqh based on a careful reading of his works in the context of the commentary tradition.

Keywords

Commentary tradition, Taftāzānī, taqrīr, madhhab, fiqh, kalām

References

• al-Taftazanî, Sa'd al-Dîn. Sharh al-'aqâ’id al-nasafiyya. Damascus: Dar al-Taqwa, 2020. google scholar
• ---. Tahdhib al-mantiq wal-kalâm. Kuwait: Dar al-Diya’, 2017. google scholar
• ---. Sharh al-Maqâşidfi 'ilm al-kalâm. Cairo: Dar Mrath al-Nubuwwa, 2022. google scholar
• ---. Sharh al-Maqâşid. Beirut: 'Âlam al-Kutub, 1998. google scholar
• ---. Ni'am al-sawâbigh fi sharh al-Nawâbigh. İstanbul: Dar al-Lubab, 2018. google scholar
• ---. Sharh Taşrif al-'îzzi. Jeddah: Dar al-Minhaj 2011. google scholar
• ---. al-Mukhtaşar: Sharh Talkhiş al-miftâh. Damascus: Dar al-Taqwa, 2021. google scholar
• ---. Sharh Talkhiş al-miftâh. İstanbul: Dar al-Lubab, 2022. google scholar
• ---. Sharh Miftâh al-' ulum. Damascus: Dar al-Taqwa, 2022. google scholar
• ---. Irshâd al-hâdi. Jeedah: Dar al-Bayan al-'Arabiyya, 1985. google scholar
• ---. Hâshiya Taftâzâm 'alâ al-Kashshâf. Halab: Markaz Jaylanî lil-Buhuth, 2021. google scholar
• ---. Sharh al-Risâla al-Shamsiyyafi tahrir qawâ'id al-mantiqiyya. Kuwait: Dar al-Diya’, 2022. google scholar
• ---. Sharh al-Shamsiyya. Amman: Dar al-Nur, 2016. google scholar
• ---. Tahdhib al-mantiq wal-kalâm. Kuwait: Dar al-Diya’, 2017. google scholar
• ---. al-Fatâwâ al-hanafiyya. Karachi: Dar al-Kutub, 2020. google scholar
• ---. Sharh al-talwih 'alâ al-Tawdih. Beirut: al-Maktaba al-'Aşriyya, 2009. google scholar
• ---. Mukhtaşar al-Muntahâ al-uşuli wa 'alayhi majmu'a hawâshin. Amman: Dar al-Nur, 2020. google scholar
• ---. Sharh al-Shamsiyya. Amman: Dar al-Nur, 2016. google scholar
• ---. Sharhâ al-muhaqqiq al-Dawwâni waMullâ 'AbdAllah al-Yazdi 'alâ Tahdhib al-mantiq. Kuwait: Dar al-Diya’, 2014. google scholar
• Ahmed, Asad Q. and Larkin, Margaret. “The Hashiya and İslamic İntellectual History”, Oriens 41, 3-4 (2013): 213-216. google scholar
• Akkuş, Mustafa and Zeki, İzzetullah. Timur’un âlimlerle ilişkileri. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi (2019): 227-244. google scholar
• al-Bakri, Hamzeh. Uslub al-taqrir fi rasâ’il Ibn Kamâl Bâshâ, in Kemalpaşazade Felsefe-Din- google scholar
• Edebiyat Araştırmaları, ed. Murat Demirkol, Yusuf Şen, Hayriye Özlem Sürer, Ahmet Şehit Tuna (Ankara: Fecr, 2022), vol 2, 250-265. google scholar
• Çağlayan, Harun. “Şerhu’l-Akâid ve Kelâmî Değeri Üzerine Bir Deneme,” in: Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 / 14 (Aralık 2018): 15-43. google scholar
• Çelik, Yüksel, Sa’düddîn Teftâzânî İle Seyyid Şerif Cürcânî’nin İlmî Münazaraları ve Yankıları, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, vol. 1, no. 1, 170-183, 2015. google scholar
• El-Rouayheb, Khaled. The Development of Arabic Logic (1200-1800) (Basel: Schwabe Verlage, 2019. google scholar
• Qalish, Diya' al-Dîn. Taftâzöm wa ara’uhu al-balâghiyya. Damascus: Dar al-Nawadir, 2010. google scholar
• İbiş, Fatih. “Bir Felsefî Kelâm Klasiği Olarak Şerhu’l-Makâsıd,” in: Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 14 (2018): 383-400. google scholar
• ---. “Bir Cümlenin İzini Sürmek: Şerhu’l-Akâid Hâşiyelerinde Kelam-Felsefe İlişkisi,” in: Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2017 ): 134-152. google scholar
• Ibn al-'Imad, 'Abd al-Hayy. Shadharat al-dhahab f akhbar min dhahab. Beirut: Dar Ibn Kathîr, 2008. google scholar
• Ibn Kamal Basha,Masa’il al-ikhtilaf bayna al-asha'ira wal-mâturîdiyya (Amman: Dar al-Fath, 2009) Ibn Khaldun: The Muqaddima (New Jersey 2006). google scholar
• al-Isfahanî, Mahmud b. 'Abd al-Rahman. Tasdıd al-qawa' id. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi, 2020. google scholar
• Madelung, Wilfred, “al-Taftazanî”, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. google scholar
• ---. “At-Taftazanî und die Philosophie”, in: LogikundTheologie. Leiden, The Netherlands: Brill, 2005. google scholar
• Mastjîzadeh, 'Abd Allah b. 'Uthman. Ijtima' al-bahrayn f bayan al-ikhtilaf al-sa'dayn. Cairo: Dar al-Ihsan, 2019. google scholar
• Nabhan, Kamal 'Arafat. 'Abqanyatu al-'arab fi al-ta’ lif. Kuwait: Wizarat al-Awqaf wal-Shuun al-Islamiyya, 2015. google scholar
• Özen, Şükrü. “Teftâzânî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ google scholar
• Rosenthal, Franz: The Technique and Approach of Muslim Scholarship. In: Analecta Orientalia,. Rom: Pontificium Institutum Biblicum, 1947, 64. google scholar
• Şensoy, Sedat. “Şerh”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/serh#1 Shaykhzadeh, 'Abd al-Rahîm b. 'Alî. Nazm al-fara’ id wa jam' al-fawa’ id. Egypt, 1317 AH. Taşköprüzade, Ahmad b. Mustafa. Miftah al-Sa'ada (Beirut: Dar al-Kutub al-'Ilmiyya, 1985), vol 1, 192. google scholar
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Haşiye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/hasiye google scholar
• Walid A. Saleh, “The Hashiya of Ibn al-Munayyir (d. 683/1284) on al-Kashshaf of al-Zamakhsharî”. google scholar
• In Books and Written Culture ofthe Islamic World. Leiden, The Netherlands: Brill, 2015. 87-88. google scholar
• ----, “Marginalia and Peripheries: A Tunisian Historian and the History of Qur'anic Exegesis,” in Numen 58 (2011). google scholar
• Wisnovsky, Robert. “Towards a Genealogy of Avicennism”, Oriens 42, 3-4 (2014): 323-363. google scholar
• Würtz, Thomas. “Der frühe Sa'd ad-Dîn at-Taftazanî als maturîditischer Autor,” in Rationalitat in der Islamischen Theologie. Band I: Die klassische Phase, ed. Maha El Kaisy-Friemuth, Reza Hajatpour and Mohammed Abdel Rahem. Berlin: De Gruyter 2019. google scholar
• ----, Islamische Theologie im 14. Jahrhundert: Auferstehungslehre, Handlungstheorie und Schöpfungsvorstellungen im Werk von Sa'd ad-Din at-Taftazani (Berlin, Boston: De Gruyter, 2016). google scholar