The First Dârulfunun Building with Its Architectural and Decorative Features

Year 2025, Volume: 36 Issue: ‘Darulfunun İlahiyat’, 75 - 115, 30.06.2025

Fatih Sarımeşe

https://doi.org/10.26650/di.2025.36.1.1565883

Abstract

The Ottoman education system underwent significant reforms following the declaration of Tanzimat. As part of these reforms, plans were made to establish a new educational institution called Dârülfünun in Istanbul. The chosen location for this institution was near Hagia Sophia, on a site overlooking the Marmara Sea. Construction occurred between 1846 and 1863. Although the Dârülfünun building was designed in the neoclassical style, it was never used for its intended educational purpose. Instead, it served as a courthouse until destroyed in a fire on December 3, 1933. Our understanding of the building’s architecture and interior decorations comes from historical photographs and drawings, as the structure no longer exists today. The building’s design featured two square blocks connected by a central unit, all executed in the neoclassical style. The interior decorations were completed in an eclectic style, incorporating various artistic elements. While the reconstruction of the Dârülfünun building, one of the most significant Tanzimat-era structures in Ottoman architecture, is occasionally proposed in various circles, such proposals warrant careful consideration. Any reconstruction would need to address concerns about potentially overshadowing two of Istanbul’s most important historical monuments: Hagia Sophia and Topkapı Palace.

Keywords

Architecture, Istanbul, Ottoman, Education, Dârülfünun

Mimari ve Süsleme Özellikleriyle İlk Dârülfünun Binası

Abstract

Osmanlı eğitim sistemi Tanzimat’ın ilanından sonra yapılan reformlarla geliştirilmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda İstanbul’da Dârülfünun adında yeni bir eğitim yapısının kurulması istenmiştir. Yeni eğitim yapısının Ayasofya’nın Marmara Denizi’ne bakan alana inşa edilmesine karar verilmiştir. Yapı 1846-1863 yılları arasında Mimar Gaspare Fossati ve Mimar Ahmed Efendi’nin çalışmalarıyla Neoklasik üslupta inşa edilmiştir. Bir eğitim yapısı olarak tasarlanmış ve inşa edilmiş; ancak önce Maliye Nezareti, daha sonra Evkaf ve Adliye Nezaretleri tarafından kullanılmıştır. II. Meşrutiyet döneminde Meclis-i Mebusan olarak işlevlendirilmiştir. 3 Aralık 1933 yılında yanıncaya kadar Adalet Sarayı olarak kullanılmıştır. Günümüze ulaşmayan yapının mimarisi ve iç mekân süslemeleri hakkında eski fotoğraflardan ve çizimlerden bilgi sahibi olunmaktadır. İki kare blok ve blokları birbirine bağlayan birimden meydana gelen yapının Marmara Denizi’ne bakan cephesinde üçgen alınlıklı tasarım, iyon tipi sütun başlıkları, pencere kemerleri ve mimari detaylarıyla döneminin en anıtsal Neoklasik yapılarından biri olduğu söylenebilir. Ayrıca yapının iç mekânını gösteren fotoğraflar ve çizimlerden kalem işi süslemeleri takip edilebilmektedir. Bezemeler Eklektik (karma) bir üslupta işlenmiş olup yapının uzun süren inşa faaliyetine uygunluk göstermektedir. Osmanlı mimarisinin İstanbul silüetinde en etkili Tanzimat yapılarından biri olan Dârülfünun binasının yeniden inşa edilmesi bazı zamanlar çeşitli çevrelerce konuşulmaktadır. Yapının yeniden inşa edilmesi İstanbul’da anıtsal yapıların başında gelen Ayasofya ve Topkapı Sarayı’nın silüetindeki yerini gölgede bırakacağı unutulmamalıdır.

Keywords

Mimari, İstanbul, Osmanlı, Eğitim, Dârülfünun

References

• Ak, Mahmut, Çobanoğlu, Ahmet Vefa ve Fatih Sarımeşe. Cumhuriyet’in 100. Yılında Tarihi Yapılarıyla İstanbul Üniversitesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları 2023. google scholar
• Akyürek, Göksun. “Bilgiyi Yeniden İnşa Etmek Tanzimat Dönemi Osmanlı Mimarlığı”, Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2008. google scholar
• Altıer, Semiha. “Osmanlı Süsleme Sanatlarında Girland”, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 2, (2021) 377-406. google scholar
• Anonim, Alman Mavileri 1913-1914 I. Dünya Savaşı Öncesi İstanbul Haritaları. C. 2, (Haz. İrfan Dağdelen). İstanbul: İBB Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü Yayınları, 2006. google scholar
• Apaydın Başa, Banu. “Yapıların Otel Olarak Yeniden Kullanım Bağlamında Mekansal Dönüşümlerinin Kavramsal ve Kuramsal Analizi” Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2007. google scholar
• Arslan, Ali. “Darülfünun’dan Üniversite’ye”, Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları Sempozyumu 07-09 Aralık 2005 Bildiriler Kitabı, 201-250. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları 2010. google scholar
• Aydemir, Sefa Salih. “Türkiye’de Darülfünundan Üniversiteye Geçiş Süreci ve 1933 Üniversite Kanunu Sonrası Yükseköğretimdeki Gelişmeler”, Tarih Okulu Dergisi, 13 (2020): 2222-2243. google scholar
• Ayni, Mehmet Ali. Darülfünun Tarihi. İstanbul: Pınar Yayınları, 1995. google scholar
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. 19. Asırda İstanbul Haritası, İstanbul: İstanbul Fethi Derneği İstanbul Enstitüsü Yayınları, 1958. google scholar
• Balcı, Sezayi, Sedat Bornovalı. Santa Maria Draperis Beyoğlu’nda 400 Yıllık Bir Katolik Mabedi. İstanbul: Yeditepe Yayınları 2021. google scholar
• Batur, Afife. “Darülfünun Binası”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 2:562. İstanbul: Kültür google scholar
• Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayınları 1994. google scholar
• Bilsel, Cemil. İstanbul Üniversitesi Tarihi. İstanbul: Kenan Matbaası, 1943. google scholar
• BOA, CMF. 144/7190. google scholar
• Bornovalı, Sedat. “Hartmann Schedel’in İstanbul Görünümleri”, Art Sanat 11 (2019): 13-46. google scholar
• Can, Cengiz. “İstanbul’da 19. Yüzyıl Batılı ve Levanten Mimarların Yapıları ve Koruma Sorunları”, Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 1993. google scholar
• Cumhuriyet Gazetesi, Aralık 4, 1933. google scholar
• Çelik Gülersoy İstanbul Kitaplığı Arşivi. google scholar
• Çelik, Gözde. “İstanbul Tarihi Yarımadası’nda Tanzimat Dönemi İdari Yapıları”, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2007. google scholar
• Doğan, Sema. Ayasofya ve Fossati Kardeşler (1847-1858), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2011. google scholar
• Ergin, Osman Nuri. Türk Maarif Tarihi. C.1-2, İstanbul: Eser Neşriyat, 1977. google scholar
• Eyice, Semavi. “Arslanhane ve Çevresinin Arkeolojisi”, İstanbul Arkeoloji Müzesi Yıllığı, 11-12 (1964): 22-33. google scholar
• Eyice, Semavi. “Arslanhane”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 3:403-404. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1991. google scholar
• Eyice, Semavi. “Empire”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 11:159. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995. google scholar
• Eyice, Semavi. “İstanbul’da Bizans İmparatorlarının Sarayı: Büyük Saray”, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 3 (1988): 3-36. google scholar
• Eyice, Semavi. “Mimar Gaspare Fossati ve İstanbul”, Arredamento Dekorasyon 43 (1992): 126-133. google scholar
• Germaner, Semra. “Ampir”, Eczacıbaşı Ansiklopedisi, 1:88. İstanbul: YEM Yayınları, 1997. google scholar Hayat Gazetesi, Haziran 6, 1968. google scholar
• https://www.eskiistanbul.net/27/sultanahmetteki-adliye-binasi-yanarken-4-aralik-1933 (Erişim tarihi: 2 Nisan 2024) google scholar
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Dârülfünun Tarihçesine Giriş”, Belleten 210 (1990): 699-738. google scholar
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Dârülfünun”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 8:521-525. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993. google scholar
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Darülfünun-ı Şahane”, Devr-i Hamid Sultan II. Abdülhamid, 449-475. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 2011. google scholar
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. “İstanbul Darülfünunu”, Kültürler Başkenti İstanbul, 276-287. İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları, 2010. google scholar
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. Fenler Evi Darülfünun Müslüman Dünyasının İlk Modern Üniversitesi. İstanbul: Doğan Yayıncılık, 2021. google scholar
• İrez, Feryal, Vahide Gezgör. “Yıldız Sarayı Kasr-ı Hümâynlarından Şale”, Milli Saraylar: Sanat-Tarih-Mimarlık Dergisi (1992): 94-125. google scholar
• Koç, Havva. “Beyazıt Devlet Kütüphanesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 2:189. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayınları 1994. google scholar
• Kuban, Doğan. İstanbul Bir Kent Tarihi, Bizantion, Konstantinopolis, İstanbul, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000. google scholar
• Kuran, Aptullah. “19. Yüzyıl Osmanlı Mimarisi”, Celal Esad Arseven Anısına Sanat Tarihi Semineri Bildirileri, 7-10 Mart 1994, 234-240. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Yayınları, 2000. google scholar
• Mango, Cyril. The Brazen House, A Study of The Vestibule of The Imperial Palace of Constantinople. Kopenhag: 1959. google scholar
• Nasır, Ayşe. “Türk Mimarlığında Yabancı Mimarlar”, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi 1991. google scholar
• Ödekan, Ayla. “Ampir Üslubu”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 1:248. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayınları 1994. google scholar
• Öklem, Necdet. Atatürk Döneminde Darülfünun Reformu. İzmir: Ege Üniversitesi Matbaası, 1973. google scholar
• Özlü, Nilay. “Fossati Biraderler”, Türk Mimarisinde İz Bırakanlar Türk Mimarisinde Abide Şahsiyetler III, 61-76. Ankara: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yayınları, 2015. google scholar
• Salt Araştırma, Ayverdi Arşivi, APLAYISTA3 google scholar
• Türkoğlu, Özgür. “Darülfünun’dan İstanbul Üniversitesine Osmanlı’da İlk Üniversitenin Tarihçesi”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 3 (2023): 1745-1767. google scholar
• Yazıcı, Nurcan. “Mimar Gaspare Fossati ve Hazine-i Evrak Binası”, MSGSÜ Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, 6 (2008): 173-189. google scholar
• Yeter, Enis. “İstanbul’un Geçmiş Yüzyıldaki Tarihi ve Kültürel Gelişimi”, Şemseddin Sivasî Anısına Şehir ve Kimlik, 105-121. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2023. google scholar
• Yetişkin Kubilay, Ayşe. “Batı Kaynaklı Haritalardaki İstanbul”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, 1:522-543. İstanbul: İSAM ve İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Kültür A.Ş Ortak Yayınları, 2015. google scholar
• Yılmaz, Hayri Fehmi. “Topkapı Sarayı Bahçelerindeki Arslanhane”, Prof. Dr. Selçuk Mülayim’e Armağanı Sanat Tarihi Araştırmaları, 333-346. İstanbul Lale Yayıncılık, 2015. google scholar
• Zafer, Nihan. “Ampir Üslubun Osmanlı Çeşme Mimarisine Yansıması: İstanbul Örnekleri”, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2022 google scholar