Medenî Sûrelere Özgü Bazı Kavramlar (el-Yevmu’l-âhir, Karz-ı Hasen, Hudûdullah, Câhiliye, Günâh, Cibt)

Year 2024, Issue: 6, 56 - 72, 30.06.2024

Nisa Derya Demir

https://doi.org/10.61216/darulhadisdergisi.1469675

Abstract

Vahyin Medine döneminde ilk İslam toplumunun teşekkül ve tekâmül süreci tamamlanmıştır. Bu süreç içerisinde Kur’ân’ın yalnızca Medenî sûrelerinde yer alan ve İslam toplumuna farklı açılardan etki eden kavramlara ve bu kavramların inşa ettiği anlam sahasına dikkat çekmek gerekir. Bu çalışmada inananlara İslâm kimliğini kazandırmada, ayrıca inanç, ibadet ve hukuk alanına dair konularda etkili olan beş kavram incelenecektir. İnanç alanında “el-yevmu’l-âhir” (âhiret günü) kavramı, kişinin hayatını şekillendirmede inanç esaslarının etkili olması gerektiğine yapılan özel bir uyarı niteliğinde vahyin Medine döneminde vurgulanmıştır. İbadetler alanında ise yalnızca Medenî sûrelerde geçen “karz-ı hasen” örneği üzerinde durulacaktır. Karz-ı hasen Kur’ân’da Allah’a verilen borç olarak nitelendirilmiştir. Bu tanım Ehl-i kitabın eleştirilerine de hedef olmuştur. Makalede üzerinde durulacak diğer bir kavram ise hukuki meselelerde Allah’ın belirlediği sınırlarda kalmaya işaret eden “hudûdullah”tır. Yine İslam’ın çizdiği sınırlar dışında kalan hayat anlayışını ifade eden “Cahiliye” kavramı da bu ifadelerden bir diğeridir. Kur’an’da, tevhide dayalı olmayan önceki düşünce yapısı ve yaşam tarzı Cahiliye olarak nitelenerek İslâmî karakter, zihin dünyası ve yaşantı ön plana çıkarılır. Bu şekilde bireyin hem inanç hem amel dünyasında istikrarlı olması, yanlışlardan uzak durması, yaptığı hataları fark ederek İslâm dini üzere kalması beklenir. Sadece Medenî sûrelerde geçen kavramlardan bir diğeri de Türkçe’ye günah şeklinde geçen cünâh kavramıdır. Son olarak cibt kelimesi de Allah’tan başka tapınılan her şeyi anlatmasıyla tek bir âyette geçmektedir. Makalede bu altı kavram ve âyetlerdeki anlamları üzerinde durularak, Medine döneminde vahyin İslam toplumun teşekkülüne etkisi kavramlar üzerinden incelenecektir.

Keywords

Tefsir, Kur’ân, el-Yevmu’l-âhir, Hudûdullah, Cahiliye, Karz-ı Hasen, Günah, Cibt.

References

• Apaydın, H. Yunus. “Karz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/520. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Beridî, Ahmed b. Muhammed – Dâli, Fahd İbrahim. Mevsûatü’l-Vücûh ve’n-Nezâir fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. b.y.: Dâru’t-Tedmiriyye, 1436/2014.
• Çağrıcı, Mustafa. Kur’ân’ın Geliş Ortamında Ahlâk ve İnsan İlişkileri. İstanbul: KURAMER, 2017.
• Çavuş, Levent. “Kavramsal ve Tarihsel Açıdan Câhiliye”. Milel ve Nihal, 13/1 (Ağustos 2016). 44-69. https://doi.org/10.17131/milelnihal.24341.
• Demirel, Cumhur. “Kur’ân’ın Özel Tarihine Işık Tutan Bir İlim: Mekkî–Medenî”. Diyanet İlmi Dergi 53/4 (Aralık 2017), 35-54.
• Derveze, İzzet. Kur’ân’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı, İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2012.
• Dokgöz, Derviş. “Had Kavramının İslami İlimlerde İfade Ettiği Anlam Ve Kur’an’da Hudûdullah Kavramı”. Journal of Analytic Divinity 5/2 (Haziran 2021), 97-122. https://doi.org/10.46595/jad.931154.
• Dursun, Fatma – Yaka, Eyüp. “Mekkî Sûrelerin Eğitim Metodu Açısından Üslubu”, Turkish Academic Research Review, 6(2) (2021), 566-602. https://doi.org/10.30622/tarr.923426.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as b. İshak b. Beşîr el-Ezdî es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnavût, Muhammed Kâmil. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyyeti, 1430/2009.
• Erkut, Abdülkadir. “Kur’ân’da Bedevilik”. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2010.
• Ezrakî, Ebu’l-Velid. Ahbaru Mekke Mekke Tarihi, çev. Yunus Vehbi Yavuz, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Faslı, Fatımetüzzehra. “İslam ve Yahudi Hukukunda Karz Akdi, = Lending in Islamic and Jewish Law”. ATEBE 5 (Haziran 2021), 17-34.
• Fayda, Mustafa. “Câhiliye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/17. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Gökkır, Necmettin. “Kur’an-ı Kerim’de Farklı Kültürlere Ait Kavramlar”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Darulfunun İlahiyat], 1 (1999), 269-295.
• Güneş, Cengiz. “Kur’ân’da Ticaretin Uhrevi Boyutu”, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 7/1 (2019). 101-124.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-azîz. thk. Abdüsselam Abdüşşafi Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1422.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fi ‘ilmi’t-tefsîr. 9 Cilt. b.y.: el-Mektebü’l-İslâmî, 3. Basım, 1984.
• İzutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Allah-İnsan, İslâm Düşüncesinde Islah, çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, t.y.
• İzutsu, Toshihiko. İslâm Düşüncesinde İman Kavramı. çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 3. Basım, 2012.
• İzutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Dînî ve Ahlâkî Kavramlar. çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 3. Basım, 2003.
• Kılıç, Hasan. “Medenî Sûrelerde Mü’minlerin Maddiyatla İlişkilerine Yönelik Yapılan Uyarılar”, Tasavvur/Tekirdağ İlahiyat Dergisi, 8/2 (Aralık 2022), 959-993, https://doi.org/10.47424/tasavvur.1155692.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-Ahkâmi’l-Kurʾân. thk. Ahmed el-Berdûnî ve İbrahim Attafeyyiş. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1384/1964.
• Muhammed b. Cerir et-Taberî. Câmi‘u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmet Muhammed Şakir. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Muhammed Fuâd Abdülbâkî. el-Mu‘cemu’l-müfehres li elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1408/1988.
• Mukâtil b. Süleymân. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmut Şehhate. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâs, 1423/2002.
• Nîsâbûrî, Nizâmuddin el-Hasen b. Muhammed. Garâibu’l-Kur’ân ve reğâibu’l-Furkân. thk. Zekeriya Amîrât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye. 1416.
• Râğıb el-İsfahânî. Müfredâtü Elfâzi’l-Kur’ân. thk. Safvan Adnân Dâvûdî. Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 4. Basım, 2009/1430.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-ğayb. thk. Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer. b.y.: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1420.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Tefsîru’s-Semerkandî (Bahru’l-Ulûm). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Seyyid Kutub, İbrahîm b. Hüseyn. Fî Zılâli’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’ş-Şuruk, 17. Basım, 1412.
• Sümer, İdris Sami. “Bir Kur’ân Kavramı Olarak ‘‘Teberrucu’l-Câhiliye’””. Batman Akademi Dergisi 7/1 (Haziran 2023), 58-76. https://doi.org/10.58657/batmanakademi.1293717.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasan Ali b. Ahmed. Esbâbu’n-Nüzûl. thk. Ebü’l-Kâsım Hibetullah b. Selâme. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, ts. Yaman, Ahmet. “Zıhâr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 387-390, Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Yargıcı, Atilla. “Mekki ve Medeni Surelerı̇n Ana Mesajları Açısından Değerlendirilmesi”. İslami Araştırmalar Dergı̇si, 17/4, (2004), 281-294.
• Yüksel, Yakup. “Kur’an’da Hudûdullah Kavramı”. The Journal of Academic Social Science Studies, 51 (2016), 335-345.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Amr b. Ahmed. el-Keşşâf ‘an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl, Keşşâf Tefsiri. çev. Muhammed Coşkun vd., ed. Murat Sülün, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.