Cemaleddin Efgani and His Sectarian Perception

Year 2024, Issue: 7, 127 - 145, 31.12.2024

Hatice Polat

https://doi.org/10.61216/darulhadisdergisi.1585699

Abstract

In the 19th century, Muslim societies were struggling with the problems caused by the loss of their independence and backwardness against the West. Born in such an environment, Cemaleddin Efghani, who displayed a different appearance than the classical Muslim scholar typology, became an activist thinker against the issues of the ummah. His activist personality did not allow him to spend his entire life in a single country. Thus, he traveled to many countries both in the East and the West and played a leading role in the reform activities in these countries. His fast-paced life led to different claims about his ethnic origin and sectarian affiliation. These claims focused more on the question of whether he was an Afghan Sunni or an Iranian Shiite. The claims made about Efghani’s sectarian affiliation, who regarded the concept of ‘reform’ as a philosophy of life, are as important as his approach to sects and his perception of sects. In this context, in addition to discussions on Efghani’s life and sectarian affiliation, the study will also include his perception of sectsIn the study, while conveying the views on Efghani’s life, sectarian affiliation, and sectarian perception, first of all, his own books and the works of his students were used. A descriptive method was used in the study. In this context, as a result of the research, it is seen that Afghani has a supra-sectarian perspective, emphasizing the necessity of ijtihad in every age, far from sectarian fanaticism.

Keywords

History of Sects, Cemaleddin Efghani, Sunni, Shiite, Sectarian Perception

Cemaleddin Efganî ve Mezhep Telakkisi

Abstract

XIX. asırda Müslüman toplumlar, bağımsızlıklarını kaybetmenin ve Batı karşısında geri kalmışlığın ortaya çıkardığı sorunlarla mücadele etmekteydiler. İşte böyle bir ortamda dünyaya gelen Cemaleddin Efganî, klâsik Müslüman âlim tipolojisinden farklı bir görünüm arz ederek; ümmetin meselelerine karşı aktivist yapıda bir mütefekkir olmuştur. Onun bu aktivist yapısı, hayatının tamamını tek bir ülkede geçirmesine izin vermemiştir. Böylece o hem doğuda hem de batıda pek çok ülkeye seyahatler yapmış ve buralardaki ıslah faaliyetlerinde yönlendirici rol oynamıştır. Onun bu hızlı yaşantısı, kendisinin etnik kökeni ve mezhebi aidiyetine dair farklı iddiaların ortaya atılmasına neden olmuştur. Bu iddialar daha ziyade onun Afganlı bir Sünnî mi yoksa İranlı bir Şiî mi olduğu sorusuna odaklanmıştır. Her iki iddiayı dile getiren zümrelerin, iddialarını desteklemek gayesiyle farklı deliller ileri sürdükleri görülmektedir. Islah fikrini, yaşam felsefesi haline getiren Efganî’nin mezhebî aidiyetine yönelik dile getirilen bu iddialar kadar kendisinin mezheplere yaklaşımı ve mezhep telakkisi de önem arz etmektedir. Bu bağlamda araştırmada, Efganî’nin yaşamı ve onun mezhebi aidiyetine dair tartışmaların yanı sıra mezhep telakkisine de yer verilecektir. Günümüzde Müslüman toplumların siyasî, sosyal, ekonomik, dinî vb. alanlarda yaşadıkları sorunların XIX. asrın meselelerinden çok farklı olmadığı görülmektedir. Bu bağlamda yaşadığı asırda ıslah düşüncesini savunan ve meselelere çözüm arayan en önemli mütefekkirlerden biri olan Efganî’nin yaşamı ve mezhep telakkisinin yeniden gözden geçirilmesi faydalı olacaktır. Araştırmada Efganî’nin hayatı, mezhep aidiyeti ve mezhep telakkisine dair görüşler aktarılırken öncelikle kendi kitapları ile öğrencilerinin eserlerinden istifade edilmiştir. Ayrıca Efganî’ye dair yazılan biyografilerden de yararlanılarak karşılaştırma yapılması sağlanmıştır. Araştırmada betimleyici bir metot esas alınmıştır.

Keywords

Mezhepler Tarihi, Cemaleddin Efganî, Sünnî, Şiî, Mezhep telakkisi

Ethical Statement

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

References

• Abduh, Muhammed. “Mukaddime”. er-Red ʿale’d-dehriyyîn. Mısır: b.y., 1354–1935.
• Abdulgaffar, Kādı Muhammed. Asâr-ı Cemaleddin Efganî. Delhi, 1940.
• Abdülhamit, Muhsin. Cemâleddin el-Afganî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1983.
• Afgani, Cemaleddin - Abduh, Muhammed. Urvetu’l-Vuska. çev. İbrahim Aydın. İstanbul: Bir Yayıncılık, ts.
• Agayef, Ahmed. “Türk Alemi-3”. Türk Yurdu 1 (Teşrin-i Sani1327), 200.
• Akpınar, Mahmut. “Emperyalizmle Mücadelede İç ve Dış Politikanın Bir Enstrümanı Olarak II. Abdülhamid’in İslam Birliği Siyaseti”. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 36/2 (2013), 79-119.
• Ammâra, Muhammed. Cemaleddin Efganî. Kahire: Daru’ş-Şurûk, 2. Basım, 1408/1988.
• Birışık, Abdulhamit - Eren, A. Cüneyt. “Sıddîk Hasan Han”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/92-95. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Blunt, Wilfrid Scawen. The Future of Islam. Londra: Kegan Paul Trench, 1882.
• Cûndî, Enver el-. eş-Şark fî fecri’l-yakzâ. Kahire: Mektebetü’l-Encelü Mısrıyye, 1966.
• Çelebi, Muharrem. “Corcî Zeydân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/69-71. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Efganî, Cemaleddin. er-Red ʿale’d-dehriyyîn. Mısır: b.y., 3. Basım, ts.
• Efganî, Cemaleddin. “et-Taʿlîḳāt ʿalâ Şerḥi’d-Devvânî li’l-ʿAḳāʾidi’l-Aḍudiyye”. el-Aʿmâlü’l-kâmile li-Cemâliddîn el- Efġānî. ed. Muhammed Ammâra. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî’, ts.
• Efganî, Cemaleddin. Tabiatçılığı Red. çev. Aziz Akpınarlı. Ankara: Diyanet İşleri Reisliği Yayınları, 1956.
• Efganî, Cemaleddin. Tetimmetü’l-beyân fi Târîḫi’l-Afgan. b.y.: Müessesetü Hindâvî, 2017.
• Ersoy, Mehmet Akif. “Hasbihal”. Sırât- Müstakim 4/91 (Cemâziyelevvel 1328), 222-223.
• Esedebâdî, Mirzâ LütfullahHan. Cemaleddin el-Esedebâdî el-Ma’rûf bi’l-Efganî. çev. Sâdık Neşet - Haseneyn Abdülmun’ım. Kahire, 1957.
• Esedebâdî, Mirzâ LütfullahHan. Hâkikatü Cemâleddin el-Efgânî. çev. Abdunna’ım Haseneyn. Mansûre: Daru’l-Vefâ, 1986.
• Esen, Muammer. Afganî Kelâmî ve Felsefî Görüşleri. Ankara: Araştırma Yayınları, 2006.
• Fahreddin, Rızâeddin b. “Şeyh Cemaleddin Afgani”. Bir Hayat Üç Bakış Cemaleddin Afgani. 33-127. İstanbul: Pınar Yayınları, 2023.
• Hanioğlu, M. Şükrü. Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Jö-Türkler (1889-1902). İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Hilderbrant, Thomas. “Waren Gamālad-dȋn al-Afgānȋ und Muhammad Abduh Neo-Mu’taziliten?” Die Welt des Islams 42/2 (2002), 207-262. https://doi.org/10.1163/15700600260186279
• Johnson, K. Paul. Initiates of Theosophical Masters. Albany: State University of New York Press, 1995.
• Kallek, Cengiz. “Bahît, Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/488-489. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Karaman, Hayreddin. “Efgānî, Cemâleddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/456-466. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Karaman, Hayrettin. İslam Hukunda İçtihad. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2009.
• Keddie, Nikki. Cemâleddin Efgânî -Siyasî Hayatı-. çev. Alâeddin Yalçınkaya. İstanbul: Bedir, 1997.
• Keddie, Nikki R. Sayyid Jamāl ad-Dīn al-Afghānī: A Political Biography. Berkeley: University of California Press, 1972.
• Kedourie, Elie. Afghani and Abduh: An Essay on Religious Unbelief and Political Activism in Modern Islam. Londra: Frank Cass & CO. LTD., 1966.
• Kiren, Akın. Afganistan’ın Yeniden Yapılandırılmasında Türkiye’nin Rolü (2001-2011). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2012.
• Mağribî, Abdülkadir. “Cemaleddin Afgani Anılar ve Anlatılanlar”. çev. Yakup Çetinkaya. Bir Hayat Üç Bakış Cemaleddin Afgani. İstanbul: Pınar Yayınları, 2023.
• Mağribî, Abdülkadir. Cemaleddin Afganî zikriyât ve ehâdis. Kahire: Dâru’l-Maʿârif, 3. Basım, ts.
• Mahzumî Paşa, Muhammed. Cemaleddin Afgani’nin Hatıraları. çev. Adem Yerinde. İstanbul: Klasik Yayınları, 4. Basım, 2018.
• Mustafa Sabri Efend. Dinî Mücedditler, ts.
• Nazif, Süleyman. Nasuriddin Şah ve Bâbîler. İstanbul: b.y., 1923.
• Okyar, Ali Fethi. Üç Devirde Bir Adam. ed. Cemal Kuntay. İstanbul: Tercüman Tarih Yayınları, 1980.
• Öz, Mustafa. “Muhammed Ahmed el-Mehdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/496-499. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Özcan, Azmi. Pan-İslamizm: Osmanlı Devleti, Hindistan Müslümanları ve Ingiltere, 1877-1914. İstanbul: İSAM, 1992.
• Pakdaman, Homa. Djamal ed-Din Assad Abadi dit Afghani. Maisonneuve et Larose, 1969.
• Reşîd Rızâ, Muhammed. Gerçek İslam’da Birlik. çev. Hayrettin Karaman. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Reşîd Rızâ, Muhammed. Târîḫu’l-üstâẕi’l-imâm eş-Şeyḫ Muḥammed ʿAbduh. 3 Cilt. Kahire: Dârü’l-Fazîle, 1428/2006.
• Samarrai, Hasib. Dini Modernizmin Üç Şövalyesi. çev. Ali Nar, Sezai Özel. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1419/1998.
• Seyyâh, Hamid - Gülkâr, Seyfullah. Hâtırât-ı Hâcı Seyyâh. Tahran, 1346/1967-68.
• Seyyid, Eymen Fuâd. “Mehdîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/382-383. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Şeleş, Ali. Cemaleddin Efgânî GörüşlerTartışmalar Değerlendirmeler. çev. Mehmet Çelen. İstanbul: İz Yayıncılık, ts.
• Taşcı, Özcan. “Cemaleddin Efgani ve Muhammed Abduh Yeni Mu’tezili miydiler?” Kelâm Araştırmaları Dergisi 14/2 (2016), 654-661.
• Türkoğlu, İsmail. Türkler Arasında Yenileşme Hareketinin Öncülerinden Rızaeddin Fahreddin. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2000.
• T.Y, (Türk Yurdu). “Şeyh Cemâleddin Efgânî”. Türk Yurdu 6/8 (1330/1914), 2263-2267.
• Yalçınkaya, Alâeddin. Cemâleddin Efgânî ve Türk Siyasî Hayatı Üzerindeki Etkileri. İstanbul: Osmanlı Yayınevi, 1991.
• Yüksel, Azmi. “Abdülkādir el-Mağribî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/241. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Mecmûʿa-i Esnâd ve Medârik-i Çâpnişde der Bâre-i Cemâlüddîn Meşhûr bi-Efġānî. nşr. Îrec Efşâr – Asgar Mehdevî. Tahran, 1342.