Osmanlı'nın İlmî Mirası Çerçevesinde Mudurnulu Arap Dilcileri ve Edebiyatçıları

Year 2022, , 48 - 70, 31.05.2022

Mehmet Faruk Çifçi

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1063089

Abstract

Bu makale, Osmanlı döneminde Bolu’nun köklü tarihe sahip ilçelerinden biri olan Mudurnu’dan yetişmiş Arap dilcileri, edebiyatçıları ve onların Arap dili sahasında kaleme aldıkları eserler hakkındadır. Makalede özellikle Mudurnulu dilcilerin konu edilmesinin nedeni –Sükûnî Mehmed Efendi dışında- bu âlimlerin alanla ilgili ortaya koydukları eserlerin henüz akademik bir incelemeye tabi tutulmamış olmasıdır. Nitekim bu âlimlerin hayatları hakkında kaynaklarda verilen bilgiler de son derece kısıtlıdır ve eserleri tek nüshalarına ulaşılabilen yazmalardan oluşmaktadır. Diğer yandan bahsi geçen ulemanın Bolu’nun diğer ilçelerinden ziyade Mudurnu’dan yetişmiş olmaları da dikkat çekicidir. Bu nedenle çalışmanın birinci bölümü Mudurnu’nun kısa tarihi ve Osmanlı dönemindeki konumuna tahsis edilerek Mudurnu’daki ilmî hareketliliğin nedenleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca arşiv belgeleri incelenerek Mudurnu’da faaliyet gösteren Osmanlı dönemi medreselerine dair bilgiler bu bölümde aktarılmış, böylece mıntıka hakkında yapılacak araştırmalara katkı sunulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde ise Mudurnulu âlimlerin kaleme aldıkları eserler Arap dili açısından incelenmiş, kaynakları tespit edilmiş ve alana katkıları üzerinde durulmuştur. Yine bu kısımda mezkûr dilcilerin hayatlarına dair elde edilen bilgilere yer verilmiştir. Bu özelliklerine istinaden çalışmanın var olanı gündeme getirmeye yönelik nitel bir analiz, diğer yandan da mahdut bir coğrafyaya hasredilmiş bir bibliyografya hüviyeti taşıdığını söylemek mümkündür. Bahsi geçen içerik doğrultusunda gerçekleştirilen çalışma neticesinde Mudurnu’nun nahiv, Arap edebiyatı ve furûk ilmine dair kıymetli eserler veren Ramazan Mehmed, Şeyh Muhammed b. Mustafa ve İsmâil en-Nâsıh Efendiler gibi dilciler yetiştirdiği tespit edilmiştir. Ayrıca bu durumun Mudurnu’nun Osmanlı topraklarına erken bir tarihte katılması ve coğrafî konumuyla ilgili olabileceği düşüncesine ulaşılmıştır.

Keywords

Arap Dili, Bolu, Mudurnu, Arap Edebiyatı, Âlimler ve Eserler

Within the Framework of the Ottoman Scientific Heritage Arabic Linguists and Writers from Mudurnu

Abstract

This article is about the Arabic linguists of Mudurnu and their works. The reason for this is that there is no academic study about the works of these scholars yet. The information given in the sources about these scholars is extremely limited and their works have not been published -except for Sükûnî-. It is also remarkable that they were brought up in Mudurnu, not from the other districts of Bolu. For this reason, the first part of the study is devoted to the brief history of Mudurnu and its position in the Ottoman period. In addition, by examining the archive documents, information about the Ottoman madrasahs in Mudurnu was conveyed, so that it was tried to contribute to the researches about the district. In the second part of the study, the works of these Mudurnu scholars were examined in terms of the Arabic language, in addition their sources were determined and their contributions to the field were emphasized. Based on these features, it is possible to say that the study has the identity of a qualitative analysis and a bibliography devoted to a limited geography. As a result of this study, it was determined that linguists such as Ramazan Mehmet, Shaykh Muhammed b. Mustafa and Ismail an-Nāsih were from Mudurnu and they produced valuable works on the science of Naḥw, Literature and Furūq. On the other hand, it was concluded that this situation may be related to the early accession of Mudurnu to the Ottoman lands and its geographical location.

Keywords

Arabic Language, Bolu, Mudurnu, Arabic Literature, Scholars and books

References

• Aksoy, Hasan. “Şemseddîn Sivâsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/523-526. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Amasyalı Âkif-zâde Abdürrahim. Kitâbü’l-mecmû‘ fi’l-meşhûdi ve’l-mesmu‘. trc. Hikmet Özdemir. İstanbul: Özfa Matbaacılık, 1998.
• Aşkar, Mustafa. Niyazı-i Mısrî ve Tasavvuf Anlayışı. Ankara: T.C Kültür Bakanlığı, 1998.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. “Mudurnu’da Yıldırım Bayezid Manzumesi”. Vakıflar Dergisi. 5 (1962), 79-86.
• Baltacı, Cahit. XV-XVI. Yüzyılda Osmanlı Medreseleri. 2 Cilt. İstanbul: Marmara İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., 2. Baskı, 2005.
• BOA, Osmanlı Arşivi, İbnülemin Vakıf [İE.EV]. No. 55, Gömlek No. 6090. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr.
• BOA, Osmanlı Arşivi, Ali Emiri Mustafa III [AE.SMST.III]. No. 138, Gömlek No. 10891). https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• Bingöl, Abdulkuddüs. “Îsâgûcî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/ 488-489. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. haz. A. Fikri Yavuz- İsmail Özen. 3 Cilt. İstanbul: Meral Yayınevi, ts.
• “Geçmişten Günümüze Ve Geleceğe Doğru Mudurnu”, mudurnulularderneği.org. Erişim 4 Mart 2021. http://mudurnululardernegi.org.tr/
• İbn Battûta. Rihletü İbn Batûda Tuhfetü’n-nüzzâr fî garâibi’l-emsâr ve ‘acâibü’l-esfâr. thk ve nşr. Muhammed Abdülmün‘im el-Uryan - Mustafa el-Kassâs. Beyrut: Dâru İhyâi’l-‘Ulûm, 1407/1987.
• İnegöl, Mehmet. “Mudurnu’nun Tarihi Kültürel Önemi ve Görevlerimiz”. Mudurnu Belediyesi Tarih Kültür Bülteni (2010), 8-11.
• İpekçi, Leyla. “Dost kokusu; burada ve her çağda!”. Yeni Şafak (18 Ağustos 2015), https://www.yenisafak.com/yazarlar/leylaipekci/dost-kokusu-burada-ve-her-cagda-2018751
• İpşirli, Mehmet. “Ayasofya Kürsü Şeyhliği”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/ 224. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• İpşirli, Mehmet. “Medrese- Osmanlı Dönemi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/327-333. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• İslamoğlu, Abdulmecit. “Mudurnulu Dâvûd-ı Halvetî ve Güleşn-i Tevhîd u Tahkîk Adlı Eserindeki Dil ve İfade Özellikleri”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 10/24 (2009), 39-73.
• Jasim, İbrahim İsmael. Şeyh Mehmet es-Sükûni’nin Na‘tının Edebi Açıdan İncelenmesi. Bolu: Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Kahyaoğlu, Yasin, “Osmanlı Arap Dilcilerinden İsa b. Ali el-Bolevi'nin Hayatı ve "el- Geredi" Nispeti Üzerine Bir Tespit”. HRÜ. İlahiyat Fak. Dergisi 11/6 (Temmuz-Aralık 2003), 133-142.
• Kara, Mustafa. Din Hayat Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler. İstanbul: Dergah Yayınları 1999, 4. Basım.
• Kara, Ömer. "‘Ömer b. ‘Alî el-İspirî’nin “Furûk”la İlgili Bir Risâlesinin Tenkitli Neşri / Critical Edition of a Manuscript on Furûq by ‘Omar b. ‘Alî al-Ispirî". Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 0 / 21 (Haziran 2004), 185-238.
• Kaya, Atilla. Mudurnulu Sükûnî Mehmed Efendi ve Risâle fi’n-nahv Adlı Eseri. İzmir: Dokuz Eylül Ün. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Kazıcı, Ziya. “Ahîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/540-542. İstanbul: TDV Yayınları 1988.
• Khalid Othman Abdulmajeed, Mudurnulu Mehmed Sükûnî Efendi’nin el-Fevâidu’l-‘Aliyye fî te’yîdi’l-Fevâidi’d-Diyâiyye Adlı Eserinin Tahkik Ve İncelemesi. Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Kılıç, Hulusi. “Furuk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/222-223. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Kızılcık, Abdullah. “Bolevî İsâ Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ek 1/202-203. Ankara: TDV. Yay, 2020.
• Mahiroğulları, Adnan. "Selçuklu/Osmanlı Döneminde Kurumsal Bir Yapı: Ahilik/Gedik Teşkilatı Ve Sosyo-Ekonomik İşlevleri". Journal of Social Policy Conferences 0 / 54 (Ocak 2011), 139-154.
• Mecdî Mehmed Efendi, Şakaik-ı Nu‘maniye ve Zeyilleri Vekâyiü’l-Fudalâ. 5 Cilt. haz. Abdulkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Molla Câmî. el-Fevâidü’z-Ziyâiyye. İstanbul: Salah Bilici Kitabevi Yayınları, Ofset Baskı, ts.
• Mudurnî, İsmail en-Nâsıh. Fâriku’l-müferrakât fâiku’l-müdakkakât, Konya: Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Burdur İl Halk Kütüphanesi Koleksiyonu, 1335/2, 9a-24a.
• Mudurnî, Muhammed b. Mustafa. Verdetü’l-melîh fî şerhi Bürdeti’l-medîh. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Atıf Efendi Bölümü, 2164, 1b- 92a.
• Mudurnî, Ramazan Muhammed. Şerhü ʿAvâmiliʽl-mie. Çorum: Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi, 5356, 1a- 69a.
• Müderrisoğlu, Mehmet Fatih. “Erken Osmanlı Döneminde Bir Şehzade Yerleşimi Mudurnu”, Mudurnulular Derneği Bülteni, 3 (Haziran 2008), 10-13.
• Niyâzî-î Mısrî Halvetî Divân-ı İlâhiyât, haz. Mustafa Tatçı. Ankara: DİB Yayınları, 2013.
• Odabaşı, Mihrican. Tuhfe-i Nâilî Metin Ve Muhteva (Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Osmanlı Devri Kastamonu Vilâyeti Salnamelerinde Bolu Sancağı. Haz. Güray Önal. 2 Cilt. Bolu: Bolu Belediyesi Bolu Araştırmaları Merkezi, 2011.
• Önal, Güray. “Yıldırım Bayezid Külliyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43/529-531. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Sezen, Tahir. Osmanlı Yer Adları. Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Genişletilmiş 2. Baskı, 2017.
• Sükunî Mehmed b. Muharrem Mudurnulu. Risâle fî'n-nahv. Ankara: Milli Kütüphane Afyon Gedik Ahmet Paşa İl Halk Kütüphanesi Koleksiyonu, 17808/2, 107b-123a.
• Sükûnî. Muhammed. el-Gurre fî şerhi’d-Dürre. İstanbul: Nuruosmaniye Kütüphanesi, 1211, 1b-67b.
• Sükûnî. Mehmed Efendi. Kaside fi medhi’n-Nebî. Manisa: İl Halk Kütüphanesi, 5258/5, 95b-100a.
• Müstakimzâde Süleyman Sadeddin. Mecmûʿa-i Resâil-i Müstakimzâde. İstanbul: Topkapı Sarayı Yazma Eserler Kütüphanesi, 1719, 289a- 293b.
• Osmanzade Hüseyin Vassâf. Sefine-i Evliyâ. haz. Mehmet Akkuş - Ali Yılmaz. 5 Cilt. İstanbul: Kitabevi, 2006.
• Seyyid İsmâîl Belîğ Efendi Bursevî. Güldeste-i Riyâz-ı İrfân ve Vefeyât-ı Dânişverân-ı Nâdiredân. Bursa: Hüdavedigar Matbaası, 1287/1870.
• “Şem‘dânîzâde Süleyman Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/ 501-503. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Soydemir, Selman. Bir Şehrin Aynası Bolu. Bolu: Bolu Belediyesi Bolu Araştırmaları Merkezi, 2016.
• Tâiyyetü Amir b. Amir el-Basrî. nşr. Abdulkâdir el-Mağribî. Dımaşk: el-Ma‘hedü’l-Fransî, 1367/1948.
• Temur, Akın- Merve Çelik. “Bolu Müzesi’nden Bir Grup Roma Dönemi Korinth Başlığı”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 41 (Mart 2019), 120-135. https://doi.org/10.17498/kdeniz.478428
• Unan, Fahri. "Medreseler Ve Osmanlı Merkezî Yönetimi". Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 5 / 9 (Şubat 2004), 1-7.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 3. Baskı, 1988.