ABDÜSSELAM AHUNDZÂDE VE TARİH-İ MUKADDES-İ ENBİYA İSİMLİ ESERİ

Year 2018, Volume: 6 Issue: 12, 342 - 357, 30.12.2018

Bilge Kaya Yiğit

https://doi.org/10.33931/abuifd.483360

Abstract

Abdüsselam Ahundzâde 19. yüzyılda Azerbaycan’da yaşamış
eğitimci, bilim adamıdır. Şia müslümanlarının din işleri başkanlığını yapmış
bir kişidir. Eğitim, kültür, din ve devlet hizmetlerinde bulunmuştur. Tiflis ve
Gori’de öğretmenlik yaparken eğitim müfredatında peygamberlerin hayatı ile ilgili
Azerbaycan Türkçesi ile yazılmış çocuklara yönelik bir eserin bulunmaması
dikkatini çekmiş ve Tarih-i Mukaddes-i Enbiya isimli eserini Azerbaycan Türkçesi
ile kaleme almıştır. Eser, Azerbaycan Türkçesiyle bu alanda eğitim müfredatı
için kaleme alınmış ilk ders kitabı olması bakımından önemli bir yayındır. Yazarın
mukaddime kısmında belirttiğine göre, yazar eseri kaleme alırken başta Kur’ân-ı
Kerîm’deki ayetlerden istifade etmiş; hangi peygamber veya şahsiyetin hayatını
naklediyorsa, hangi ayete bakılması gerektiğini de mukaddime kısmında liste
halinde vermiştir. Ahundzâde, Kur’ân-ı Kerim’den başka ayrıca  Ravzatu’s-safâ, İbni Haldun Tarihi, Hayâtu’l-kulûb
gibi tarih kitaplarından istifade etmiştir. Yaklaşık iki yüz sayfa civarındaki bu
eser mukaddimeden sonra iki temel bölümden oluşmaktadır. Birinci kısımda
dünyanın yaradılışı ve Hz Âdem ile Hz. İsa arasındaki peygamberlerin hayatları,
ikinci kısımda Hz .Muhammed, dört halife ve Emevi, Abbasi dönemlerinin özeti
çocukların anlayacağı dille yazılmıştır. Yazımızda, Azerbaycan Türkçesiyle
peygamberlerin hayatıyla ilgili olarak Şia mezhebine mensup çocukların dinî
bilgilerini artırmak için kaleme alınmış bu önemli kitabın ve Ahundzâde’nin
Türk edebiyatı araştırmacılarına tanıtılması amaçlanmıştır. Eser iki kez Arap
harfleriyle bir kez de Kiril alfabesiyle olmak üzere üç kez basılmıştır.
Elimizde 1893’te basılan Arap ve 1993’te Kiril harfleriyle basılan kitaplar
mevcuttur. 1893 tarihli baskıda bazı sayfalar eksiktir. Bu eksiklikler Kiril
alfabeli nüshadan telafi edilerek günümüz harflerine aktarılarak tarafımızca
edebiyat araştırmacılarının istifadesine sunulacaktır. Bu çalışmada Türk
edebiyatında peygamberler kıssasının tür olarak tarihî gelişimine ana
hatlarıyla değinilmiş, Ahundzâde’nin hayatı ve peygamberler kıssası hakkındaki
eserinin muhtevası üzerinde durulmuştur. Eserin mukaddime kısmında kitap yazar tarafından
tanıtıldığı için bu kısım aslı gibi günümüz harflerine aktarılmıştır.

Keywords

Peygamber Kıssaları, Abdüsselam Ahundzâde, Azerbaycan Türk Edebiyatı, Türkiye Dışında Yaşayan Türklerin Edebiyatı

ABDUSSELAM AHUNDZADE AND HIS WORK NAMED TARIH-I MUKADDES-I ENBIYA

Abstract

Abdussalam Ahundzade is an educator and scientist who lived in Azerbaijan in the 19th century. He is a person who has made the head of religious affairs of Muslims. He served the state in education, culture, religion. While teaching in Tiflis and Gori, the education curriculum has drawn attention to the fact that the prophets do not have a work related to the life-related children written in Azerbaijani Turkish and Tarih-i Mukaddes-i Enbiya wrote his work with Azerbaijani Turkic. This work is important publication because it is the first course book written for Azerbaijani Turkic education curriculum and consisting of approximately two hundred pages and two main parts. In our study, it was aimed to introduce Ahundzade and his important work ‘Tarih-i Mukaddes-i Enbiya’ to Turkish literature, researchers and readers.

Keywords

Prophet Stories, Abdusselam Ahundzâde, Azerbaijani Turkish Literature, Literature of the Turks living outside Turkey, Children’s Literature

References

• Ahundzade, Abdüsselam, Tarih-i Mukaddes-i Enbiyâ, Gori, 1893.
• Ata, Aysu, Nâsırü’d-din bin Burhânüddin Rabguzî Kısasü’l-enbiyâ Giriş-Metin-Tıpkıbasım. Ankara: TDK Yayını, 1997.
• Babayeva, Zekuyye, Abdüsselam Ahundzade Tarih-i Mukaddes-i Enbiya, Bakü: Azerbaycan Devlet Neşriyatı, 1993.
• Karataş, Ahmet, Hindî Mahmud, Kısas-ı Enbiyâ. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayını, 2013.
• Kaya, Remzi, “Kur’an-ı Kerim Kıssaları ve Düşündürdükleri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 11/2, 31-58.
• Kâtip Çelebi, Keşfü’z-zunûn, Çev. Rüştü Balcı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2016.
• Şahin, M. Süreyya, “Kısasü’l-Enbiyâ” TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXV, 495-496.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed bin Cerîrü’t-Taberî, Tarih-i Taberî Tercemesi, Konya, 1974.
• ‘Zeynelâbidin Tagıyev’ https://www.siyasetcafe.com/egitim-gonullusu-bir-milyoner-zeynelabidin-tagiyev-1819yy.htm (erişim Tarihi: 07.09. 2018)