İlk Dönem İslâm Tarihinde Siyasi Bir Şahsiyet Olarak Mervân b. Hakem

Year 2020, Volume: 8 Issue: 1, 76 - 101, 31.05.2020

Yılmaz Çelik

https://doi.org/10.33931/abuifd.718983

Cited By: 1

Abstract

Mervân b. Hakem b. Ebi’l-Âs, İslâm siyasî tarihinde çok önemli bir yere sahiptir. Mervân’ın babası Hakem b. Ebi’l-Âs, Müslüman olmadan önce Hz. Peygamber’e ve Müslümanlara karşı düşmanca hareket etmiş, Mekke’nin fethinde Müslüman olduysa da, olumsuz davranışları yüzünden Tâif’e sürülmüş, Hz. Osman’ın hilafeti döneminde sürgünü kaldırılmıştır. Hz. Osman, henüz yirmili yaşlarda olan Mervân’ı özel kâtibi yapmıştır. Fakat bir süre sonra Hz. Osman, amcasının oğlu olan Mervân’ın icraatları yüzünden çok sert şekilde eleştirilmiştir. Hz. Ali’nin hilafeti döneminde Hz. Osman’ın intikamının alınmasını isteyen grubun içinde yer alarak Cemel savaşına katılmış, yaralanmış ve Hz. Ali’nin kendisini affetmesiyle Medine’ye yerleşmiştir. Sıffîn savaşı ve Hakem olayına katılıp katılmadığı tartışmalı olan Mervân, Muâviye b. Ebi Süfyân döneminde iki defa Medine valiliği yapmıştır. Veliaht bırakmadan ölen Muâviye b. Yezid’in bıraktığı boşluğun sonunda halife seçilmiş, on aylık bir hilafet döneminden sonra yerine oğlu Abdülmelik b. Mervân’ı bırakarak ölmüştür.

Keywords

Mervân b. Hakem, Emevi, hilâfet, Hz. Osman, Siyaset

As a Political Personality Marwān b. al-Ḥakam at the First Term of Islamic History

Abstract

Marwān b. al-Ḥakam b. Abi’l-As has an important place in history of Islam politics. al-Ḥakam b. Abi’l-As, before being Muslim behaved hostile acts against the prophet and Muslims. Despite of being Muslim in conquest of Mecca, he was exiled because of his negative behaviours, his exiling was over in term of ʿUthmān’s caliphate. ʿUthmān made Marwān his own private clerk. But after a while ʿUthmān got into a scrape many times due to Marwān’s actions, he was criticized very harshly. In term of Ali’s caliphate, Marwān joined the Battle of Camel, he was injured and settled at Medina by Ali’s forgiveness. Marwān discharged as governor of Medina twice in term of Muʿāwiya b. Abī Sufyān. Marwān was chosen as the caliph after the death of Muʿāwiya II. After a term of caliphate for ten months, he was dead after he gave way to his son ʿAbd al-Malik b. Marwān.

Keywords

Marwān b. al-Ḥakam, Umayyad, Caliphate, ʿUthmān b. ʿAffān, Politics

References

• Akkuş, Murat. “Emevî Halifelerinin Ölüm Sebepleri”. İstem 20 (2012), 219-243.
• Altınay, Ramazan. Emevîlerde Günlük Yaşam. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2006.
• Apak, Adem. “Hz. Osman’ın Hilafeti Döneminde Ümeyyeoğulları’nın Devlet İdaresindeki Yeri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/7 (1998), 487-521.
• Atçeken, İ. Hakkı. “Hz. Osman Dönemi İç Olaylarında Mervân b. Hakem’in Rolü”. SÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (1999), 315-348.
• Aycan, İrfan. “Mervân b. Hakem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/225-227. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahya b. Câbir. Ensâbu’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkar & Riyad Zirikli. 13 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1417/1996.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahya b. Câbir. Fütûhü’l-büldân. çev. Mustafa Fayda. İstanbul: Siyer Yayınları, 2013.
• ed-Dîneverî, Ebu Hanîfe Ahmed b. Dâvûd. Ahbâru’t-tıvâl. çev. Z. Akman & H. Siyabend Aytemur. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Dursun, H. Yıldız (ed.). Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Târihi. 15 cilt. İstanbul: Akçağ Yayınları, 1992.
• Doğrul, Ömer Rıza. Asr-ı Saadet. 5 cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, 1978.
• Güzel, Ahmet. Hulefâ-i Râşidîn Döneminde İdari Yapı. Konya: Nüve Kültür Merkezi Yayınları, 2001.
• H. İbrahim Hasan. Siyasî, Dinî, Kültürel ve Sosyal İslâm Târihi. çev. İsmail Yiğit & Sadreddin Gümüş. 6 cilt. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1991.
• Hitti, Philip K. Siyâsî ve Kültürel İslâm Târihi. çev. Salih Tuğ. 2 cilt. İstanbul: İfav Yayınları, 1995.
• Halife b. Hayyât. Târîhu Halife b. Hayyât. thk. Ekrem Ziya el-Umerî. Riyad: Dâru Taybe, 1405/1985.
• İbn ʿAbdilber, Yusuf b. Abdullah. el-İstiâb fî maʿrifeti’l-ashâb. thk. ʿÂdil Mürşid. Ürdün: Dâru’l-Aʿlâm, 1423/2002.
• İbn ʿAsâkir, Hibetullah b. Abdullah. Târîhu Medineti Dımaşk. thk. Ömer b. Gurame el-Umravi. 80 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1418/1997.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed. el-Megâzî. çev. Ramazan Önal-Ahmet Şen. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• İbn Habîb, Muhammed. el-Muhabber. çev. Adem Apak & İsmail Güler. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed ʿAbdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekkâ vd., 2 cilt. Kahire: ts.
• İbn Haldûn, Abdurrahman. Kitâbu’l-ʿiber. nşr. Halil Şehâde. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1421/2001.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmail. el-Bidâye ve’n-nihâye. çev. Mehmet Keskin. 15 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1995.
• İbn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim. el-Maârif, thk. Servet Ukkâşe, Mısır: 6. Basım, 1413/1992.
• İbn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim. el-İmâme ve’s-siyâse. çev. Cemalettin Saylık. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• İbn Saʿd, Muhammed. Kitâbu’t-Tabakâti’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1421/2001.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer. Târîhu’l-Medîneti’l-Münevvera. thk. Fehim Muhammed Şeltut. 4 cilt. Beyrut: Dâru’t-Turas, 1399/1979.
• İbn Zebâle, Muhammed b. Hasen. Ahbâru’l-Medine-Medine Tarihi. çev. F. Mehmet Yılmaz. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• İbnü’l-ʿArabî, Ebû Bekir. el-ʿAvâsım mine’l-kavâsım. thk. Ammar Talibî. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türas, 1394/1974.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddîn Ebû’l-Hasen ʿAli b. Muhammed. Üsdü’l-gâbe fi maʿrifeti’s-sahâbe. thk. A. Muhammed Muavvid & Â. Ahmed Abdülmevcûd. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddîn Ebû’l-Hasen ʿAli b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-târîh. çev. A. Ağırakça vd., 12 cilt. İstanbul: Bahar Yayınları, 1986.
• Kapar, M. Ali. “Emevî Valilerinden ʿAbdülazîz b. Mervân”. İstem, 4/8 (2006), 43-49.
• Kalkaşendî, Ebû’l-Abbas Ahmed. Subhu’l-Aʿşâ fî sınâati’l-inşâ. Kâhire: Dâru’l-Kütüb, 1922/1340.
• Kazancı, Ahmet Lütfi. “Hakem b. Ebi’l-Âs ve Sürgün Olayı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/6 (1994), 41-51.
• Kılıç, Ünal. Mervân b. el-Hakem. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Lammens, H.. “Mervân I”. MEB İslâm Ansiklopedisi. 7/777-778, İstanbul: Milli Eğitim Yayınevi, 1978.
• Makdisî, el-Mutahhar b. Tâhir. Kitâbu’l-Bed’ü ve’t-târîh. Kahire: Mektebetü’s-Sikâfeti’d-Dîniyye, ts.
• Minkarî, Nasr b. Müzâhim. Vakʿatu Sıffîn. çev. Cemalettin Saylık. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Musa b. ʿUkbe. el-Megâzî, thk. Muhammed Bakşiş Ebu Mâlik. Rabat, 1994.
• Sallâbî, Ali Muhammed. Hz. Osman Hayatı Şahsiyeti ve Dönemi. çev. Ayhan Ak. İstanbul: Ravza yayınları, 5. Basım, 2016.
• Sarıçam, İbrahim. Emevî-Hâşımî İlişkileri İslâm Öncesinden Abbâsîlere Kadar. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman. Târîhu’l-hulefâ. Beyrut: Dâru İbn-i Hazm, 1424/2003.
• Şimşir, Mehmet. “Râşid Halifeler Döneminde İdare Sistemi ve Divan Teşkilatı”. İstem 3/6 (2005), 265-280.
• Şulul, Faruk. Mervân b. el-Hakem. Urfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhu’r-rüsul ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim. 11 cilt. Kâhire: Dâru’l-Maârif, 1387/1967.
• Wellhausen, Julius. Arap Devleti ve Sükûtu. çev. Fikret Işıltan. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1963.
• Yaʿkûbî, Ahmed b. Ebî Yaʿkûb b. Caʿfer b. Vehb. Târîhu’l-Yaʿkûbî. thk. Muhammed Sadık. 3 cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1384/1964.
• Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed. Siyeru Aʿlâmi’n-nübelâ. thk. Şuʿayb Arnavut. 25 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1402/1982.
• Zührî, Muhammed b. Müslim İbn Şihâb. el-Megâzî, thk. Süheyl Zekkâr. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.