Süleyman Hasbî’nin “Kitâb-ı Mirkāt-i Merâtib-i İlm-i Ledünnî fî Menâkıb-i Abdülkādir-i Geylânî” Adlı Menâkıbnâmesindeki Bazı Tasavvufî Kavramlar

Year 2020, Volume: 8 Issue: 2, 588 - 612, 30.11.2020

Cüveyriye İltuş

https://doi.org/10.33931/abuifd.775576

Abstract

Menâkıbnâmeler, kaleme alındığı dönem itibarıyla içinde bulunulan kültürel ve sosyal çevre hakkında tarihî bilgiler barındırması yönüyle oldukça zengin içeriğe sahip dokümanlardır. Özellikle tasavvuf ilminin ilgi sahasına girmesi yönüyle sûfî menâkıbnâmelerinde de konu edinilen sûfînin hayatı, gönül dünyası, tasavvufî tecrübesi hakkında mühim bilgiler bulunmaktadır. Sahip olunan tasavvufî tecrübenin anlaşılmasında tasavvufa dair kavramların ele alınış şeklini ve mana çerçevesini analiz etmek önem arz etmektedir. Bu açıdan bakıldığı takdirde menâkıbnâmeler önemli veri kaynağı durumundadır. Tasavvuf tarihinde önemli iz bırakmış sûfîler hakkında nakledilen menkabelerin çok olması, söz konusu sufilerin yaşadıkları döneme bıraktığı etki sebebiyledir. Kādiriyye tarikatının kendisine nispet edildiği Abdülkādir-i Geylânî (ö. 561/1165-66) de tasavvuf tarihinde etkin bir role sahip olması sebebiyle hakkında birçok menkabe nakledilen bir sûfîdir. Bu makalede, Süleyman Hasbî’ye (ö. 1909) ait olan ve Abdülkâdir-i Geylânî’nin hayatı hakkındaki menkabeleri, onun tasavvufa dair görüşlerini içeren ‘Kitâb-ı Mirkāt-i Merâtib-i İlm-i Ledünnî fî Menâkıb-i Abdülkādir-i Geylânî’ isimli menâkıbnâmede yer alan ve Abdülkâdir-i Geylânî’nin gönül dünyasını yansıtan kavram ve konuların, zikri geçen menâkıbnâme özelinde izdüşümü ele alınmıştır.

Keywords

Tasavvuf, Menâkıbnâme, Sûfî, Tasavvufî Kavramlar, Abdülkādir-i Geylânî

Some Sufistic Concepts in Sulayman Ḥasbī’s Menāḳib-nāme, “Kitab-i Mirkāt-i Marātib-i Ilm-i Ladunnī fī Menāḳib-i ʿAbd al-Qādir al-Jīlānī”

Abstract

Menāḳib-nāmes provide data to many areas as they give important historical information about the cultural and social environment. Especially sufistic menāḳib-nāmes, which are subjects of interest for Sufism, provide important information about the mentioned sufist in terms of his/her life, emotions, and sufistic experiences. In understanding the sufistic experiences, it is important to examine how and to what extent concepts related to Sufism are handled. From this point of view, menāḳib-nāmes are important sources of data. The reason for the abundance of anecdotes conveyed about sufists who made a mark in the history of Sufism is their influence. ʿAbd al-Qādir al-Jīlānī (d. 561/1165-66), to whom the establishment of the Ḳādiriyya sect is attributed, is an important sufist about whom many anecdotes were conveyed because of his influential role in the history of Sufism. In this article, the concepts and issues that reflect the emotions of ʿAbd al-Qādir al-Jīlānī in the menāḳib-nāme named Kitab-i Mirkāt-i Marātib-i Ilm-i Ladunnī fī Menāḳib-i ʿAbd al-Qādir al-Jīlānī which was written by Sulayman Ḥasbī (d. 1909) and which presented the anecdotes of ʿAbd al-Qādir al-Jīlānī and his ideas on Sufism, were examined within the context of this menāḳib-nāme.

Keywords

Sufism, Menāḳib-nāme, Ṣūfī, Mystic Concepts, ʿAbd al-Qādir al-Jīlānī

References

• Ateş, Süleyman. “Kurb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/432-433. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Baklî, Ebû Muhammed Sadrüddîn Rûzbihân b. Ebî Nasr. Meşrebü’l-ervâh. nşr. Nazif M. Hoca. İstanbul: y.y., 1974.
• Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. haz. Ali Fikri Yavuz - İsmail özen. 3 Cilt. İstanbul: Meral Yayınevi, 1972-1975.
• Ceyhan, Semih. “Vecd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/583-584. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf el-Hanefî. Mu’cemü’t-ta‘rîfât. thk. Muhammed Sıddîk el-Münşâvî. Kahire: Dâru’l-Fazîlet, ts.
• Çağrıcı, Mustafa. “Sıdk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/98-100. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. “Sünen-i Ebû Dâvûd”, el-Kütübü’s-Sitte (Mevsûatü’l-Hadîs eş-Şerîf içerisinde). haz. Sâlih b. Abdulazîz. Arabistan: Dâru’s-Selâm, 1421/2000.
• Eraydın, Selçuk. Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Vakfı Yayınları, 7. Basım, 2004.
• Erkaya, Mahmud Esad. Kur’an Kaynaklı Tasavvuf Kavramları. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddin Muhammed b. Yakub b. Muhammed. Besâir zevi’t-temyîz fî letâifi’l-Kitâbi’l-Azîz. thk. Ali en-Neccâr. 6 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Geylânî, Abdülkādir. el-Gunye li tâlibî tarîkı’l-Hak. 2 Cilt. Dimaşk: y.y., ts.
• Geylânî, Abdülkādir. Cilâü’l-hâtır min kelâmi’ş-şeyh Abdilkādir fi’z-zâhir ve’l-bâtın. İstanbul: İ.Ü. Merkez Kütüphanesi, Arapça, 2325.
• Geylânî, Abdülkādir. el-Fethu’r-rabbânî ve’l-feyzu’r-rahmânî. nşr. Muhammed Sâlim el-Bevvab. Beyrut: y.y., ts.
• Gürer, Dilaver. Abdülkādir-i Geylânî Hayatı, Eserleri ve Görüşleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 9. Basım, 2009.
• Halil b. Ahmed, Ebû Abdurrahman. Kitâbü’l-Ayn. thk. A. Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2003.
• Hasbî, Süleyman. Kitâb-ı Mirkāt-ı Merâtib-i İlm-i Ledünni fî Menâkıb-i Abdülkādir-i Geylânî. İstanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1300/1883.
• Herevî, Ebû İsmail Abdullah b. Muhammed b. Ali el-Ensârî. Menâzilü’s-sâirîn. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1408/1988.
• Hücvîrî, Ebü’l-Hasen Alî b. Osmân b. Ebî Alî el-Cüllâbî. Keşfü’l-mahcûb (Hakikat Bilgisi). haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 3. Basım, 2010.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Faris b. Zekeriyyâ. Mu’cemü mekâyisi’l-luga. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddin Muhammed b. Mükrim b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-Arab. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1979.
• Kara, Mustafa. “Fenâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/333-335. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Kâşânî, Abdürrezzâk. Tasavvuf Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayınları, 2004.
• Kelâbâzî, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhim el-Buhârî. et-Taarruf li-mezhebi ehli’t-tasavvuf. haz. Ahmed Şemsüddin. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kāsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risalesi. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 6. Basım, 2012.
• Mansûr Alî Nâsıf el-Hüseynî. et-Tâcu’l-câmiuʿ li’l-usûl fî ehâdîsi’r-resûl. İstanbul: Mektebetü Pamuk, 1962.
• Muhâsibî, Ebû Abdullah Hâris b. Esed. er-Riâye li hukûkillah. Kahire: Şeriketü’l-Kuds, 1429/2008.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. “es-Sahîh”, el-Kütübü’s-Sitte (Mevsûatü’l-Hadîs eş-Şerîf içerisinde). haz. Sâlih b. Abdülazîz. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1421/2000.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. el-Müfredât. Dımışk: Daru’l-Kalem, 2000.
• Serrâc, Ebû Nasr Abdullah b. Alî b. Muhammed et-Tûsî. el-Lüma‘ fî târîhi’t-tasavvufi’l-İslâmî. nşr. Abdülhalîm Mahmud - Tâhâ Abdülkâdir Server. Kahire: y.y., 1960.
• Sühreverdî, Ebû Hafs Şihâbüddîn Ömer b. Muhammed b. Abdillâh b. Ammûye el-Kureşî el-Bekrî. Avârifü’l-maârif. Mısır: Mektebetü’l-Allâmiyye, 1358/1939.
• Tehânevî Muhammed b. A’lâ b. Ali Hâmid el-Fârûkî. Keşşâf-ü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. thk. Ali Dahruc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebet-ü Lübnan, 1996.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre. “el-Câmi‘”, el-Kütübü’s-sitte (Mevsûatü’l-hadîsi’ş-şerîf içerisinde). haz. Sâlih b. Abdülazîz. Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Uludağ, Süleyman. “Müşâhede”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/152-153. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Uludağ, Süleyman. “Recâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/502. İstanbul: TDV Yayınları, 2007. Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. “Tasavvufla İlgili Sorular ve Cevaplar” (el-Luma’, İslâm Tasavvufu içerisinde). İstanbul: Altınoluk Yayınları, 1996.