The Contribution of Fiqh Moderation to True Perception of Islam in the Context of Fiqh Psychology

Year 2020, Volume: 8 Issue: 2, 671 - 693, 30.11.2020

Cemalettin Şen

https://doi.org/10.33931/abuifd.807222

Abstract

Moderation means being balanced in terms of human emotion, thought, morality and behavior. In other words, moderation is the normal and necessary state and attitude among the extremes called excess and shortage. The moderation which covers the field of worship and law of the religion of Islam, can be called fiqh moderation. Both theoretical and practical perspectives have an important place in the perception of Islam. Therefore, the correct perception of Islam is possible with the correct knowledge of the fiqh issues and decrees, as well as beliefs and morals that are outside the limits of this study, and by applying them in a way that is free from extremes. In this article, it is aimed to reveal the positive effect of fiqh moderation on the correct perception of Islam with examples. The second aim of the study is to contribute to the field of fiqh psychology in the context of the concept of moderation, which defined as “a branch of fiqh auxiliary science that examines fiqh issues in the light of psychological data and seeks solutions to fiqh problems with a holistic perspective”. Knowing the theoretical and practical contribution of fiqh moderation to the individual and society for the correct perception of Islam will also prevent the misperception of Islam.

Keywords

Fiqh, Fiqh Psychology, Moderation, Fiqh Moderation, Perception

Fıkıh Psikolojisi Bağlamında Fıkhi Ölçülülüğün İslâm’ın Doğru Algılanmasına Katkısı

Abstract

Ölçülülük, insanın duygu, düşünce, ahlak ve davranış bakımından dengeli olması demektir. Başka bir ifadeyle ölçülülük, ifrat ve tefrit denilen aşırılıkların arasındaki normal ve gerekli olan durum ve tutumdur. İslâm dinine ait ibadet ve hukuk sahasını kapsayan ölçülülük, fıkhi ölçülülük olarak adlandırılabilir. İslâm’ın algılanmasında hem teorik hem de pratik bakış açısının önemli bir yeri vardır. Dolayısıyla İslâm’ın doğru algılanması, bu çalışmanın sınırları dışında olan inanç ve ahlakın yanı sıra fıkhi konu ve hükümlerin doğru bilinmesi ve aşırılıklardan arınmış bir şekilde uygulanmasıyla mümkündür. Bu makalede öncelikle fıkhi ölçülülüğün, İslâm’ın doğru algılanmasına yönelik olumlu etkisinin örneklerle ortaya konulması amaçlanmıştır. Çalışmanın ikinci amacı ise “psikolojiye ilişkin veriler ışığında fıkhi konuları inceleyen ve bütüncül bir bakış açısıyla fıkhi sorunlara çözüm arayan fıkha yardımcı bir bilim dalı” olarak tanımlanan fıkıh psikolojisi alanına ölçülülük kavramı bağlamında katkı sağlamaktır. Fıkhi ölçülülüğün, İslâm’ın doğru algılanmasına yönelik birey ve toplum açısından yaptığı teorik ve pratik katkının bilinmesi, aynı zamanda İslâm’ın yanlış algılanmasına engel de olacaktır.

Keywords

Fıkıh, Fıkıh Psikolojisi, Ölçülülük, Fıkhi Ölçülülük, Algı

References

• Abdurrahman b. Muallâ el-Lüveyhik. el-Gulüv fi’d-dîn fî hayâti’l-müslimîne’l-muâsıra. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1413/1992.
• Abdurrahman b. Muallâ el-Lüveyhik. Müşkiletü’l-gulüv fi’d-dîn fi’l-asri’l-hâdır: el-esbâb el-âsâr el-ilâc. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1420/1999.
• Acar, Halil İbrahim. “İddet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/466-471. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Şuayb el-Arnaût vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1416-1421/1995-2001.
• Akdikmen, Resuhi vd. Langenscheidt Standart Sözlüğü: English-Turkish Turkish-English. 2 Cilt. İstanbul: İnkılap Kitabevi Yayınları, 4. Basım, 1989.
• Akyüz, Vecdi. Mukayeseli İbadetler İlmihâli: İslâm Fıkhında İbadetler. 4 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 1995.
• Ali Haydar Efendi, Küçük. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. 4 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Alova, Erdal. Latince-Türkçe Sözlük. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 5. Basım, 2013.
• APA College Dictionary of Psychology. Washington: American Psychological Association, 2009.
• Apaydın, Hacı Yunus. “İctihad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/432-445. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Aras, Mehmet Özgü. “Cemre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/340-341. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Aristo. Eudemos’a Etik. çev. Saffet Babür. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 1999.
• Aristo. Magna Moralia: Büyük Etik. çev. Yasin Gurur Sev. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2016.
• Aristo. Nikomakhos’a Etik. çev. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2014.
• Âşık, Nevzat. İbadette Aşırılığa Karşı Hz. Peygamber’in Tutum ve Tavrı. İzmir: Anadolu Matbaacılık, 1996.
• Atar, Fahrettin. İslâm Adliye Teşkilatı: Ortaya Çıkışı ve İşleyişi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 1991.
• Aybakan, Bilal – Dönmez, İbrahim Kâfi. “Meşrû”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/378-383. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Aytaç, Serpil. İnsanı Anlama Çabası Psikolojiye Giriş. Bursa: Ezgi Kitabevi Yayınları, 2000.
• Ayverdi, İlhan. Asırlar Boyu Tarihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. 3 Cilt. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2005.
• Bahrülulûm el-Leknevî, Ebü’l-Ayyâş Muhammed Abdülalî b. Nizâmiddîn b. Kutbiddîn el-Ensârî. Fevâtihu’r-rahamût bi-şerhi Müsellemi’s-sübût. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
• Bakırcıoğlu, Rasim. Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Anı Yayıncılık, 2012.
• Baktır, Mustafa. “İhdâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/530-532. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Bardakoğlu, Ali. İslâm’ı Doğru Anlıyor muyuz?. İstanbul: Kur’an Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2019.
• Baymur, Feriha. Genel Psikoloji. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri Yayınları, 4. Basım, 1978.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. nşr. Muhammed Abdülkādir Atâ. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
• Bilgin, Nuri. Kimlik İnşası. İzmir: Aşina Kitaplar Yayınları, 2007.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukūk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kāmusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2000.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-sahîh. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981.
• Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi. 24 Cilt. İstanbul: Milliyet Gazetecilik, 1992.
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî târîhi’l-Arab kable’l-İslâm. 10 Cilt. Bağdat: Câmiatü Bağdâd, 2. Basım, 1413/1993.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. et-Ta‘rîfât. nşr. Abdurrahman Umeyre. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1407/1987.
• Çağbayır, Yaşar. Ötüken Türkçe Sözlük: Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı. 5 Cilt. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
• Çağrıcı, Mustafa – Uludağ, Süleyman. “İstikamet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/348-349. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Çağrıcı, Mustafa. “Adâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/341-343. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
• Çağrıcı, Mustafa. “Cimrilik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/4-5. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Çağrıcı, Mustafa. “Da‘vet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/16-19. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Çağrıcı, Mustafa. “Fazilet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/268-271. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Çağrıcı, Mustafa. “İffet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/506-507. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Çağrıcı, Mustafa. “İtidal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/456-457. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Çağrıcı, Mustafa. “Medih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/304-305. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Çağrıcı, Mustafa. “Taassup”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/285-286. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Çeker, Orhan. “Havâic-i Asliyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/504-507. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Çelik, İbrahim. “Taaddî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/283-284. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Dâvûdî, Safvân Adnân. el-Lübâb fî usûli’l-fıkh. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1420/1999.
• Dictionnaire Français-Arabe. Beyrut: Imprimerie Catholique, 1857.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “İslâm Hukukunda Müçtehidin Naslar Karşısındaki Durumu ile Modern Hukuklarda Hâkimin Kanun Karşısındaki Durumu Arasında Bir Mukayese”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1986), 23-51.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Maslahat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/79-94. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Durmuş, İsmail. “Mübalağa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/425-427. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Durmuş, Sefa vd. DaF Öğrenci Sözlüğü: Almanca-Türkçe Türkçe-Almanca. İstanbul: Yds Yayıncılık, 2014.
• Ebû Dâvûd es-Sicistânî, Süleyman b. el-Eş‘as b. İshâk. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981.
• Ebû Nâcî, Abdüsselâm Mahmûd. Usûlü’l-fıkh. Beyrut: Dârü’l-Medâri’l-İslâmî, 2002.
• Eflâtun. Devlet. çev. Sabahattin Eyüboğlu ve M. Ali Cimcoz. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 20. Basım, 2010.
• Eflâtun. Gorgias. çev. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2011.
• Eflâtun. Menon. çev. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2. Basım, 2013.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• Erdoğan, Mehmet. İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1990.
• Erdoğan, Mehmet. Vahiy-Akıl Dengesi Açısından Sünnet. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Erem, Faruk. Adalet Psikolojisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 6. Basım, 1971.
• Esen, Bilal. Hanefi Usulcülerinde İctihad Teorisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Fayda, Mustafa. “Taberî, Muhammed b. Cerîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/314-318. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Müstasfâ min ilmi’l-usûl. 2 Cilt. Bulak: el-Matbaatü’l-Emîriyye, 1322-1324.
• Göktepe, Salâhattin. Ünlü Düşünürleriyle Psikoloji Sözlüğü. İzmir: Yeniyol Matbaası, 1974.
• Gözler, Kemal. Hukuka Giriş. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım, 8. Basım, 2011.
• Grondin, Simon. Psychology of Perception. Switzerland: Springer, 2016.
• Günay, Hacı Mehmet (ed.). Günümüz Fıkıh Problemleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 4. Basım, 2013.
• Hançerlioğlu, Orhan. Ruhbilim Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları, 1988.
• Harman, Ömer Faruk. “Dalâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/427-428. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Hökelekli, Hayati. “Duyu”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/8-12. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Hökelekli, Hayati. “İdrak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/477-478. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Işıktaç, Yasemin. Adalet Psikolojisi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2013.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed. el-Musannef. nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1989.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed. el-Muhallâ. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir. 11 Cilt. Kahire: İdâretü’t-Tıbâati’l-Münîriyye, 1347-1352.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. Ravzatü’l-ukalâ ve nüzhetü’l-fuzalâ. nşr. Muhammed Hâmid el-Fıkī. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1397/1977.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. İ‘lâmü’l-muvakkıîn an rabbi’l-âlemîn. Nşr. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 4 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’t-Ticâriyyetü’l-Kübrâ, 1374/1955.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed. el-Muğnî. nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî ve Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 15 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 3. Basım, 1417/1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1994.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahrü’r-râik. nşr. Zekeriyyâ Umeyrât. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd. 2 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1985.
• İlmihâl. 2 Cilt. İstanbul: İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları, 6. Basım, 1999.
• “İ‘tidâl”. el-Mevsûatü’l-fıkhiyye. 5/203. Küveyt: Vizâretü’l-Evkāf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 1986.
• James, William. The Principles of Psychology. 2 Cilt. New York: Henry Holt, 1905.
• Kahraman, Abdullah. “Ta‘dîl-i Erkân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/366. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Kallek, Cengiz. “İsraf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/178-180. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Kanar, Mehmet. Büyük Türkçe-Farsça Sözlük. İstanbul: Birim Yayınları, 1993.
• Karaman, Hayreddin. “Fıkıh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/1-14. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Karaman, Hayreddin. Başlangıçtan Zamanımıza Kadar İslâm Hukuk Tarihi. İstanbul: Nesil Yayınları, 1989.
• Karaman, Hayreddin. İslâm Hukukunda İctihad. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1975.
• Karaman, Hayreddin. İslâm’ın Işığında Günün Meseleleri. 3 Cilt. İstanbul: Nesil Yayınları, 1988-1992.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 2. Basım, 1402/1982.
• Kâtib Çelebi. Mîzânü’l-hak fî ihtiyâri’l-ehak. İstanbul: Tasvîr-i Efkâr Gazetehânesi, 1280.
• Kaya, Mahmut. “Felsefe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/311-319. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Kılıçer, Mehmet Esat. “Ehl-i Re’y”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/520-524. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Kınalızâde Ali Efendi. Ahlâk-ı Alâî. haz. Hüseyin Algül. İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayınları, ts.
• Koca, Ferhat. “Mefsedet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/356-358. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Köktaş, Yavuz. Güncel Hadis Yorum ve Tartışmaları. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2010.
• Kutluer, İlhan. “Fesad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/421-422. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed. Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn. 4. Basım, Beyrut: Dâru İkra’, 1405/1985.
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye. İstanbul: Hanımlara Mahsus Gazete Matbaası, 1322.
• Meydânî, Abdülganî b. Tâlib b. Hammâde. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. 4 Cilt. İstanbul: Dersaadet Kitabevi Yayınları, ts.
• Montaigne, Michel Eyquem de. Denemeler. çev. Hüsen Portakal. 4 Cilt. İstanbul: Cem Yayınevi, 2. Basım, 2008.
• Morgan, Clifford Thomas. Psikolojiye Giriş. ed. Sirel Karakaş ve Rükzan Eski. Konya: Eğitim Kitabevi Yayınları, 19. Basım, 2011.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
• Mutçalı, Serdar. İngilizce-Türkçe-Arapça Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 2001.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiu’s-sahîh. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed. es-Sünen. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981.
• Nietzsche, Friedrich Wilhelm. Ahlakın Soykütüğü Üstüne: Bir Kavga Yazısı. çev. Ahmet İnam. İstanbul: Say Yayınları, 6. Basım, 2013.
• Oxford Ansiklopedik Sözlük: İngilizce-Türkçe. 4 Cilt. İstanbul: Sabah Gazetesi Yayınları, ts.
• Öğüt, Salim. “Ehl-i Hadîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/508-512. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Rıza Tevfik Bölükbaşı. Kāmûs-ı Felsefe: Felsefe Sözlüğü. haz. Recep Alpyağıl. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2015. Schopenhauer, Arthur. Hayatın Anlamı. çev. Ahmet Aydoğan. İstanbul: Say Yayınları, 2010.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Kavâtıu’l-edille fi’l-usûl. nşr. Sâlih Süheyl Ali Hamûde. 3 Cilt. Amman: Dârü’l-Fârûk, 1422/2011.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1984.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 2. Basım, 1406/1986.
• Seyyar, Ali. İnsan ve Toplum Bilimleri Terimleri. İstanbul: Değişim Yayınları, 2007.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Üm. nşr. Rif‘at Fevzî Abdülmuttalib. 11 Cilt. Mansûre: Dârü’l-Vefâ, 1422/2001.
• Şah Veliyyullah, Ebû Abdilazîz Kutbüddîn. Hüccetullāhi’l-bâliga. nşr. Muhammed Şerîf Sükker. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Ulûm, 2. Basım, 1413/1992.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî. el-Muvâfakāt fî usûli’ş-şerîa. nşr. Muhammed Abdullah Dirâz. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, ts.
• Şen, Cemalettin. “Bilim Dünyasına Katkı Bağlamında Fıkıh Psikolojisi ve Fıkıh Psikiyatrisi”. Uluslararası Akademik Araştırmalar Kongresi (Bolu, 16-17-18 Eylül 2019). ed. Kemal Arı ve Derya Genç Acar. 235-240. Elâzığ: ASOS Yayınevi, 2019.
• Şen, Cemalettin. “Fıkıh Psikolojisi Bağlamında Müctehid Psikolojisinin Nasların Fıkhi Yorumuna Etkisi”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/10 (Güz 2017), 81-97.
• Şen, Cemalettin. “Fıkıhta Ölçülülük İlkesinin İslâm’ın Doğru Algılanmasına Katkısı”. Uluslararası Yanlış Algılar ve Doğru İslâm Sempozyumu (Şanlıurfa, 28-30 Ekim 2016). ed. Kasım Şulul vd. 432-445. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2016.
• Şen, Cemalettin. “Şemsüleimme es-Serahsî’nin el-Mebsût Adlı Eserinin Hacmi Üzerine”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/2 (Haziran 2012), 23-41.
• Şen, Cemalettin. Bilinç ve Etkisi: İslâm Hukukunda Bilincin Hak ve Sorumluluklara Etkisi. Bursa: Emin Yayınları, 2010.
• Şen, Cemalettin. İslâm Hukukunda Bilincin Hak ve Sorumluluklara Etkisi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî. el-Bedrü’t-tâli‘ bi-mehâsini men ba‘de’l-karni’s-sâbi‘. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu‘cemü’l-kebîr. nşr. Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Basım, 1415/1994.
• TDK, Türk Dil Kurumu. “Güncel Türkçe Sözlük”. Erişim 29 Kasım 2020. https://sozluk.gov.tr
• “Tefrît”. el-Mevsûatü’l-fıkhiyye. 13/82-85. Küveyt: Vizâretü’l-Evkāf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 1988.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmiu’s-sahîh. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981.
• Tuğlacı, Pars. Okyanus Ansiklopedik Sözlük. 10 Cilt. İstanbul: Cem Yayınevi, 8. Basım, 1985.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Alî. el-Mebsût fî fıkhi’l-İmâmiyye. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Uludağ, Süleyman. “Aşk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/11-17. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Ya‘kûb, Abdürrahîm. Teysîrü’l-vüsûl ilâ ilmi’l-usûl. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü Abîkân, 2. Basım, 1431/2010.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Gulüv”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/192-195. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İstivâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/402-404. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletüh. 8 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 3. Basım, 1409/1989.