The Interrogation and Questions of the Grave from Viewpoint of the Ḥadīth

Year 2021, Volume: 9 Issue: 1, 314 - 346, 30.05.2021

Abdulvehhab Gözün

https://doi.org/10.33931/abuifd.857144

Abstract

After death, the state of existence between this life and the Hereafter is called "Life in the Grave" or "Barzakh world" it is the state of waiting, until the Day of Judgement. However, there has been discussion about whether that stage is existing or not among Muslims throughout history. Based on the majority opinion who defend the existence of such a stage. It is inevitable to ask what will happen to a person in this passage. What are the blessing or the torments in the life of grave? One of the questions is; what are the interrogation and questions will be asked by the angels named Munkar and Nakīr. According to those who does not believe it also, do not believe there will be interrogation and questioning in the grave. According to the mainstream prominent Muslims there will be a preliminary questioning, before the questioning in the Day of Judgement. In fact, based on many verses, during the death of some people will be questioned for the actions that they did in this world. As a result of the research, it is observed that there are different discourses in society about it. These questions are especially expressed in the text known as "Talkīn Prayer". It is aimed to determine; what these questions are in the research. Naturally, such a determination is made through the ḥadīth narrations on the subject.

Keywords

Ḥadīth, Grave, Munkar, Nakīr, Interrogation

Hadisler Işığında Kabir Sorgusu ve Soruları

Abstract

İnsan için dünya hayatının sonlanması anlamına gelen ölüm hadisesi ile diriliş günü arasında “Kabir Hayatı” yahut “Berzah Âlemi” diye bir evrenin olup olmadığı tarih boyunca Müslümanlar arasında tartışılagelmiş bir konudur. Bu tür bir merhalenin var olduğunu savunan çoğunluğun görüşünden yola çıkıldığında bu geçitte insanın başından neler geçeceği, kabir nimeti veya azabı gibi farklı hususların sorgulanması kaçınılmazdır. Bunlardan biri de Münker ve Nekîr adlı meleklerin kabir sorgusu ve sorularıdır. Ölümden sonra dirilişe kadar insan için herhangi bir evre olmadığını söyleyenlere göre tabiatıyla kabir sorgusu diye bir şey de söz konusu değildir. Mezkûr merhalenin olduğunu savunan Müslümanların cumhuruna göre ise âhiretteki hesaptan önce kabirde bir ön sorgulama olacaktır. Hatta kimileri birtakım âyetlerden yola çıkarak ölüm esnasında da bazı konularla ilgili bir hesap sorma olacağını iddia etmişlerdir. Araştırmalar sonucunda bu sorgunun hangi konuları kapsayacağı ve soruların ne olacağıyla ilgili toplumda farklı söylemler olduğu görülmüştür. Bu sorular özellikle “Telkîn Duası” diye bilinen metnin içerisinde dile getirilmektedir. Araştırmada İslâm’ın inanca taalluk eden konularından biri olduğu için önemli olduğu düşünülerek kabir sorularının neler olduğunu tespit etmek amaçlanmaktadır. Bu tür bir saptama tabiî olarak konuyla ilgili hadis rivâyetleri üzerinden yapılacaktır.

Keywords

Hadis, Kabir, Münker, Nekîr, Sorgu

References

• Abdürrezzâk, Ebû Bekir Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî. el-Musannef. thk. Habîburrahmân el-Azamî 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 2. Basım, 1403.
• Âcurrî, Ebû Bekir Muhammed b. el-Hüseyin b. Abdillah el-Bağdâdî. eş-Şeri‘a. thk. Abdullah b. Ömer b. Süleymân ed-Dümeycî. 5 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 2. Basım, 1420/1999.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî.el-Müsned. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım,1413/1992.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. İlelü’l-hadîs. thk. İbrahim en-Nehhâs. 22 Cilt. Mısır: Dâru’l-Felâh, 1. Basım, 1430/2009.
• Akçay, Mustafa. “Gazzâlî Düşüncesinde Ölüm ve Kabir Hayatı”. Ekev Akademi Dergisi, 9/23 (Bahar 2005), 85-102.
• Akın, Murat. “Mu’tezile’ye Göre Kabir Azâbı”. Diyanet İlmi Dergi, 4 (2017), 153.
• Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillah el-Hüseynî el-. Rûhu’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîm ve’s-Seb‘i’l-mesânî. thk. Ali Abdülbârî Atıyye. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1415.
• Ateş, Avnullah Enes. “Kur’ân’da Kabir Hayatı”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15 (Bahar 2020), 17-35.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyi’s-sünne el-Hüseyin b. Mes‘ûd b. Muhammed b. el-Ferrâ. Şerhu’s-sünne. thk. Şuayb el-Arnaût – Züheyr eş-Şâvîş. 15 Cilt. Dımaşk: el-Mektebü’l-İslâmî, 2. Basım, 1403/1983.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali b. Mûsâ el-Horâsânî. el-İtikâd, thk. Ahmed İsâm el-Kâtib. Beyrut: Dâru’l-Âfâkı’l-Cedîde, 1. Basım, 1401.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin b. Ali b. Musa el-Horasânî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali b. Mûsâ el-Horâsânî. İsbâtü azâbi’l-kabri ve süâli’l-melekeyn. thk. Şeref Mahmûd el-Kudât. Amman: Dâru’l-Furkân, 2. Basım, 1405.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali b. Mûsâ el-Horâsânî. Şu‘abü’l-îmân. thk. Abdülalî Abdülhamîd Hâmid. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1423/2003.
• Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr b. Abdilhâlık b. Hallâd b. Ubeydillah el-Atekî. el-Müsned: el-Bahru’z-zehhâr. thk. Mahfûzurrahmân Zeynüllah 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-hikem, 1. Basım, 1988-2009.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail.et-Târîhu’l-kebîr. 8 Cilt. Haydarabad: Dâiretü’l-Ma‘ârifi’l-Osmâniyye, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
• Bûsırî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Ebî Bekir b. İsmail b. Selîm b. Kaymâz b. Osman. Misbâhu’z-zücâce fî zevâidi İbn Mâce. thk. Muhammed el-Müntekâ el-Küşnâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Arabiyye, 2. Basım, 1403.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük İslâm İlmihali. Sad. Ali Fikri Yavuz. İstanbul: Nesa A. Ş., ts.
• Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerîf Ali b. Muhammed. Şerhu’l-Mevâkıf. Nşr. Mahmûd Ömer ed-Dimyâtî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2003.
• Deylemî, Ebû Şücâ‘ Şîrûye b. Şehredâr b. Şîrûye el-Hemedânî. el-Firdevs bi me’sûri’l-hitâb. thk. Saîd b. Besyûnî Zağlûl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1406/1986.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk el-Ezdî es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk el-Ezdî es-Sicistânî. Süâlâtü Ebî Ubeyd el-Âcurrî Ebâ Dâvûd es-Sicistânî fi’l-cerh ve’t-ta‘dîl. thk. Muhammed Ali Kâsım el-Ömerî. Medine: İmâdetü’l-Bahsi’l-İlmî bi’l-Câmi‘ati’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1403/1983.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. İmâm-ı Âzam’ın Beş Eseri. çev. Mustafa Öz. M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 12. Basım, 2016.
• Elbânî, Ebû Abdirrahmân Muhammed Nâsıruddîn. İrvâü’l-ğalîl fî tahrîci ehâdîsi Menâri’s-sebîl. 9 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 2. Basım, 1405/1985.
• Eş’arî, Ebü'l-Hasan Ali b. İsmâil b. İshâk b. Sâlim. el-İbâne an usûli’d-diyâne. thk. Fevkıye Hüseyin Mahmûd. Kahire: Dâru’l-Ensâr, 1. Basım, 1397.
• Hâkim, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah b. Muhammed en-Neysâbûrî. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1411/1990.
• Hallâl, Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed b. Hârûn b. Yezîd el-Bağdâdî el-Hanbelî. es-Sünne. thk. Atıyye ez-Zehrânî. 7 Cilt. Riyad: Dâru’r-Râye, 1. Basım, 1410/1989.
• Hemedânî, Ebü’l-Hasan el-Kâdî Abdülcebbâr b. Ahmed. Şerhu’l-usûli’l-hamse. thk. Abdülkerîm Osman. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1416/1996.
• Heysemî, Ebü’l-Hasan Nûruddîn Ali b. Ebî Bekir b. Süleyman. Mecme‘u’z-zevâid ve menbe‘u’l-fevâid. Hüsâmüddîn el-Kudüsî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kudüsî, 1414/1994.
• İbn Adiyy, Ebû Ahmed b. Adiyy el-Cürcânî. el-Kâmil fî du‘afâi’r-ricâl. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd – Ali Muhammed Muavvaz. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1418/1997.
• İbn Ebû Âsım, Ebû Bekir Ahmed b. Amr b. ed-Dahhâk b. Muhalled eş-Şeybânî. es-Sünne. thk. Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1. Basım, 1400.
• İbn Ebû Dâvûd, Ebû Bekir b. Ebî Dâvûd Abdullah b. Süleymân b. el-Eş‘as el-Ezdî es-Sicistânî. el-Ba‘s. thk. Ebû Hâcer Muhammed es-Saîd b. Besyûnî Zağlûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1407/1987.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. Haydarabâd: Dâiratü’l-Ma‘ârifi’l-Osmâniyye, 1. Basım, 1371/1952.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed b. İbrahim el-Absî. el-Musannef. thk. Kemal Yusuf el-Hût. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1. Basım, 1409.
• İbn Ebû Üsâme, Ebû Muhammed el-Hâris b. Muahmmed b. Dâhir el-Hasîb et-Temîmî el-Bağdâdî. Buğyetü’l-bâhis an zevâidi Müsnedi’l-Hâris. thk. Hüseyin Ahmed Sâlih el-Bâkirî. 2 Cilt. Medine: Merkezü Hidmeti’s-Sünne ve’s-Sîreti’n-Nebeviyye, 1. Basım, 1413/1992.
• İbn Ebü’d-Dünyâ, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd el-Ümevî el-Kuraşî. el-Menâmât. thk. Abdülkâdir Ahmed Atâ. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1. Basım, 1413/1993.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. el-Metâlibü’l-âliye bi zevâidi’l-mesânîdi’s-semâniye. thk. Sa‘d b. Nâsır b. Abdülazîz eş-Şeserî. 19 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âsıme, 1. Basım, 1419.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. et-Telhîsu’l-habîr fî tahrîci ehâdîsi’r-Râfi‘iyyi’l-kebîr. thk. Ebû Âsım Hasan b. Abbâs b. Kutb. 4 Cilt. Mısır: Müessesetü Kurtuba, 1. Basım, 1416/1995.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. Lisânü’l-mîzân. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2. Basım, 2002.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. Netâicü’l-efkâr fî tafrîci ehâdîsi’l-Ezkâr. thk. HamdîAbdülmecîd es-Selefî. 5 Cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 2. Basım, 1429/2008.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed ed-Dârimî el-Büstî. el-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-duafâ ve’l-metrûkîn. thk. Mahmûd İbrahim Zâyid. 3 Cilt. Halep: Dâru’l-Va‘y, 1. Basım, 1396.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed ed-Dârimî el-Büstî. es-Sikât 9 Cilt. Haydarabâd: Dâiretü’l-Ma‘ârifi’l-Osmâniyye, 1. Basım, 1393/1973.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed ed-Dârimî el-Büstî. Sahîh. thk. Şuayb el-Arnavut. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2. Basım, 1414/1993.
• İbn Kutluboğa, Ebü’l-Fidâ Zeynüddîn Kâsım b. Kutluboğa es-Sûdûnî el-Cemâlî el-Hanefî. es-Sikât mimmen lem yeka‘ fi’l-kütübi’s-sitte. thk. Şâdî b. Muhammed b. Sâlim Âli Numân. 9 Cilt. San‘a: Merkezü’n-Numân, 1. Basım, 1432/2011.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
• İbn Maîn, Ebû Zekeriyya Yahyâ b. Maîn b. Avn el-Bağdadî. Târîhu İbn Maîn. Thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn, ts.
• İbn Mende, Ebû Abdillah Muhammed b. İshâk b. Muhammed b. Yahyâ b. Mende el-Abdî. el-Îmân. thk. Ali b. Muhammed b. Nâsır el-Fakîhî. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1406.
• İbn Râhûye, Ebû Yakûb İshâk b. İbrahim b. Muhalled b. İbrahim el-Hanzalî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Abdülgafûr b. Abdülhak el-Belûşî. 5 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Îmân, 1. Basım, 1412/1991.
• İbnü’l-Bennâ, Ebû Ali Hasan b. Ahmed b. Abdillah b. el-Bennâ. Fadlü’t-tehlîl ve sevâbühü’l-cezîl. thk. Abdullah b. Yusuf el-Cedî‘. Riyad: Dâru’l-Âsıme, 1. Basım, 1409.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed el-Cevzî. el-Mevzû‘ât. thk. Abdurrahmân Muhammed Osman. 3 Cilt. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1. Basım, 1386-1968.
• İbnü’s-Sünnî, Ahmed b. Muhammed b. İshâk ed-Dîneverî. Amelü’l-yevm ve’l-leyle. thk. Kevser el-Birnî. Cidde: Dâru’l-Kıble, ts.
• İclî, Ebü’l-Hasan Ahmed b. Abdullah b. Sâlih el-Kûfî. Ma‘rifetü’s-Sikât. thk. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1. Basım, 1405/1985.
• Kalaç, Rıdvan – Engin, Hayrullah. “Kelâm Eserlerinde Hadis Kullanımı: -el-Cürcânî’nin Şerhu’l-Mevâkıf’ı Örneği”. Mîzânü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi, 11 (Aralık 2020), 403-428.
• Kârî, Ebü’l-Hasan Nûruddîn Ali b. Sultân Muhammed el-Molla el-Herevî. Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l-mesâbîh. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1422/2002.
• Kaya, Murat. “Kabir Azabıyla İlişkilendirilen Âyetlerin Tahlil ve Değerlendirilmesi”. Usul İslam Araştırmaları Dergisi. 25/25 (2016), 159-204.
• Kubat, Mehmet. “Mezheplerin Ana İhtilaf Konularından Biri Olarak Kabir Azabı”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 11/1 (Güz 2020), 9-32.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekir b. Ferah el-Ensârî el-Hazrecî. et-Tezkira bi ahvâli’l-mevtâ ve umûri’l-Âhira. thk. Sâdık b. Muhammed b. İbrahim. Riyad: Mektebetü Dâri’l-Minhâc, 1. Basım, 1425.
• Makdisî, Ebü’l-Ferec Abdülvâhid b. Muhammed b. Ali eş-Şîrâzî el-Hanbelî. et-Tabsıra fî usûliddîn. thk. Yusuf b. Abdullah b. Muhammed es-Sam‘ânî. Medine: Dâru’l-Me’sûr, 1. Basım, 1434/2013.
• Mervezî, Ebû Abdirrahmân Abdullah b. el-Mübârek b. Vâdıh el-Hanzalî et-Türkî. ez-Zühd ve’r-rekâik. thk. Habîbürrahmân el-A‘zamî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yusuf b. Abdirrahmân b. Yusuf İbnü’z-Zekî el-Kelbî. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1400/1980.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Ali el-Horasânî. ed-Du‘afâ ve’l-metrûkûn. thk. Mahmûd İbrahim Zâyid. Halep: Dâru’l-Va‘y, 1396.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali el-Horasânî. Sünenü’n-Nesâî. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
• Okuyan, Mehmet.Kur’ân-ı Kerim’e Göre Kabir Kavramı ve Kıyâmet-Âhiret Süreci. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2. Basım, 2015.
• Ödemiş, Mehmet. “Tartışmalı Bir Akîde Problemi Olarak Kabir Azabı”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30 (2017), 503-567.
• Özdemir, Metin. “Kabir Azâbı Tartışmasına Farklı Bir Bakış”. İslâmiyât Dergisi, 5/3 (2002), 153- 168.
• Özdemir, Veysel. “Kabir Azâbı ile İlgili Bazı Hadîslerin İsnâdları Üzerine Bir İnceleme”. Ekev Akademi Dergisi, 18/59 (Bahar 2014), 265-330.
• Özdemir, Veysel. “Kabir Azâbı ile İlgili Bazı Hadîslerin Metin ve İçerikleri Üzerine Bir İnceleme”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2/3 (2014), 55-123.
• Özüçalışır, Abdullah. “Kabir azabı var mıdır?”. İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 13 (Haziran 2020), 103-130.
• Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin. Ehl-i Sünnet Akaidi. İstanbul: Kayıhan Yayınevi, 1. Basım, 1980.
• Ramlî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Hüseyin b. Ali b. Raslân el-Makdisî eş-Şâfiî. Şerhu Süneni Ebî Dâvûd. thk. Hâlid er-Ribât. 20 Cilt. Mısır: Dâru’l-Felâh, 1. Basım, 1437/2016.
• Rûyânî, Ebû Bekir Muhammed b. Hârûn. el-Müsned. thk. Eymen Ali Ebû Yemânî. 2 Cilt. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 1. Basım, 1416.
• Sâbûnî, Nurûddin. Mâtürîdiyye Âkaidi: el-Bidâye fi usûli’d-dîn. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 1. Basım, 2012.
• Sancaklı, Saffet. “Günümüzde Polemik Konusu Yapılarak Tartışılan Kabir Azabının Hadislerdeki Dayanağı”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9/1 (Bahar 2018), 21-46.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. el-Mekâsıdü’l-hasene fî beyâni kesîrin mine’l-ehâdîsi’l-müştehirati ale’l-elsine. thk. Muhammed Osman el-Haşt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1. Basım, 1405/1985.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir. Şerhu’s-sudûr bi şerhi hâli’l-mevtâ ve’l-kubûr. thk. Abdülmecîd Ta‘me el-Halebî. Beyrut Dâru’l-Ma‘rife, 1. Basım, 1417/1996.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. el-Fevâidü’l-mecmû‘a fi’l-ehâdîsi’l-mevzû‘a. Thk. Abdurrahmân b. Yahyâ el-Muallimî el-Yemânî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyüb el-Lahmî eş-Şâmî. ed-Duâ. thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1413.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyüb el-Lahmî eş-Şâmî. el-Mu‘cemu’l-evsat. thk. Târık b. Ivadıllah b. Muhammed-Abdülmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyüb el-Lahmî eş-Şâmî. el-Mu‘cemu’l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1415/1994.
• Taberî, Ebü’l-Abbâs Muhibbüddîn Ahmed b. Abdillah b. Muhammed. er-Riyâdu’n-nadıra fî menâkıbi’l-aşere. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, ts.
• Teftâzânî, Sa’düddîn Mes’ûd b. Ömerb. Abdillah. Şerhu’l-Mekâsıd. thk. Abdurrahman Umeyre. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1993.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevra. Sünenü’t-Tirmizî. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
• Toprak, Süleyman. Ölümden Sonraki Hayat.Konya: Tekin Kitabevi, 10. Basım, 2017.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ b. Hammâd el-Mekkî. ed-Du‘afâü’l-kebîr. thk. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-İlmiyye, 1. Basım, 1404/1984.
• Uteybî, Ömer b. Süleymân b. Abdillah el-Eşkar.el-Kıyâmetü’s-suğrâ. Kuveyt: Mektebetü’l-Felâh, 4. Basım, 1411/1991.
• Uysal, Ekrem. “Ehl-i Sünnet ve Mu‘tezile’ye Göre Kabir Azabı”. Batman Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Hakemli Dergisi, 1/2 (2017), 68-79.
• Yavuz, Yusuf Şevki.“Azap”.Türkiye Vakfı Diyanet İslam Ansiklopedisi.4/303. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. Divânü’d-du‘afâ ve’l-metrûkîn. Thk. Hammâd b. Muhammed el-Ensârî. Mekke: Mektebetü’n-Nahdati’l-Hadîse, 2. Basım, 1387/1967.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz.el-Kâşif fî ma‘rifeti men lehü rivâyetün fi’l-kütübi’s-sitte. thk. Muhammed Avvâme – Ahmed Muhammed Nemir el-Hatîb. Cidde: Dâru’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1413/1992.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-‘alâm. Thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmürî. 52 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2. Basım, 1413/1993.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl. Thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1. Basım, 1382/1963.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. Thk. Şuayb el-Arnaût. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1405/1985.