Kırgız Örf-Âdetindeki Kalın Uygulamasının İslam Hukuku Açısından Analizi (18-19. yy)

Year 2021, Volume: 9 Issue: 2, 748 - 765, 30.11.2021

Aiitmamat Karıev

https://doi.org/10.33931/dergiabant.987307

Cited By: 1

Abstract

Kırgız halkı arasında yaygın bir şekilde rastlanılan kalın adeti, felsefî olarak yeni kurulan aileye maddî destek düşüncesine dayanmaktadır. Diğer Türk boylarından örfî hukuku ön planda tutması ile farklılık arz eden Kırgız halkının kalın anlayışını konu edindiğimiz bu araştırmada, kısaca kalın tarihçesine değindikten sonra kalının türleri, ödeme süreleri, kalın olarak ödenen eşya türleri ve miktarları, kalının sosyal ve hukukî boyutu gibi konular üzerinde durulmuştur. Yarı göçebe hayat tarzını benimseyen ve kabileler şeklinde yaşayan Kırgız halkının, daha 18.-19. asırlarda bazı farklılıklar ile beraber mehrin temel felsefesi olan kadın haklarını koruma prensibini, aslında kalın aracılığı ile gözettiği görülmüştür. Kalın, Kırgız halkının o dönemdeki kadına verdiği değeri ortaya koymakla birlikte, günümüzdeki kadının sosyal sigortası ile aynı özelliklere sahip olduğu, bu çalışmamızın sonucunda tespit edilmiştir. Kırgızların millî ve dinî kimliği düşüncesini bir arada tutan kalın adetinin, özellikle Çarlık Rusya ve SSCB döneminde ilga edildiği, böylece kalın müessesesinin tamamen ortadan kaldırıldığı tespit edilmiştir.

Keywords

İslam Hukuku, Mehir, Kırgız, Örf-Âdet, Kalın

Analytical Research on The Kalın Institution of Kyrgyz People from The Perspective of Islamic Law (18-19 cc.)

Abstract

The kalın (bride price) tradition was pervasive in the Kyrgyz people and the explanation of this tradition it is financial support for newly married family. Kyrgyz people were adhered to customary law between Turkish tribes as a descry. In this article we will research on the different subjects that related with the bride price like; short history of kalın and its types, payment periods of bride price and types of the properties that payed as a bride price, it’s background of social and law in the philosophy. Summarize, we can talk on the kalın as a women’s rights and it was so early in 18-19 centuries in the society of Kyrgyz people. Shortly, we can say kalın was in the Kyrgyz society of women’s value and social insurance in those days. Finally, kalın that used as a national and a religious identity it was annihilation by Tsarist Russia and USSR.

Keywords

Islamic Law, Mahr, Kyrgyz, Customs, Kalın (Bride Price)

References

• Abaşin, Sergey. “Kalım i Mahr v Sredney Azii: Pravo ili Ritual”. Çelovek i Prava, Zvenigorod: İnstitut Etnologii i Antropologii RAN (1999), 155-161.
• Abenova, A. A. “Nomadnoe Obşestvo i osobennosti Svadebnıh Obıçaev Kazahov (Po Materialam Rabot Dorevolyutsionnıh Rossiyskih Avtorov): İstoriçeskie Nauki i Arheologiya”. Vestnik Altayskiy Gosudarstvennıy Universitet (2017/63), 121-124.
• Abramzon, S.M. Kırgız cana Kırgızıstan Tarıhı Boyunca Tandalma Emgekter. Bişkek: Kırgızstan Sooros Fondu, 1973.
• Abramzon, S.M. Kirgizi i ih Etnogenetiçeskie i İstoriko-Kulturnıe Svyazi. Frunze: Kırgızstan, 1990.
• Acar, İbrahim. “İslam Hukuku Açısından Evlat Edinme ve Hz. Peygamber’in Zeynep’le Evliliği”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 7 (Nisan 2006), 99- 110.
• Akerov, Tabıldı. Karkırahan-Velikiy Kırgızskiy Kaganat. Bişkek: Tipografiya Univeristet KNU im. J. Balasagına, 2013.
• Aksoy, Mustafa. “Başlık ve Mehir Kavramları Üstüne Bir Deneme”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 73 (Ağustos 1991), 87-90.
• Aksoy, Mustafa. “Sosyal Hayatımızdaki Başlık-Kalın ve Mehir Kavramlarının Sosyolojik Tahlili”. İnsan Bilimleri Dergisi 8/1 (2011), 1-4.
• Algül, Ayşe Betül- Habergetiren, Ömer Faruk. “Hz. Peygamber Dönemi Mehir Miktarları ve Günümüzdeki Karşılıkları”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/12 (2019), 209 – 232.
• Anişkov, İ. K Voprosu o Kalıme: Oçerki Narodnoy Jizni Severnogo Turkestana. Taşkent: y.y., 1985.
• Argınbaev, N. A. Semya i Semeynıe Obryadı u Narodov Sredney Azii i Kazahstana. Moskva: y.y., 1978.
• Asanov, U.R.– Tegizbekova, C.Ç. “Teoriya İ İstoriya Gosudarstva İ Prava”. Vestnik Sank-Petersburgskogo Universiteta MVD Rossii 4/52 (2011), 10-15.
• Aynakulova, Gülnisa. “Kırgızlarda Evlilik ve Evlenme Törenleri”. Millî Folklor 72 (2006), 95-106.
• Barnouw, Viktor. An Introdiction to Anthropology-Ethnology U.S.A. 1975.
• Benedict, Peter. Hukuk Reformu Açısından Başlık Parası ve Mehr. Ankara: Türkiye Kalkınma Vakfı Yayınları, 1974.
• Biçurin, N. Ya. Sobranie Svedeniy o Narodah: Obitavşih v Sredney Azii v Drevnie Vremena. Moskva: İzdatelstvo AN SSSR, 1950.
• Börübaşov, B. İ. “Regulirovanie İmuşestvennıh Otmoşeniy Kırgızov Po Adatu”. Vestnik KRSU 9/1 (2009), 38-42.
• Börübaşov, B. İ. İstoriya Gosudarstva i Prava Kırgızskoy Respubliki. Bişkek: y.y., 2015.
• Buhûtî, Mansur b. Yunus. Keşşâfü’l-Kinâ ‘ani’l-İknâ. 11 Cilt. Riyad: Vizaretü’l-Adâleti’s-Suudiyye, 2000.
• Butanaev, Viktor – Modorov, Nikolay. Kırgızskiy Kaganat: Pervıe Ego Praviteli i ih Deyatelnosti. (Altay: Word of The Great Altai, 2015/1), 4-8.
• Cessas, Ahmed b. Ali er-Râzî Ebu Bekr. Ahkâmü’l-Kurân. 5 Cilt, Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türasi’l-Arabî, 1405/1985.
• Cumagulov, A. Semya i Brak u Kırgızov Çuyskoy Dalinı. Frunze: y.y., 1960.
• Dobromıslov, A. İ. Sud u Kirgiz: Turgayskoy Oblasti v 18-19 Vekah. Kazan: Tipo-Litografiya İmperatorskago Universiteta, 1904.
• Dobrosmıslov, A.H. Taşkent v Proşlom i Nastoyaşşem: İstoriçeskiy Oçerk. Taşkent: y.y., 1912.
• Düveys, Ahmed b. Abdurrazzak. Fetâva’l-lecneti’d-dâime li’l-buhusi’l-ilmiyye ve’l-iftâ. 19 Cilt. Riyad: Dârü’l-Âsime, 2003.
• Ebü’l-Berakât Abdullah b. Ahmed b. Mahmud en-Nesefî. Tefsirü’n-Nesefî. 1 Cilt. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 2005.
• Ercoşkun, Tülay. Osmanlı İmparatorluğunda 19. Yüzyılda Evlilik ve Nikaha Dair Düzenlemeler. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Erkul, Ali. “Eski Türklerde Evlenme Gelenekleri”, Türkler Ansiklopedisi. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Eşmuradova, N.D. “Pravove Polojenie Jenşin v Kırgızskom Traditsionnom Obşestve”. Interactive Science 13 (2017), 184-185.
• Fielstrup, F.A. İz Obryadovoy Jizni Kirgizov Naçala XX Veka. Yay. Haz. B.H.Karmışova-S.S.Gubaeva, Moskva: “NAUKA”, 2002.
• Gönen, Sinan. “Türk Kültüründe Kız Kaçırarak Evliliğin Köy Seyirlik Oyunlarındaki İzleri”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 29 (2010), 45-55.
• Grodekov, N. İ. Kırgızı i Karakırgızı Sırdarınskiy Oblasti: Yuridiçeskiy Bıt. Taşkent: Tipolitografiya S.İ.Lathina, 1889.
• Haraşî, Muhammed b. Abdillah. Şerhü Muhtasari Halil. 8 Cilt, Beyrut: Darü Sâdır, 1899.
• İhsan Hınçer. “Türklerde Mehir ve Başlık”, I. Uluslararası Türk Folklor Semineri Bildirileri. Ankara: T.C. Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Millî Folklor Araştırmaları Dairesi Yayınları. 9 Cild. 391-398.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Hâşiyetu Reddu’l-Muhtâr ala’d-Durri’l-Muhtâr. 12 Cilt. Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, ts.
• İbn Kudâme, Abdullah b. Ahmed el-Makdisî. el-Mugnî fî fikhi’l-İmam Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî. Cilt, 6, 8, 10. Beyrut: Dârü’l-fikir, 1. Basım, 1984.
• İbnü’l-Esir İzzuddin Ebi’l-Hasen Muhammed b. Muhammed b. Abdülkerim. el-Kamil fi’t-Tarih. çev. A. Ağırakça-Abdulkerim Özaydın. İstanbul: Bahar Yayınları, 1985-1987.
• İbnü’l-Hümam, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî. Şerhü Fethi’l-Kadir. 9 Cilt, Beyrut: y.y., 1970.
• İnan, A. Makaleler ve İncelemeler. 1 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1998.
• Jusubaliev, Ali. Kırgızların İslamiyeti Kabulü. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Kaçın, Bülent. “Büyük Selçuklular’da Evlilik Merasimleri”. Selçuklu Medeniyet Araştırmaları Dergisi 2 (2017), 97-121.
• Kadırov, K. Kırgızstan: Traditsii i Obiçai Kirgizov. Bişkek: Raritet, 2005.
• Kambarova, G. E. “Salttuu Kudalaşuudagı Irım-Cırımdar: Tüştük Kırgızstan Misalında”. Nauka: Novıe Tehnologii i İnavatsii Kırgızstana 12 (2015), 206-207.
• Kapusuzoğlu, Gökçen. “Çin Kaynaklarına Göre Türk Kültür Çerçevesinde Evlenme ve Cenaze Gelenekleri”. Tarih Araştırmaları Dergisi 34/58 (2014), 507-522.
• Kariev, Aiitmamat. “Kırgız Biy Mahkemeleri Hakkında Kısa Bir Analiz”. Manas Sosyal Araştırmaları Dergisi 4 (2017) 89-101.
• Kariev, Aiitmamat. “Kırgız Halkının Nişanlılık ile İlgili Örf-Âdetlerinin İslam Hukuku Açısından Analizi (18-19.yy.)”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 9/5 (2020), 4167-4183.
• Kevserî, Muhammed Zahid el-Hasan. Lamahâtü’n-Nazar fî Sîreti’l-İmam Zufer. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1948.
• Kislyakov, N. A. Oçerki po İstorii Semi i Braka u Narodov Sredney Azii i Kazahstana. Leningrad: Nauka, 1969.
• Koca, Salim. Türk Kültürünün Temelleri – II. Ankara: Kültür yayınları, 3. Basım,2010.
• Koconaliev, S.K. Obıçnoe Pravo Kırgızov. Bişkek: Fond Soros Kırgızstan, 2000.
• Köse, Nerin. “Eski Bir Evlenme Adeti ve Buna Bağlı Olarak Teşekkül Etmiş Halk Hikayeleri”. Buca Eğitim Fakültesi Yayın Organı 2/3 (Ocak 1993), 81-87.
• Makovetskaya, P.E. Materialı: Dlya İzuçeniya Yuridiçeskih Obıçaev Kirgizov. Omsk: Tipog. Okruj. Ştaba, 1886.
• Malışev, N. M. Obıçnoe Semeynoe Pravo Kirgizov. Yaroslav: Tipografiya Guberskago Pravleniya, 1902.
• Maseviç, M.G. Materialı po İstorii Politiçeskogo Stroya Kazahstana. 3 Cilt, Alma-Ata: y.y., 1960.
• Maydaer, Saadet. “Osmanlı Klasik Döneminde Kadınların Servet Edinme Yolları (Bursa Örneği)”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/2 (2006), 30-46.
• Merdâvî, Alâuddin Ebü’l-Hasen Ali b. Suleyman b. Ahmed. el-İnsâf fi ma‘rifeti’r-racih mina’l-hilâf alâ mazhabi’l-İmam Ahmed b. Hanbel. Cilt 8. thk. Ebu Abdullah Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Darü’l-kutubi’l-ilmiyye, 1997.
• Nalivkin, V. Oçerk Bıta Jenşinı Osedlogo-Tuzemnogo Naseleniya Ferganı. Kazan: y.y., 1886.
• Omürbekova, Gulmira. “İstoriçeskoe Razvitie İnstituta Braçnogo Dogovora v Kırgızskoy Respublike”. Vestnik Ekonomiçeskoy Bezapasnosti 1 (2018), 216-218.
• Ögel, Bahaaettin. Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1979, 2001.
• Ögel, Bahaaettin. Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1. Basım, 1988.
• Özer, Murat. “Ulupamir Kırgızlarında Evlilikle İlgili Gelenekler”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 5/2 (2016), 870-889.
• Polojenie ob Upravlenii Turkestanskim Kraem. Taşkent: y.y., 1903.
• Polyakov, S. Everyday Islam: Religion and Tradition in Rural Central Asia. New York: y.y., 1992.
• Potanov, L. P. Nauçnaya Mısl. Taşkent: y.y., 1930.
• Proekt Uprazdneniya Narodnıh Sudov v Turkestanskom Krae. Taşkent: Tipografiya Kantselyarii General-Gubernatora, 1910.
• Sâbûnî, Abdurrahman. Şerhu Kavâini’l-ahvâli’ş-şahsiyye es-Sûrî. 3. Cilt. Dımaşk: y.y., 1989.
• Sağlam, H. “İslam Hukukunda Mehir Evlilik Sigortası mıdır?”. Universal Journal of Theology 1/1 (2016), 1-19.
• Saypidinov, B. R. “Braçno-Semeynıe Otnoşeniya po Obıçnomu Provu Kırgızov v XIX v.”. Vestnik KRSU 1/15 (2015), 49-53.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 15 Cilt. Kahire: Matbaatü’s-Saade, 1324-1331.
• Seyyid Şerif el-Curcânî, Ali b. Muhammed b. Ali. Kitabü’t-Tarifât. Thk. İbrahim el-Ebyârî. Kâhire: Dârü Îrân li’t-Turâs, 1982.
• Sost. Börübaşov, B. İ. Hrestometiya po İstorii Gosudarstva i Prava Kırgızstana: Ereje Tokmakskogo Çrezvıçaynogo Sezda Biev 1893 Goda. 2 Cilt. Bişkek: y.y., 2008.
• Starınkeviç, İ.D. Formu Zaklyuçeniya Braka u Turetskih Plemen Sibiri i u Koçevnikov Sredney Azii. 9 Cilt. S.Petersburg: MAE, 1930.
• Stern, Jacobs. General Anthropology. (1968).
• Şehzâde, Abdurrahman b. Muhammed b. Suleyman el-Küleybûlî. Mecmaü’l-enhur fî şerhi Multeka’l-ebhur. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kutubi’l-ilmiyye, 1998.
• Şirbinî, Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Mugni’l-muhtâc. 6 Cilt. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-i‘lmiyye, 1993.
• Tanrıverdi, Hasan. “İslam Hukukunda Boşanma Tazminatı (Mut‘a)”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 38/10 (Güz-2011), 443-463.
• Taşağıl, Ahmet. Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013.
• Tegizbekova, Cıldız. Obıçnoe Pravo Kırgızov: Brak i Semya. Bişkek: Alatoo, 2016.
• Türkdoğan, Orhan. “Evlenmedeki Başlık Geleneğinin Sosyolojik Açıklaması”. Uluslararası Folklor Kongresi Bildirileri IV (1976).
• Ünal, Ali. “Kırgız Toplumunda Evlilik Türleri”. Hacetepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Üniversitesi Dergisi 25 (Güz 2016), 229-259.
• Wufuer, Mairihaba. “On Uigur Wedding Traditions and Change”. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi 5/ 9 (2019), 169-191.
• Yargı, Mehmet Ali. “Suudi Arabistan’daki Mehir Uygulamalarına Dair Bir İnceleme”. Kilitbahir 15 (Eylül 2019), 229-294.
• Zagryajskiy, G. “Kara Kirgizi”. Gazeta Turkestanskoe Vedomosti (1871), 41.
• Zagryajskiy, G. “Yuridiçeskiy Obiçay Kirgizov”. Materialı Dlya Statistiki Turkestanskogo Kraya. 4. Basım, 1786.