Necip Fazıl ve Seyyid Kutub’un Şiirlerinde Ortak Temalar

Year 2025, Volume: 13 Issue: 2, 715 - 740, 30.11.2025

Ramadan A. M. Shaıkhomar

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1716266

Abstract

Bu çalışma, modern İslami edebiyat çerçevesinde öne çıkan iki farklı şiir tecrübesi arasında edebi ve analitik bir karşılaştırma yapmayı amaçlamaktadır. Bu iki tecrübe, Mısırlı şair ve düşünür Seyyid Kutub ile Türk şair Necip Fazıl Kısakürek’e aittir. Bu karşılaştırmanın önemi, her iki şairin de Arap ve Türk bağlamlarında İslami edebiyatın gelişiminde önemli ve simgesel örnekler teşkil etmelerinden kaynaklanmaktadır. Her iki şair de modern dönemde İslam dünyasında yaşanan toplumsal, düşünsel ve siyasal dönüşümlerle şekillenen süreçlerde ortaya çıkmışlardır. Çalışma, Kutub ve Fazıl’ın şiirlerinde hem sanatsal yaratıcılığı hem de geçirdikleri düşünsel dönüşümleri merkeze alarak çift yönlü bir inceleme sunmaktadır. Çünkü her iki şairin şiir deneyimi, yaşadıkları düşünsel, psikolojik ve toplumsal bağlamdan bağımsız değildir. Seyyid Kutub edebi hayatına bir yazar, eleştirmen ve şair olarak başlamış, ardından İslami düşünür ve direnişin sembol isimlerinden biri hâline gelmiştir. Nihayetinde fikirlerinden ötürü idam edilmiştir. Buna karşılık, Necip Fazıl gençliğinde psikolojik bunalımlar yaşamış, ancak erken yaşlarda şiirde üstün bir yetenek sergilemiş, ardından tasavvufa yönelmiş ve sonrasında düşünsel ve siyasal alana dahil olmuştur. Böylece modern Türkiye’nin en etkili ve tartışmalı şairlerinden biri hâline gelmiştir. Bu çalışma şu temel sorudan hareket etmektedir: Seyyid Kutub ve Necip Fazıl’ın şiir deneyimleri, içerik ve estetik vizyon bakımından ne ölçüde kesişmektedir? Geçirdikleri düşünsel dönüşümler ile şiirleri arasındaki ilişki nasıl bir nitelik taşımaktadır? Bu temel soruya bağlı olarak şu alt sorular gündeme gelmektedir: İki şairin benlik, kadın, ölüm, din ve siyaset gibi temaları ele alışlarında ne gibi benzerlikler ve farklılıklar bulunmaktadır? Düşünsel bakış açıları şiirlerinin sanatsal yapısında nasıl tezahür etmiştir? Tarihî, toplumsal ve siyasal bağlam, edebi ve düşünsel bilinçlerinin şekillenmesinde nasıl bir rol oynamıştır? Çalışmada karşılaştırmalı edebiyat yöntemi temel alınmış; metin çözümlemesi ve eleştirel analiz araçları kullanılarak her iki şairin üslup ve düşünce özellikleri incelenmiştir. Amaç, şairler arasındaki ortak ya da farklı yönleri, çok katmanlı kültürel ve fikrî bir bağlamda ortaya koymaktır. Bu çalışmadan beklenen sonuçlar şunlardır: Her iki deneyim, farklı çevrelerden gelseler de benzer düşünsel temellere dayanmaktadır. Her iki şair de ortak bir modern İslami bilinçle hareket etmekte; manevi değerlere yaslanan ve ümmet meseleleriyle ilgilenen bir şiir dili geliştirmektedir. Ayrıca, şairlerin kişisel dönüşümlerinin, şiirsel yapı ve anlam dünyalarının oluşumunda belirleyici olduğu; her birinin 20. yüzyılda İslami şiir söylemini yenileme çabasında önemli katkılar sunduğu ortaya konacaktır.

Keywords

Arap Dili ve Edebiyatı , Türk Dili ve Edebiyatı , Şiir Temaları , Karşılaştırmalı Edebiyat , Seyyid Kutub , Necip Fazıl

Common themes in the poetry of Najib Fadel and Sayyid Qutb

Abstract

This study aims to conduct a comparative literary analysis between two distinguished poetic experiences within the framework of modern Islamic literature: that of the Egyptian poet and thinker Sayyid Qutb and the Turkish poet Necip Fazıl Kısakürek. The significance of this comparison lies in the fact that both poets represent prominent models in the evolution of Islamic literature within the Arab and Turkish contexts, especially amid the social, intellectual, and political transformations that have shaped the modern Islamic world. The study addresses a dual scope: the creative artistic aspect of their poetry, and the intellectual transformation each underwent, as their poetic experiences were not isolated from the psychological, intellectual, and social contexts they lived through. Sayyid Qutb began his life as a literary critic, writer, and poet, later evolving into an Islamic thinker and revolutionary figure, ultimately executed for his ideological positions. In contrast, Necip Fazıl suffered from psychological turmoil in his youth, excelled in poetry at an early age, later embraced Sufism, and eventually engaged in intellectual and political activism, becoming one of the most influential and controversial poets in modern Turkey. The study is guided by a central question: to what extent do the poetic experiences of Sayyid Qutb and Necip Fazıl intersect in terms of content and aesthetic vision? What is the nature of the relationship between their intellectual transformations and their poetic expressions? This central inquiry gives rise to several sub-questions, such as: what are the similarities and differences in how each poet addresses themes like the self, women, death, religion, and politics? How is their intellectual vision reflected in the artistic structure of their poetry? And what role did the historical, social, and political context play in shaping their literary and intellectual consciousness? The study adopts a comparative literature methodology, utilizing textual and critical analysis tools to explore the stylistic and intellectual characteristics of each poet and to identify areas of convergence or divergence between them within a culturally and intellectually diverse context. The expected outcomes of this research include revealing that both poetic experiences, despite originating from different environments, are rooted in similar intellectual foundations and express a shared modern Islamic consciousness inspired by spiritual values and concerned with the issues of the Muslim community. The study also aims to demonstrate how each poet’s personal transformations influenced the semantic and artistic structure of their poetry and to highlight their contributions to renewing Islamic poetic discourse in the twentieth century.

Keywords

Arabic Language and Literature , Turkish Language and Literature , Poetic Issues , Comparative Literature , Sayyid Qutb , Najib Fadel.

الموضوعات المشتركة في شعر نجيب فاضل وسيّد قطب

Abstract

تهدف هذه الدراسة إلى إجراء مقارنة أدبية تحليلية بين تجربتين شعريتين متميزتين في إطار الأدب الإسلامي الحديث، وهما تجربة الشاعر والمفكر المصري سيد قطب، وتجربة الشاعر التركي نجيب فاضل (قِصاقورَيك). وتأتي أهمية هذه المقارنة من كون الشاعرين يمثلان نموذجين بارزين في تطور الأدب الإسلامي ضمن السياقين العربي والتركي، وذلك في ظل التحولات الاجتماعية والفكرية والسياسية التي شهدها العالم الإسلامي في العصر الحديث. تتناول الدراسة الموضوعات المشتركة في شعر نجيب فاضل وسيّد قطب، في ضوء الجانب التحولي الفكري الذي مرّ به كلٌّ منهما، إذ لم تكن تجربتهما الشعرية معزولة عن السياق الفكري والنفسي والاجتماعي الذي عاشاه. فقد بدأ سيد قطب حياته أديبًا وناقدًا وشاعرًا، ثم تحول إلى مفكر إسلامي ورمز نضالي، انتهى به المطاف إلى الإعدام بسبب مواقفه الفكرية. في المقابل، عانى نجيب فاضل من اضطرابات نفسية في شبابه، غير أنه أبدع في الشعر مبكرًا، ثم اتجه إلى التصوف، قبل أن ينخرط في العمل الفكري والسياسي، ليغدو من أكثر الشعراء تأثيرًا وجدلًا في تركيا الحديثة. تنطلق الدراسة من التساؤل الأساسي الآتي: إلى أي مدى تتقاطع التجربتان الشعريتان لكل من سيد قطب ونجيب فاضل من حيث المضمون والرؤية الجمالية؟ وما طبيعة العلاقة بين التحولات الفكرية التي مرّا بها وبين أشعارهما؟ وينبثق عن هذا التساؤل الرئيسي مجموعة من الأسئلة الفرعية، منها: ما أوجه التشابه والاختلاف بين الشاعرين في تناول قضايا مثل الذات، المرأة، الموت، الدين، والسياسة؟ كيف تجلت رؤيتهما الفكرية في البناء الفني لأشعارهما؟ وما أثر السياق التاريخي والاجتماعي والسياسي في تشكيل وعيهما الأدبي والفكري؟ وقد اعتمدت الدراسة على منهج الأدب المقارن، مع توظيف أدوات التحليل النصي والنقدي، وذلك بغرض الوقوف على القضايا المشتركة بينهما. أما النتائج المتوقعة من هذه الدراسة، فتتمثل في الكشف عن أن التجربتين، رغم انتمائهما إلى بيئتين مختلفتين، تنطلقان من منطلقات فكرية متقاربة، وتعبّران عن وعي إسلامي حديث مشترك، ينهل من القيم الروحية وينشغل بقضايا الأمة. كما يُتوقّع أن تُظهر المقارنة مدى تأثر الشاعرين بتحولاتهما الشخصية في تشكيل البنية الدلالية والفنية لنصوصهما الشعرية، وأن تسلط الضوء على إسهام كل منهما في تجديد الخطاب الشعري الإسلامي في القرن العشرين.

Keywords

اللغة العربية وآدابها , اللغة التركية وآدابها , قضايا شعرية , الأدب المقارن , سيد قطب

References

• Birinci, Necati. “Sakarya Destanı Üzerine Bir Deneme”. Edebiyat Gazetesi, 1994.
• Gür, Âlim vd. (ed.). Uluslararası Necip Fazıl Kısakürek Sempozyumu. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2014.
• Hancıoğlu, Hümeyra. “Aynada Ben ve Ötesi”. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları 6/12 (2014), 83-96.
• Hancıoğlu, Hümeyra. Necip Fazıl Kısakürek’in Şiirlerinde Temalar. İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 2013.
• Kısakürek, Necip Fazıl. Çile. İstanbul: Büyük Doğu Yayınlar, 44. Basım, 2001.
• Kısakürek, Necip Fazıl. Kafa Kağıdı. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları, 2014.
• Kısakürek, Necip Fazıl. O ve Ben. İstanbul: B.D. Yayınları, 1999.
• Korkmaz, Ramazan. Aytmatov Anlatılarında Ötekileşme Sorunu ve Dönüş İzlekleri. Ankara: Grafiker Yayınları, 2008.
• Kutub, Seyyid. el-A‘mâlü’ş-Şi‘riyye el-Kâmile. Şam: Merkezü’n-Nâkid es-Sekâfî, 2008.
• Kutub, Seyyid. Dîvânu Seyyid Kutub. Mısır: Dârü’l-Vefâ li’t-Tıbâa ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1989.
• Kutub, Seyyid. İslama Göre Hayat. Konya: Neda Yayınları, 2015.
• Kutub, Seyyid. Kur’an’ın Gölgesinde Kadın. çev. Mustafa Nuhoğlu. İstanbul: Ravza Yayınları, 2007.
• Laing, R. D. Bölünmüş Benlik. çev. Selçuk Çelik. Istanbul: Kabalcı Yayınları, 1993.
• Okay, Orhan. Necip Fazıl Kısakürek. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1987.
• Okay, Orhan. Üstat Necip Fazıl Kısakürek’in Şiiri, Suffe Yıllığı. Türkiye: Suffe yay, 1984.
• Tan, Murat. “Necip Fazıl’ın Hikâyelerinde Kaçınılmaz Son: Ölüm”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 5 (2016), 64-75.
• Tawfık, Ahmed. “Seyyid Kutub’un ‘Ölüler Vadisinde Şair’ Adlı Şiirinde Şiir Sözlüğü: Anlambilimsel Bir Çalışma”. Şarkiyat Mecmuası 46 (2025), 19-38. https://doi.org/10.26650/jos.1505975