‘Alī al-Qārī’s Role as a Jurist in the Context of Fatḥ Bāb al-ʿInāya

Year 2025, Volume: 13 Issue: 2, 616 - 633, 30.11.2025

Nureddin Tortop , Zeki Yaka

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1722865

Abstract

‘Alī al-Qārī was a prominent 11th-century jurist. His Fathu Bāb al-Ināya greatly contributed to Islamic jurisprudence. Born during significant political upheaval, he moved to Mecca to pursue religious education, displaying scholarly dedication. He wrote extensively on Islamic sciences, solidifying his reputation. Fathu Bāb al-Ināya exemplifies his methodological approach, which draws on the Ḥanafī school of thought while considering differences and perspectives held by other schools. ‘Alī al-Qārī employs an impartial and analytical legal methodology. ‘Alī al-Qārī 's identity as a muhaddith is crucial to his scholarly legacy. A central tenet of his oeuvre is his engagement with Hanafi tradition criteria for Ḥadīth acceptance, particularly his evaluation of the legal value of mursal and ahad reports. This study examines the impact of ‘Alī al-Qārī 's methodological approach, impartiality, and contributions to Hadith and Islamic jurisprudence on his legacy within broader Islamic history.

Keywords

Islamic Law , Ḥadīth , Ḥanafī , ‘Alī al-Qārī , Fath al-bāb al-ināya

Fethu Bâbi’l-İnâye Çerçevesinde Ali el-Kārî’nin Fıkıhçılığı

Abstract

Bu çalışma, Ali el-Kārî’nin fakîh kimliğini ve fıkıh alanındaki katkılarını, özellikle Fethu bâbi’l-inâye eseri üzerinden inceler. Siyasi çalkantılar içinde yetişen Ali el-Kārî Mekke’ye hicret edip İslâmî ilimlerde derinleşmiş; hadis, fıkıh, kelâm ve tasavvuf gibi pek çok alanda eser vermiştir. Fethu bâbi’l-inâye’de Hanefî mezhebi esas alınmakla birlikte mezhep içi görüş ayrılıkları ile diğer mezheplerin yaklaşımları da detaylı bir şekilde ele alınmaktadır. Ali el-Kārî içtihat ve delil kullanımında analitik bir yöntem benimseyerek şer‘î delilleri mezhepler üstü bir bakışla değerlendirmeye çalışmıştır. Ülkemizde yapılan çalışmalarda ise onun fakîhliğine yeterince odaklanılmamıştır. Bu bağlamda muhaddis kimliğiyle Hanefîler’in hadis kabul kriterlerine özel olarak eğilmesi, mürsel ve âhad haberlerin delil değeri konusundaki değerlendirmeleri ve bunlara dair pratik örnekleri detaylı bir analizle sunması, çalışmayı önemli kılmaktadır. Çalışma, Ali el-Kārî’nin Fethu bâbi’l-inâye aracılığıyla sergilediği metodolojik yaklaşım, tarafsız değerlendirme gücü, mezhepler arası analizleri ve hadis-fıkıh ilişkisine dair katkıları üzerinden onun fıkıh tarihindeki yerini ve ilmî mirasının kapsamını ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Keywords

İslam Hukuku , Hadis , Hanefî , Ali el-Kārî , Fethu bâbi’l-inâye

References

• Ayderûs, Muhyiddîn Abdilkâdir b. Şeyh b. Abdillâh. en-Nûru’s-sâfir ʿan ahbâri’l-karni’l-ʿâşir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405.
• Bayatı, Mohammad Maaroof. Alî el-Kârî’nin el-Meşrebü’l-Verdî fî Mezhebi’l-Mehdî Adlı Eseri ve Mehdî’nin Mezhebine Dair Analizi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2016.
• Boynukalın, Mehmet. Fıkıh Usulü Âlimleri ve Eserleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Çiştî, Muhammed. el-Bidâatu’l-müzcât limen yutâliu’l-Mirkât fî Şerhi’l-Mişkât. Multan: Mektebe İmdâdiyye, ts.
• Dârekutnî, Nu‘mân b. Dînâr. Sünenü’d-Dârekutnî. thk. Şuayb Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Dede, Süleyman. Molla Ali el-Kârî, Kıraat İlmindeki Yeri ve el-Minehu’l-Fikriyye fî-Şerhi’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye Adlı Eserin Tahlili. Necmettin Erbakan Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2023.
• Demirbaş, Muhammed Furkan Taha. Hanefî Hadis Usûlü Anlayışı ve Aliyyu’l-Kârî’nin Bu Anlayıştaki Yeri. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eşas b. İshak Sicistânî. Sünen-i Ebî Dâvud. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Beyrut: Dâru’l-Asriyye, ts.
• Ebû Ğudde, Abdulfettâh. Fethu bâbi’l-inâye bi şerh-i kitâbi’n-Nukâye. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2. Basım, 2005.
• Ebû Ğudde, Abdulfettâh. Şerhu şerhi Nuhbetü’l-fiker fî mustalahâti ehli’l-eser. thk. Muhammed Nizar Temîm - Heysem Nizar Temîm. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
• Ebü’l-Hayr, Abdullâh Merdâd. el-Muhtasar min Kitâbi Neşrî’n-Nûr ve’z-Zehr fî Terâcimi Efâdili Mekke. thk. Muhammed Saîd el-Amûdî - Ahmed Alî. Cidde: Âlemu’l-Maʿrife li’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ, 2. Basım, 1986.
• Jıjeh, Yousef. Mevkifül-İmâm Mollâ Aliyyü’l-Kârî mine’l-ehâdîsi’l-müşkilefi’s-sıfâti’l-haberiyye fî kitabihî Mirkâti’l-Mefâtîh. Yalova: Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2019.
• Karaaslan, Erdem. Ali el-Kârî’nin Fethu Bâbi’l-İnâye Adlı Eserinin Kitâbu’l-Hudûd Bölümünün İncelenmesi. Bursa Uludağ Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2021.
• Kârî, Ebü’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Sultân Muhammed el-Herevî. Fethu bâbi’l-inâye bi şerh-i kitâbi’n-Nukâye. thk. Heysem-Muhammed Temîm. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1997.
• Kârî, Ebü’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Sultân Muhammed el-Herevî. Fethu bâbi’l-inâye bi şerh-i kitâbi’n-Nukâye. thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2. Basım, 2005.
• Kârî, Ebü’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Sultân Muhammed el-Herevî. Fethu bâbi’l-inâye bi şerh-i kitâbi’n-Nukâye. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2017.
• Kârî, Ebü’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Sultân Muhammed el-Herevî. Mecmû‘u resâili’l-Allâme el-Mollâ Aliyyi’l-Kârî. thk. Mâhir Edîb Habbûş vd. 6 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Lübâb, 2016.
• Kârî, Ebü’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Sultân Muhammed el-Herevî. Mirkâtu’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l-Mesâbih. thk. Cemâl Aytânî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Kârî, Ebü’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Sultân Muhammed el-Herevî. Şemmu’l-avârıd fî zemmi’r-Ravâfıd. thk. Mecîd el-Halîfe. Kahire: Merkezü’l-Furkân li’d-Dirâseti’l-İslâmiyye, 2004.
• Kârî, Ebü’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Sultân Muhammed el-Herevî. Şerhu Muhtasari’l-Menâr (Tavdîhu’l-mebânî ve tenkîhu’l-meânî). thk. İlyas Kaplan. Beyrut: Dâru Sâdır, 2006.
• Kârî, Ebü’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Sultân Muhammed el-Herevî. Şerhu şerhi Nuhbetu’l-fiker fî mustalahâti ehli’l-eser. thk. Muhammed Nizar Temîm - Heysem Nizar Temîm. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
• Kayapınar, Hasan. “Ali el-Kârî’nin el-Hidâye’de İstidlal Edilen Hadislere Yönelik Eleştirileri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/2 (Aralık 2019), 730-743. https://doi.org/10.30627/cuilah.630720
• Kayapınar, Hasan. İslam Hukuk Metodolojisinde Âhâd Haber ve Ali el-Kârî’nin Âhâd Habere Yaklaşımı (Fethu Bâbi’l-İnaye Özelinde). Çukurova Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2014.
• Kılıç, Mehmet. Molla Ali el-Kârî’nin “Envâru’l-Kurân ve Esrâru’l-Furkân” Tefsirinde Kıraatlere Yaklaşımı. Ankara: İlahiyât, 2023.
• Kutlay, Halil İbrahim. el-İmâm Aliyyu’l-Kârî ve eseruhu fî ilmi’l-Hadîs. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1987.
• Kümillâî, Muhammed Hıfzurrahmân b. Muhibburramân. el-Budûru’l-mudiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. 23 Cilt. Kahire: Dâru’s-Sâlih, 2. Basım, ts.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmurz b. Ali. Mirâtu’l-usûl fî şerh-i Mirkâtu’l-Vusûl. İstanbul: Furkan kitabevi, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1374-75/1955-56.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. thk. Abdülfettah Ebû Ğudde. 9 Cilt. Halep: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1406.
• Sehâvî, Şemsuddîn Ebü’l-Hayr Muhammed. ed-Davu’l-lâmi‘ li ehli’l-karni’t-tâsi‘. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-Hayât, ts.
• Şemmâ’, Muhammed Abdurrahman. el-Molla Ali el-Kârî: fihrisu müellefâtihi ve mâ kütibe anh. Dubâi: Matbûâtü Merkezi Cum’ati’l-Mâcid li’s-Sekâfeti ve’t-Türâs, 1993.
• Taberânî, Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu`cemu’l-evsat. thk. Târık b. Avdillah-Abdu’l-Muhsin b. İbrahim. Kahire: Dâru’l-Harameyn, ts.
• Tortop, Nureddin. Ali el-Kârî’nin Fethu Bâbi’l-İnâye Adlı Eseri: Genel Özellikleri ve Satım Akdi Bölümünün İncelenmesi. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2025.
• Yaka, Zeki. “İslam İktisadının Gayesi”. İslam İktisadı ve Finansı (Editörlü kitap), 19-59.
• Yıldırım, Haydar. Ali el-Kârî’nin Kelâmî Görüşleri. Dicle Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2002.